પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
ઉદ્યોગ પર્વ
ભગવદ્યાન પર્વ
અધ્યાય 132
સાર
વિદુરॆયુ મગનિગॆ વર્ણધર્મવન્નુ તિળિસિદુદુ (1-40).
05132001 વિદુરોવાચ।
05132001a અથૈતસ્યામવસ્થાયાં પૌરુષં હાતુમિચ્ચસિ।
05132001c નિહીનસેવિતં માર્ગં ગમિષ્યસ્યચિરાદિવ।।
વિદુરॆયુ હેળિદળુ: “ઈગ ઈ અવસ્થॆયલ્લિ પૌરુષવન્નુ ત્યજિસલુ ઇચ્છિસિદરॆ બેગને નીનુ હીનપુરુષર માર્ગદલ્લિ હોગુત્તીયॆ.
05132002a યો હિ તેજો યથાશક્તિ ન દર્શયતિ વિક્રમાત્।
05132002c ક્ષત્રિયો જીવિતાકાંક્ષી સ્તેન ઇત્યેવ તં વિદુઃ।।
યાવ ક્ષત્રિયનુ જીવિસિરબેકॆંબ ऒંદે આશયદિંદ શક્તિ મીરિ તન્ન પરાક્રમવન્નુ પ્રદર્શિસિ હોરાડુવુદિલ્લવો અવનન્નુ હીગॆયે તિળિયુત્તારॆ.
05132003a અર્થવંત્યુપપન્નાનિ વાક્યાનિ ગુણવંતિ ચ।
05132003c નૈવ સંપ્રાપ્નુવંતિ ત્વાં મુમૂર્ષુમિવ ભેષજં।।
સાયલુ સિદ્ધનાગિરુવવનિગॆ ઔષધગળુ હેગॆ પરિણામવન્નુંટુમાડુવુદિલ્લવો હાગॆ નાનુ હેળુત્તિરુવ ઈ યતાર્થ ગુણવંત માતુગળુ નિનગॆ તાગુત્તિલ્લ.
05132004a સંતિ વૈ સિંધુરાજસ્ય સંતુષ્ટા બહવો જનાઃ।
05132004c દૌર્બલ્યાદાસતે મૂઢા વ્યસનૌઘપ્રતીક્ષિણઃ।।
સિંધુરાજનલ્લિ સંતુષ્ટરાગિરદ બહળ જનરિદ્દારॆ. આદરॆ નિન્ન દૌર્બલ્યદિંદાગિ એનૂ માડલુ તિળિયદે નિરીક્ષિસુત્તિદ્દારॆ.
05132005a સહાયોપચયં કૃત્વા વ્યવસાય્ય તતસ્તતઃ।
05132005c અનુદુષ્યેયુરપરે પશ્યંતસ્તવ પૌરુષં।।
નિન્ન પૌરુષવન્નુ નોડિ નંતર હલવુ કડॆગળિંદ નિનગॆ સહાયવન્નુ નીડિ અવનॊંદિગॆ શત્રુત્વવન્નુ કટ્ટિકॊળ્ળબહુદુ.
05132006a તૈઃ કૃત્વા સહ સંઘાતં ગિરિદુર્ગાલયાંશ્ચર।
05132006c કાલે વ્યસનમાકાંક્ષન્નૈવાયમજરામરઃ।।
અવરॊડનॆ નીનુ સંધિયન્નુ માડિકॊંડુ અવનિગॆ વિપત્તુ ऒદગુવ કાલવન્નુ કાયુત્તા રહસ્યવાગિ ગિરિદુર્ગાલયગળલ્લિ સંચરિસુત્તિરબેકુ.
05132007a સંજયો નામતશ્ચ ત્વં ન ચ પશ્યામિ તત્ત્વયિ।
05132007c અન્વર્થનામા ભવ મે પુત્ર મા વ્યર્થનામકઃ।।
“સંજય” ऎંબ હॆસરન્નુ નિનગિટ્ટિદ્દીવॆ. આદરॆ અદન્ને નાનુ નિન્નલ્લિ કાણદવળાગિદ્દેનॆ. મગૂ! નિન્ન અન્વર્થનામનાગુ. વ્યર્થનામકનાગબેડ.
