103 માતલિવરાન્વેષણઃ

પ્રવેશ

।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।

શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત

શ્રી મહાભારત

ઉદ્યોગ પર્વ

ભગવદ્યાન પર્વ

અધ્યાય 103

સાર

ઇંદ્રનુ નાગનિગॆ આયુસ્સન્નુ કॊટ્ટિદ્દુદન્નુ કેળિ કુપિતનાદ ગરુડનુ રભસદિંદ ઇંદ્રનલ્લિગॆ બંદુ અવનન્નુ હીયાળિસિ તન્ન પરાક્રમવન્નુ હેળિકॊળ્ળુત્તા બલશાલિયુ યારુ ऎંદુ નિશ્ચિતવાગલિ ऎંદુ પંથક્કॆ આહ્વાનિસિદુદુ (1-17). આગ વિષ્ણુવુ તન્ન બલતોળન્નુ ગરુડન મેલॆ ઇડલુ, અદન્નૂ હॊરલારદે ગરુડનુ કુસિદુ બિદ્દુદુ મત્તુ વિષ્ણુવિનલ્લિ ક્ષમॆ કેળિદુદુ (18-30). “નીનૂ કૂડ ऎલ્લિયવરॆગॆ આ વીર પાંડુસુતરન્નુ રણદલ્લિ ऎદુરિસુવુદિલ્લવો અલ્લિયવરॆગॆ જીવિસિરુત્તીયॆ.” ऎંદુ કણ્વનુ દુર્યોધનનિગॆ ઉપદેશિસલુ દુર્યોધનનુ તન્ન તॊડॆયન્નુ ચપ્પરિસિ “ઈશ્વરનિંદ હેગॆ સૃષ્ટિસલ્પટ્ટિદ્દેનો, નન્ન ભવિષ્ય મત્તુ દારિયુ હેગॆ નડॆસુત્તદॆયો હાગॆયે નાનુ માડુત્તેનॆ” ऎંદુ ઉત્તરિસુવુદુ (31-38).

05103001 કણ્વ ઉવાચ।
05103001a ગરુડસ્તત્તુ શુશ્રાવ યથાવૃત્તં મહાબલઃ।
05103001c આયુઃપ્રદાનં શક્રેણ કૃતં નાગસ્ય ભારત।।

કણ્વનુ હેળિદનુ: “ભારત! નડॆદુદન્નુ – શક્રનુ નાગનિગॆ આયુસ્સન્નુ કॊટ્ટિદ્દુદન્નુ - મહાબલ ગરુડનુ કેળિદનુ.

05103002a પક્ષવાતેન મહતા રુદ્ધ્વા ત્રિભુવનં ખગઃ।
05103002c સુપર્ણઃ પરમક્રુદ્ધો વાસવં સમુપાદ્રવત્।।

પરમકૃદ્ધનાગિ ખગ સુપર્ણનુ તન્ન રॆક્કॆગળિંદ મહા ધૂળન્નॆબ્બિસિ ત્રિભુવનદ વાસવન બળિ ધાવિસિદનુ.

05103003 ગરુડ ઉવાચ।
05103003a ભગવન્કિમવજ્ઞાનાત્ક્ષુધાં પ્રતિ ભયે મમ।
05103003c કામકારવરં દત્ત્વા પુનશ્ચલિતવાનસિ।।

ગરુડનુ હેળિદનુ: “ભગવન્! નન્નન્નુ અલ્લગળॆદુ નીનુ એકॆ નન્ન હસિવॆગॆ ભંગ તરુત્તિદ્દીયॆ. નીને બયસિ કॊટ્ટ વરવન્નુ પુનઃ હિંદॆ તॆગॆદુકॊળ્ળુત્તિદ્દિયॆ!

05103004a નિસર્ગાત્સર્વભૂતાનાં સર્વભૂતેશ્વરેણ મે।
05103004c આહારો વિહિતો ધાત્રા કિમર્થં વાર્યતે ત્વયા।।

નિસર્ગદ સર્વભૂતગળ સર્વભૂતેશ્વર ધાત્રનુ નન્ન આહારવન્નુ નિશ્ચયિસિદ્દાનॆ. નીનુ એકॆ અદન્નુ તડॆયુત્તિદ્દીયॆ?

05103005a વૃતશ્ચૈષ મહાનાગઃ સ્થાપિતઃ સમયશ્ચ મે।
05103005c અનેન ચ મયા દેવ ભર્તવ્યઃ પ્રસવો મહાન્।।

નાનુ ઈ મહાનાગનન્નુ મત્તુ સમયવન્નુ નિર્દિષ્ટગॊળિસિદ્દॆ. દેવ! ઇદરિંદ નાનુ નન્ન મહા સંખ્યॆય સંતતિગॆ ઉણિસુવવનિદ્દॆ.