05132008a સમ્યગ્દૃષ્ટિર્મહાપ્રાજ્ઞો બાલં ત્વાં બ્રાહ્મણોઽબ્રવીત્।
05132008c અયં પ્રાપ્ય મહત્કૃચ્ચ્રં પુનર્વૃદ્ધિં ગમિષ્યતિ।।
હિંદॆ નીનિન્નૂ બાલકનાગિદ્દાગ શુભલોચન મહાપ્રાજ્ઞ બ્રાહ્મણનોર્વનુ નિન્નન્નુ નોડિ ઇવનુ મુંદॆ મહા કષ્ટવન્નુ અનુભવિસિ નંતર વૃદ્ધિયન્નુ પડॆયુત્તાનॆ ऎંદુ હેળિદ્દનુ.
05132009a તસ્ય સ્મરંતી વચનમાશંસે વિજયં તવ।
05132009c તસ્માત્તાત બ્રવીમિ ત્વાં વક્ષ્યામિ ચ પુનઃ પુનઃ।।
અવન માતન્નુ સ્મરિસિકॊંડુ નિન્ન વિજયવન્નુ આશિસુત્તિદ્દેનॆ. આદુદરિંદ મગૂ! નિનગॆ પુનઃ પુનઃ હેળુત્તિદ્દેનॆ.
05132010a યસ્ય હ્યર્થાભિનિર્વૃત્તૌ ભવંત્યાપ્યાયિતાઃ પરે।
05132010c તસ્યાર્થસિદ્ધિર્નિયતા નયેષ્વર્થાનુસારિણઃ।।
યાર અર્થસિદ્ધિયલ્લિ ઇતરરુ સંતુષ્ટરાગુત્તારો મત્તુ તાનૂ ઔન્નત્યવન્નુ હॊંદુત્તાનો અંતહ નીતિશાસ્ત્રાનુસારવાદ અર્થસિદ્ધિગॆ પ્રયત્નિસુવવન અભીષ્ટગળુ સિદ્ધિયાગુત્તવॆ.
05132011a સમૃદ્ધિરસમૃદ્ધિર્વા પૂર્વેષાં મમ સંજય।
05132011c એવં વિદ્વાન્યુદ્ધમના ભવ મા પ્રત્યુપાહર।।
સંજય! નનગॆ મત્તુ પૂર્વજરિગॆ સમૃદ્ધિયાગલિ અથવા સમૃદ્ધિયાગદિરલી યુદ્ધમાડુવુદે ધર્મવॆંદુ તિળિદુ યુદ્ધમાડુ. નિલ્લિસબેડ!
05132012a નાતઃ પાપીયસીં કાં ચિદવસ્થાં શંબરોઽબ્રવીત્।
05132012c યત્ર નૈવાદ્ય ન પ્રાતર્ભોજનં પ્રતિદૃશ્યતે।।
ઇંદિન મત્તુ બॆળગિન ઊટવુ કાણુવુદિલ્લવॆંદરॆ અદક્કિંતલૂ પાપિ અવસ્થॆયુ બેરॊંદિલ્લ ऎંદુ શંબરનુ હેળિદ્દાનॆ.
05132013a પતિપુત્રવધાદેતત્પરમં દુઃખમબ્રવીત્।
05132013c દારિદ્ર્યમિતિ યત્પ્રોક્તં પર્યાયમરણં હિ તત્।।
પતિ મત્તુ પુત્રર વધॆગિંતલૂ હॆચ્ચિન દુઃખવિદॆંદુ હેળલાગિદॆ. દારિદ્ર્યવॆંદુ યાવુદક્કॆ હેળુત્તેવો અદર પર્યાયવાદુદે મરણ.
05132014a અહં મહાકુલે જાતા હ્રદાદ્ધ્રદમિવાગતા।
05132014c ઈશ્વરી સર્વકલ્યાણૈર્ભર્ત્રા પરમપૂજિતા।।
નાનુ મહાકુલદલ્લિ હુટ્ટિદવળુ - ऒંદુ સરોવરદિંદ ઇન્નॊંદક્કॆ હોગુવ કમલદંતॆ સર્વકલ્યાણયુક્તવાદ પરમ પૂજિત પતિયલ્લિગॆ બંદિરુવવળુ.
05132015a મહાર્હમાલ્યાભરણાં સુમૃષ્ટાંબરવાસસં।
05132015c પુરા દૃષ્ટ્વા સુહૃદ્વર્ગો મામપશ્યત્સુદુર્ગતાં।।
હિંદॆ મહાર્હવાદ માલ્યાંબર આભરણગળન્નૂ, સુમૃષ્ટ સુંદર વસ્ત્રગળન્નૂ નોડિ નાનુ સુહૃદ્વર્ગગળલ્લિ કષ્ટગળન્ને નોડિરલિલ્લ.
05132016a યદા માં ચૈવ ભાર્યાં ચ દ્રષ્ટાસિ ભૃશદુર્બલે।
05132016c ન તદા જીવિતેનાર્થો ભવિતા તવ સંજય।।
સંજય! યાવાગ તુંબા દુર્બલરાગિરુવ નન્નન્નુ મત્તુ નિન્ન ભાર્યॆયન્નુ નોડુવॆયો આગ નિનગॆ નન્ન બદુકિગॆ અર્થવિલ્લ ऎંદાગુત્તદॆ.
05132017a દાસકર્મકરાન્ભૃત્યાનાચાર્યર્ત્વિક્પુરોહિતાન્।
05132017c અવૃત્ત્યાસ્માન્પ્રજહતો દૃષ્ટ્વા કિં જીવિતેન તે।।
દાસરુ, કॆલસગારરુ, સેવકરુ, આચાર્યરુ, ઋત્વિકરુ, પુરોહિતરુ નમ્મન્નુ બિટ્ટુ હોગુત્તારॆ. અદન્નુ નોડિયૂ નીનુ જીવિસિદ્દેનુ ફલ?
05132018a યદિ કૃત્યં ન પશ્યામિ તવાદ્યેહ યથા પુરા।
05132018c શ્લાઘનીયં યશસ્યં ચ કા શાંતિર્હૃદયસ્ય મે।।
હિંદિનંતॆયે ઇંદુ નીનુ શ્લાઘનીય યશસ્કરવાદુદન્નુ માડુવુદન્નુ નાનુ નોડદિદ્દરॆ નન્ન હૃદયક્કॆ શાંતિયॆલ્લિંદ?
05132019a નેતિ ચેદ્બ્રાહ્મણાન્બ્રૂયાં દીર્યતે હૃદયં મમ।
05132019c ન હ્યહં ન ચ મે ભર્તા નેતિ બ્રાહ્મણમુક્તવાન્।।
ઇલ્લ ऎંદુ બ્રાહ્મણનિગॆ હેળલુ નન્ન હૃદયવુ સીળિહોગુત્તદॆ. બ્રાહ્મણરિગॆ ઇલ્લવॆંદુ નન્ન પતિયુ ऎંદૂ હેળિરલિલ્લ.
05132020a વયમાશ્રયણીયાઃ સ્મ નાશ્રિતારઃ પરસ્ય ચ।
05132020c સાન્યાનાશ્રિત્ય જીવંતી પરિત્યક્ષ્યામિ જીવિતં।।
આશ્રયવન્નિત્તિદ્દ નાવુ ઈગ પરર આશ્રયદલ્લિ ઇરુવવરલ્લ. ઇન્નॊબ્બરન્નુ આશ્રયિસિ જીવિસબેકાગિ બંદરॆ જીવવન્નુ બિડુત્તેનॆ.