05103006a એતસ્મિંસ્ત્વન્યથાભૂતે નાન્યં હિંસિતુમુત્સહે।
05103006c ક્રીડસે કામકારેણ દેવરાજ યથેચ્ચકં।।
05103007a સોઽહં પ્રાણાન્વિમોક્ષ્યામિ તથા પરિજનો મમ।
05103007c યે ચ ભૃત્યા મમ ગૃહે પ્રીતિમાન્ભવ વાસવ।।

ઇદરિંદ નાનુ બેરॆ યારન્નૂ અન્યથા હિંસિસલુ બયસુવુદિલ્લ. દેવરાજ! નિનગિષ્ટબંદંતॆ બેકંતॆલે નાનુ મત્તુ હાગॆયે નન્ન પરિવારદવરુ, નન્ન મનॆયલ્લિ નેમિસિરુવ સેવકરુ પ્રાણવન્નુ તॊરॆયબેકુ ऎંદુ નીનુ ઈ આટવન્નુ આડુત્તિદ્દીયॆ! વાસવ! અદરિંદ નીનુ સંતોષગॊળ્ળુત્તીયॆ!

05103008a એતચ્ચૈવાહમર્હામિ ભૂયશ્ચ બલવૃત્રહન્।
05103008c ત્રૈલોક્યસ્યેશ્વરો યોઽહં પરભૃત્યત્વમાગતઃ।।

બલવૃત્રહન્! ઇદક્કॆ મત્તુ ઇદક્કિંતલૂ હॆચ્ચિનદક્કॆ નાનુ અર્હ. ત્રૈલોક્યેશ્વરનાદરૂ નાનુ ઇતરર સેવકમાત્ર આગિબિટ્ટિદ્દેનॆ.

05103009a ત્વયિ તિષ્ઠતિ દેવેશ ન વિષ્ણુઃ કારણં મમ।
05103009c ત્રૈલોક્યરાજ રાજ્યં હિ ત્વયિ વાસવ શાશ્વતં।।

દેવેશ! ત્રૈલોક્યરાજ! વાસવ! નાનુ નિન્ન સમનાગિદ્દરૂ વિષ્ણુવિન કારણદિંદ રાજ્યવુ નિન્નલ્લિદॆ.

05103010a મમાપિ દક્ષસ્ય સુતા જનની કશ્યપઃ પિતા।
05103010c અહમપ્યુત્સહે લોકાન્સમસ્તાન્વોઢુમંજસા।।

નનગॆ કૂડ દક્ષન મગળુ જનનિ મત્તુ કશ્યપનુ તંદॆ. નિન્નંતॆયે નાનૂ કૂડ સમસ્ત લોકગળન્નુ આયાસગॊળ્ળદે ऎત્તિ હિડિયબલ્લॆ.

05103011a અસહ્યં સર્વભૂતાનાં મમાપિ વિપુલં બલં।
05103011c મયાપિ સુમહત્કર્મ કૃતં દૈતેયવિગ્રહે।।

નનગॆ કૂડ સર્વભૂતગળુ સહિસલાગદ વિપુલ બલવિદॆ. દૈત્યરॊંદિગॆ યુદ્ધદલ્લિ નાનૂ કૂડ મહા કર્મગળન્નુ માડિદ્દેનॆ.

05103012a શ્રુતશ્રીઃ શ્રુતસેનશ્ચ વિવસ્વાન્રોચનામુખઃ।
05103012c પ્રસભઃ કાલકાક્ષશ્ચ મયાપિ દિતિજા હતાઃ।।

નાનૂ કૂડ દિતિય મક્કળાદ શ્રુતશ્રી, શ્રુતસેન, વિવસ્વાન્, રોચનામુખ, પ્રસભ, કાલકાક્ષરન્નુ સંહરિસિદ્દેનॆ.

05103013a યત્તુ ધ્વજસ્થાનગતો યત્નાત્પરિચરામ્યહં।
05103013c વહામિ ચૈવાનુજં તે તેન મામવમન્યસે।।

ऒમ્મॊમ્મॆ નિન્ન તમ્મન ધ્વજસ્થાનક્કॆ હોગિ નાનુ અવનન્નુ રક્ષિસલુ પ્રયત્નિસુત્તેનॆ મત્તુ અવનન્નુ નાનુ નન્ન બॆન્ન મેલॆ એરિસિકॊંડુ કॊંડॊય્યુત્તેનॆ. બહુષઃ ઈ કારણદિંદલે નીનુ નન્નન્નુ કીળાગિ કાણત્તિદ્દીયॆ.

05103014a કોઽન્યો ભારસહો હ્યસ્તિ કોઽન્યોઽસ્તિ બલવત્તરઃ।
05103014c મયા યોઽહં વિશિષ્ટઃ સન્વહામીમં સબાંધવં।।

ઇંથહ ભારવન્નુ હॊરબલ્લવરુ બેરॆ યારિદ્દારॆ? નનગિંતલૂ બલશાલિગળુ બેરॆ યારિદ્દારॆ? નાનુ ઇષ્ટુ વિશિષ્ટનાગિદ્દરૂ કૂડ અવનન્નુ બાંધવરॊંદિગॆ હॊરુત્તેનॆ.

05103015a અવજ્ઞાય તુ યત્તેઽહં ભોજનાદ્વ્યપરોપિતઃ।
05103015c તેન મે ગૌરવં નષ્ટં ત્વત્તશ્ચાસ્માચ્ચ વાસવ।।

વાસવ! નન્નન્ન્નુ કડॆગણિસિ નન્ન ભોજનક્કॆ અડ્ડિયાગિ નીનૂ કૂડ નિન્ન તમ્મનંતॆ નન્ન ગૌરવવન્નુ કળॆયુત્તિદ્દીયॆ.

05103016a અદિત્યાં ય ઇમે જાતા બલવિક્રમશાલિનઃ।
05103016c ત્વમેષાં કિલ સર્વેષાં વિશેષાદ્બલવત્તરઃ।।

અદિતિયલ્લિ હુટ્ટિદવરॆલ્લ બલવિક્રમશાલિગળુ. આદરॆ અવરલ્લॆલ્લા નીને વિશેષવાગિરુવ બલશાલિ.

05103017a સોઽહં પક્ષૈકદેશેન વહામિ ત્વાં ગતક્લમઃ।
05103017c વિમૃશ ત્વં શનૈસ્તાત કો ન્વત્ર બલવાનિતિ।।

આદરૂ નાનુ નિન્નન્નુ નન્ન ऒંદે ऒંદુ રॆક્કॆય મેલॆ એનૂ આયાસવિલ્લદે હॊરુત્તેનॆ. અય્યા! હીગિરુવાગ ઇલ્લિ યારુ બલશાલિ ऎન્નુવુદન્નુ નીને વિમર્શિસિ હેળુ.””

05103018 કણ્વ ઉવાચ।
05103018a તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા ખગસ્યોદર્કદારુણં।
05103018c અક્ષોભ્યં ક્ષોભયંસ્તાર્ક્ષ્યમુવાચ રથચક્રભૃત્।।

કણ્વનુ હેળિદનુ: “આ ખગદ જંબદ માતુગળન્નુ કેળિ તॊંદરॆગળન્નુ કॊડબહુદॆંદુ તિળિદુ રથચક્રભૃતુ વિષ્ણુવુ તાર્ક્ષનિગॆ હેળિદનુ.

05103019a ગરુત્મન્મન્યસેઽઆત્માનં બલવંતં સુદુર્બલં।
05103019c અલમસ્મત્સમક્ષં તે સ્તોતુમાત્માનમંડજ।।

“ગુરુત્મન્! તુંબા દુર્બલનાગિદ્દરૂ નિન્નન્નુ નીને બલવંતનॆંદુ એકॆ પરિગણિસુત્તિરુવॆ? અંડજ! નમ્મ ऎદિરુ ઈ રીતિ આત્મ સ્તુતિ માડિકॊળ્ળુવુદુ નિનગॆ સરિયલ્લ.

05103020a ત્રૈલોક્યમપિ મે કૃત્સ્નમશક્તં દેહધારણે।
05103020c અહમેવાત્મનાત્માનં વહામિ ત્વાં ચ ધારયે।।

નન્ન દેહવન્નુ ઈ મૂરુલોકગળુ ऒંદાદરૂ હॊરલુ અશક્ત. નાનુ નન્ન મત્તુ નિન્ન ભારવન્નૂ સેરિ હॊત્તિદ્દેનॆ.

05103021a ઇમં તાવન્મમૈકં ત્વં બાહું સવ્યેતરં વહ।
05103021c યદ્યેનં ધારયસ્યેકં સફલં તે વિકત્થિતં।।

બા! નન્ન ઈ ऒંદુ બલ તોળન્નુ નીનુ હॊરુ. નીનુ ઈ ऒંદન્નુ હॊત્તॆયॆંદાદરॆ નીનુ હેળિદ્દુદુ સફલવાદંતॆ.”