05132021a અપારે ભવ નઃ પારમપ્લવે ભવ નઃ પ્લવઃ।
05132021c કુરુષ્વ સ્થાનમસ્થાને મૃતાન્સંજીવયસ્વ નઃ।।
પારવે ઇલ્લદવળિગॆ પારવાગુ. નૌકॆયે ઇલ્લદવળિગॆ નૌકॆયાગુ. અસ્થાનગॊંડિરુવવરિગॆ સ્થાનમાડિકॊડુ. મૃતરાગુવવરિગॆ સંજીવનિયાગુ.
05132022a સર્વે તે શત્રવઃ સહ્યા ન ચેજ્જીવિતુમિચ્ચસિ।
05132022c અથ ચેદીદૃશીં વૃત્તિં ક્લીબામભ્યુપપદ્યસે।।
જીવિસિરલુ ઇચ્છિસદે હોરાડિદરॆ નીનુ સર્વ શત્રુગળન્નૂ જયિસબલ્લॆ. ઈ રીતિયલ્લિ હેડિયંતॆ નડॆદુકॊળ્ળુત્તીયાદરॆ ઈગલે જીવવન્નુ બિટ્ટુબિડુ.
05132023a નિર્વિણ્ણાત્મા હતમના મુંચૈતાં પાપજીવિકાં।
05132023c એકશત્રુવધેનૈવ શૂરો ગચ્ચતિ વિશ્રુતિં।।
નિર્વિણ્ણનાગિ હતમનસ્કનાગિદ્દરॆ ઈ પાપજીવકવન્નુ બિટ્ટુબિડુ. ऒબ્બને શત્રુવન્નુ કॊલ્લુવુદરિંદલૂ શૂરનॆંદુ ખ્યાતિ હॊંદુત્તારॆ.
05132024a ઇંદ્રો વૃત્રવધેનૈવ મહેંદ્રઃ સમપદ્યત।
05132024c માહેંદ્રં ચ ગ્રહં લેભે લોકાનાં ચેશ્વરોઽભવત્।।
ઇંદ્રનુ વૃત્રનॊબ્બન વધॆયિંદાગિ મહેંદ્રનॆંદॆનિસિકॊંડનુ. માહેંદ્ર ગૃહવન્નૂ પડॆદનુ મત્તુ લોકગળ ઈશ્વરનૂ આદનુ.
05132025a નામ વિશ્રાવ્ય વા સંખ્યે શત્રૂનાહૂય દંશિતાન્।
05132025c સેનાગ્રં વાપિ વિદ્રાવ્ય હત્વા વા પુરુષં વરં।।
શ્રેષ્ઠ પુરુષનુ હॆસરન્નુ હેળિ યુદ્ધદલ્લિ શત્રુવન્નુ કરॆદુ કવચ ધરિસિ સેનાગ્રદલ્લિરુવવરન્નુ ઓડિસબેકુ અથવા કॊલ્લબેકુ.
05132026a યદૈવ લભતે વીરઃ સુયુદ્ધેન મહદ્યશઃ।
05132026c તદૈવ પ્રવ્યથંતેઽસ્ય શત્રવો વિનમંતિ ચ।।
ઉત્તમ યુદ્ધદિંદ વીરનુ યાવ મહાયશસ્સન્નુ પડॆયુત્તાનો અદરિંદલે શત્રુગળુ દુઃખિતરાગુત્તારॆ મત્તુ તલॆતગ્ગિસુત્તારॆ.
05132027a ત્યક્ત્વાત્માનં રણે દક્ષં શૂરં કાપુરુષા જનાઃ।
05132027c અવશાઃ પૂરયંતિ સ્મ સર્વકામસમૃદ્ધિભિઃ।।
પ્રાણદ હંગન્નુ તॊરॆદુ રણદલ્લિ દક્ષનાદ શૂરનન્નુ કાપુરુષ મુત્તુ અવશ જનરુ સર્વકામ સમૃદ્ધિગળિંદ તૃપ્તિપડિસુત્તારॆ.
05132028a રાજ્યં વાપ્યુગ્રવિભ્રંશં સંશયો જીવિતસ્ય વા।
05132028c પ્રલબ્ધસ્ય હિ શત્રોર્વૈ શેષં કુર્વંતિ સાધવઃ।।
રાજ્યવન્નુ હિંદॆ તॆગॆદુકॊળ્ળુવુદુ તુંબા કષ્ટવॆંદॆનિસબહુદુ. જીવવુળિયુવ સંશયવૂ ઇરબહુદુ. આદરॆ તિળિદવરુ સિક્કિદ શત્રુવન્નુ નિઃશેષ માડુત્તારॆ.
05132029a સ્વર્ગદ્વારોપમં રાજ્યમથ વાપ્યમૃતોપમં।
05132029c રુદ્ધમેકાયને મત્વા પતોલ્મુક ઇવારિષુ।।
યુદ્ધવુ સ્વર્ગદ દ્વારદંતॆ. રાજ્યવન્નૂ કॊડુવંથહુદુ. ઇદન્નુ તિળિદુકॊંડુ ઉરિયુવ કॊળ્ળિયંતॆ શત્રુગળ મેલॆ બીળુ.
05132030a જહિ શત્રૂન્રણે રાજન્સ્વધર્મમનુપાલય।
05132030c મા ત્વા પશ્યેત્સુકૃપણં શત્રુઃ શ્રીમાન્કદા ચન।।
રાજન્! રણદલ્લિ શત્રુગળન્નુ કॊંદુ સ્વધર્મવન્નુ પાલિસુ. નીનુ કૃપણનાગિ મલગિરુવુદન્નુ મત્તુ શત્રુગળુ શ્રીમંતરાગિરુવુદન્નુ નાનુ ऎંદૂ નોડલારॆનુ.
05132031a અસ્મદીયૈશ્ચ શોચદ્ભિર્નદદ્ભિશ્ચ પરૈર્વૃતં।
05132031c અપિ ત્વાં નાનુપશ્યેયં દીના દીનમવસ્થિતં।।
નાવુ ઇલ્લિ શોકિસુત્તિદ્દરॆ અલ્લિ વૈરિગળુ આવૃતરાગિ આનંદિસુત્તિદ્દારॆ. દીનનાગિ દીનાવસ્થॆયલ્લિરુવ નિન્નન્નુ નાવુ નોડલારॆવુ.
05132032a ઉષ્ય સૌવીરકન્યાભિઃ શ્લાઘસ્વાર્થૈર્યથા પુરા।
05132032c મા ચ સૈંધવકન્યાનામવસન્નો વશં ગમઃ।।
હિંદિનંતॆ સૌવીરકન્યॆયર શ્લાઘનॆગॆ એળુ. સૈંધવકન્યॆયર વશનાગબેડ.
05132033a યુવા રૂપેણ સંપન્નો વિદ્યયાભિજનેન ચ।
05132033c યસ્ત્વાદૃશો વિકુર્વીત યશસ્વી લોકવિશ્રુતઃ।
05132033e વોઢવ્યે ધુર્યનડુવન્મન્યે મરણમેવ તત્।।
યૌવન, રૂપ, વિદ્યॆ, મિત્રરિંદ સંપન્નનાગિદ્દીયॆ. યશસ્વિ મત્તુ લોકવિશ્રુતનાગિરુવ નીનુ ભારવન્નુ હॊરબેકાદ સમયદલ્લિ ऎત્તુ નॊગદિંદ નુણચિકॊળ્ળુવંતॆ એનૂ માડદે કુળિતિરુવॆયલ્લ! ઇદુ નિન્ન મરણવॆંદે તિળિદુકॊળ્ળુત્તેનॆ.
05132034a યદિ ત્વામનુપશ્યામિ પરસ્ય પ્રિયવાદિનં।
05132034c પૃષ્ઠતોઽનુવ્રજંતં વા કા શાંતિર્હૃદયસ્ય મે।।
નીનુ શત્રુગળ હॊગળુભટ્ટનાગિ, અવર શુશ્રૂષॆ માડુવુદન્નૂ, હિંદॆ હોગુવુદન્નૂ નોડિદરॆ નન્ન હૃદયક્કॆ શાંતિ ऎલ્લિંદ?