05103022a તતઃ સ ભગવાંસ્તસ્ય સ્કંધે બાહું સમાસજત્।
05103022c નિપપાત સ ભારાર્તો વિહ્વલો નષ્ટચેતનઃ।।

આગ આ ભગવાનનુ તન્ન્ન તોળન્નુ અવન ભુજદ મેલિરિસિદનુ. અવનુ ભારદિંદ બળલિ વિહ્વલનાગિ મૂર્છિતનાગિ બિદ્દનુ.

05103023a યાવાન્ હિ ભારઃ કૃત્સ્નાયાઃ પૃથિવ્યાઃ પર્વતૈઃ સહ।
05103023c એકસ્યા દેહશાખાયાસ્તાવદ્ભારમમન્યત।।

પર્વતગળિંદ કૂડિદ ઇડી ભૂમિય ભારવુ અવન દેહદ ऒંદુ શાખॆયલ્લિદॆ ऎંદુ ગરુડનુ અરિતનુ.

05103024a ન ત્વેનં પીડયામાસ બલેન બલવત્તરઃ।
05103024c તતો હિ જીવિતં તસ્ય ન વ્યનીનશદચ્યુતઃ।।

અચ્યુતનુ અવનન્નુ તન્ન બલદિંદ ઇન્નૂ હॆચ્ચાગિ પીડિસલિલ્લ. અવન જીવવન્નૂ તॆગॆદુકॊળ્ળલિલ્લ.

05103025a વિપક્ષઃ સ્રસ્તકાયશ્ચ વિચેતા વિહ્વલઃ ખગઃ।
05103025c મુમોચ પત્રાણિ તદા ગુરુભારપ્રપીડિતઃ।।

આ ખગનુ અતિભારદિંદ પીડિતનાગિ વિહ્વલનાગિ દેહવુ આયાસગॊંડુ, વિચેતનનાગિ તન્ન રॆક્કॆગળન્નુ ઉદુરિસતॊડગિદનુ.

05103026a સ વિષ્ણું શિરસા પક્ષી પ્રણમ્ય વિનતાસુતઃ।
05103026c વિચેતા વિહ્વલો દીનઃ કિં ચિદ્વચનમબ્રવીત્।।

આ પક્ષિ વિનતાસુતનુ ચેતનવન્નુ કળॆદુકॊંડુ વિહ્વલનાગિ દીનનાગિ વિષ્ણુવન્નુ શિરસા નમસ્કરિસિ ઇદેનન્નો હેળિદનુ:

05103027a ભગવઽલ્લોકસારસ્ય સદૃશેન વપુષ્મતા।
05103027c ભુજેન સ્વૈરમુક્તેન નિષ્પિષ્ટોઽસ્મિ મહીતલે।।

“ભગવન્! લોકસારદ સદૃશવાગિરુવ, સુંદરવાદ ઈ ભુજદિંદ મુક્તવાગિ હॊરચાચિ નીનુ નન્નન્નુ મહીતલક્કॆ અમુકિદ્દીયॆ.

05103028a ક્ષંતુમર્હસિ મે દેવ વિહ્વલસ્યાલ્પચેતસઃ।
05103028c બલદાહવિદગ્ધસ્ય પક્ષિણો ધ્વજવાસિનઃ।।

દેવ! વિહ્વલનાગિરુવ, બલદ અગ્નિયલ્લિ સુટ્ટુહોગિરુવ, નિન્ન ધ્વજવાસિયાદ ઈ અલ્પચેતસ પક્ષિ નન્નન્નુ ક્ષમિસબેકુ.

05103029a ન વિજ્ઞાતં બલં દેવ મયા તે પરમં વિભો।
05103029c તેન મન્યામ્યહં વીર્યમાત્મનોઽસદૃશં પરૈઃ।।

દેવ! પરમવિભો! નિન્ન બલવન્નુ નાનુ તિળિયલિલ્લ. આદુદરિંદ નન્નષ્ટુ મત્તુ નનગિંતલૂ હॆચ્ચિન વીરનુ બેરॆ યારૂ ઇલ્લ ऎંદુ તિળિદુકॊંડિદ્દॆ.”

05103030a તતશ્ચક્રે સ ભગવાન્પ્રસાદં વૈ ગરુત્મતઃ।
05103030c મૈવં ભૂય ઇતિ સ્નેહાત્તદા ચૈનમુવાચ હ।।

આગ આ ભગવાનનુ ગુરુત્મતન મેલॆ કરુણॆતોરિદનુ. મત્તુ સ્નેહદિંદ “મત્તॆ ઈ રીતિ માડબેડ!” ऎંદનુ.