05132035a નાસ્મિં જાતુ કુલે જાતો ગચ્ચેદ્યોઽન્યસ્ય પૃષ્ઠતઃ।
05132035c ન ત્વં પરસ્યાનુધુરં તાત જીવિતુમર્હસિ।।
મગૂ! ઇન્નॊબ્બર અનુચરનાગિ અવર સેવॆ માડિકॊંડિરુવવનુ નમ્મ કુલદલ્લિ ऎંદૂ હુટ્ટિલ્લ. હીગિરુવાગ નીનુ પરરન્નુ આધરિસિ જીવિસબારદુ.
05132036a અહં હિ ક્ષત્રહૃદયં વેદ યત્પરિશાશ્વતં।
05132036c પૂર્વૈઃ પૂર્વતરૈઃ પ્રોક્તં પરૈઃ પરતરૈરપિ।।
પરિશાશ્વતવાગિરુવ, પૂર્વજરુ, અદક્કૂ પૂર્વજરુ, ઇતરરુ, બેરॆયવરુ હેળિદ ક્ષત્રહૃદયવન્નુ નાનુ તિળિદુકॊંડિદ્દેનॆ.
05132037a યો વૈ કશ્ચિદિહાજાતઃ ક્ષત્રિયઃ ક્ષત્રધર્મવિત્।
05132037c ભયાદ્વૃત્તિસમીક્ષો વા ન નમેદિહ કસ્ય ચિત્।।
ઇલ્લિ ક્ષત્રિયનાગિ જનિસિદ, ક્ષત્રધર્મવન્નુ તિળિદુકॊંડિરુવ યારૂ ऎંદૂ ભયદિંદ અથવા જીવવુળિસિકॊળ્ળલુ બેરॊબ્બન મુંદॆ તલॆતગ્ગિસબારદુ.
05132038a ઉદ્યચ્ચેદેવ ન નમેદુદ્યમો હ્યેવ પૌરુષં।
05132038c અપ્યપર્વણિ ભજ્યેત ન નમેદિહ કસ્ય ચિત્।।
વિજયક્કॆ પ્રયત્નિસુત્તલે ઇરબેકુ. ऎંદૂ શરણાગતનાગબારદુ. ઉદ્યમવે પૌરુષ. મધ્યદલ્લિ તુંડાદરૂ સરિ. ऎંદૂ બગ્ગબારદુ.
05132039a માતંગો મત્ત ઇવ ચ પરીયાત્સુમહામનાઃ।
05132039c બ્રાહ્મણેભ્યો નમેન્નિત્યં ધર્માયૈવ ચ સંજય।।
સંજય! મદિસિદ આનॆયંતॆ સર્વત્ર ભયરહિતનાગિ સુત્તાડુત્તિરબેકુ. બ્રાહ્મણરિગॆ મત્તુ ધર્મક્કॆ માત્ર સદા સમસ્કરિસબેકુ.
05132040a નિયચ્ચન્નિતરાન્વર્ણાન્વિનિઘ્નન્સર્વદુષ્કૃતઃ।
05132040c સસહાયોઽસહાયો વા યાવજ્જીવં તથા ભવેત્।।
ઇન્નॊબ્બર સહાયવિરલિ અથવા ઇલ્લદિરલિ, ऎલ્લિયવરॆગॆ જીવવિદॆયો અલ્લિયવરॆગॆ વર્ણધર્મદલ્લિ નિરતરાગિરુવંતॆ સર્વ દુષ્કૃતરન્નૂ નિગ્રહિસુત્તા ઇરબેકુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે ઉદ્યોગ પર્વણિ ભગવદ્યાન પર્વણિ વિદુલાપુત્રાનુશાસને દ્વિત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ ઉદ્યોગ પર્વદલ્લિ ભગવદ્યાન પર્વદલ્લિ વિદુલાપુત્રાનુશાસનદલ્લિ નૂરામૂવત્તॆરડનॆય અધ્યાયવુ.