05103031a તથા ત્વમપિ ગાંધારે યાવત્પાંડુસુતાન્રણે।
05103031c નાસાદયસિ તાન્વીરાંસ્તાવજ્જીવસિ પુત્રક।।

ગાંધારે! પુત્રક! નીનૂ કૂડ ऎલ્લિયવરॆગॆ આ વીર પાંડુસુતરન્નુ રણદલ્લિ ऎદુરિસુવુદિલ્લવો અલ્લિયવરॆગॆ જીવિસિરુત્તીયॆ.

05103032a ભીમઃ પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠો વાયુપુત્રો મહાબલઃ।
05103032c ધનંજયશ્ચેંદ્રસુતો ન હન્યાતાં તુ કં રણે।।

પ્રહરિગળલ્લિ શ્રેષ્ઠ વાયુપુત્ર મહાબલિ ભીમ મત્તુ ઇંદ્રસુત ધનંજયરુ રણદલ્લિ યારન્નુ તાને સંહરિસલારરુ?

05103033a વિષ્ણુર્વાયુશ્ચ શક્રશ્ચ ધર્મસ્તૌ ચાશ્વિનાવુભૌ।
05103033c એતે દેવાસ્ત્વયા કેન હેતુના શક્યમીક્ષિતું।।

દેવતॆગળાદ વિષ્ણુ, વાયુ, શક્ર, ધર્મ, અશ્વિયરન્નુ નીનુ યાવ કારણદિંદ ગॆલ્લલુ બયસુત્તીયॆ?

05103034a તદલં તે વિરોધેન શમં ગચ્ચ નૃપાત્મજ।
05103034c વાસુદેવેન તીર્થેન કુલં રક્ષિતુમર્હસિ।।

નૃપાત્મજ! આદુદરિંદ વિરોધિસુવુદન્નુ બિટ્ટુ શાંતિયત્ત નડॆ. વાસુદેવન તીર્થદિંદ કુલવન્નુ રક્ષિસિકો!

05103035a પ્રત્યક્ષો હ્યસ્ય સર્વસ્ય નારદોઽયં મહાતપાઃ।
05103035c માહાત્મ્યં યત્તદા વિષ્ણોર્યોઽયં ચક્રગદાધરઃ।।

ઈ મહાતપસ્વિ નારદનુ ચક્રગદાધર ઈ વિષ્ણુવિન મહાત્મॆગળॆલ્લવન્નૂ પ્રત્યક્ષવાગિ નોડિદ્દાનॆ.””

05103036 વૈશંપાયન ઉવાચ।
05103036a દુર્યોધનસ્તુ તચ્ચ્રુત્વા નિઃશ્વસન્ભૃકુટીમુખઃ।
05103036c રાધેયમભિસંપ્રેક્ષ્ય જહાસ સ્વનવત્તદા।।

વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “અદન્નુ કેળિ દુર્યોધનનુ નિટ્ટુસિરુ બિડુત્ત, મુખ ગંટુમાડિકॊંડુ, રાધેયનન્નુ નોડિ જોરાગિ નક્કનુ.

05103037a કદર્થીકૃત્ય તદ્વાક્યમૃષેઃ કણ્વસ્ય દુર્મતિઃ।
05103037c ઊરું ગજકરાકારં તાડયન્નિદમબ્રવીત્।।

ઋષિ કણ્વન આ માતુગળન્નુ અલ્લગળॆદુ દુર્મતિયુ આનॆય સॊંડિલિનંતિદ્દ તન્ન તॊડॆયન્નુ ચપ્પરિસિ હેળિદનુ:

05103038a યથૈવેશ્વરસૃષ્ટોઽસ્મિ યદ્ભાવિ યા ચ મે ગતિઃ।
05103038c તથા મહર્ષે વર્તામિ કિં પ્રલાપઃ કરિષ્યતિ।।

“મહર્ષે! ઈશ્વરનિંદ હેગॆ સૃષ્ટિસલ્પટ્ટિદ્દેનો, નન્ન ભવિષ્ય મત્તુ દારિયુ હેગॆ નડॆસુત્તદॆયો હાગॆયે નાનુ માડુત્તેનॆ. ઈ પ્રલાપવુ એકॆ?””

સમાપ્તિ

ઇતિ શ્રી મહાભારતે ઉદ્યોગ પર્વણિ ભગવદ્યાન પર્વણિ માતલિવરાન્વેષણે ત્ર્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ ઉદ્યોગ પર્વદલ્લિ ભગવદ્યાન પર્વદલ્લિ માતલિવરાન્વેષણॆયલ્લિ નૂરામૂરનॆય અધ્યાયવુ.