ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఉద్యోగ పర్వ
భగవద్యాన పర్వ
అధ్యాయ 94
సార
కృష్ణన మాతన్ను కేళి అదక్కె ఉత్తరవాగి ఏను మాతనాడలిక్కూ ఆగదే సభెయల్లి ఎల్లరూ సుమ్మనాగిరలు పరశురామను దంభోద్భవన కథెయన్ను ప్రారంభిసిదుదు (1-3). తనగింతలూ విశేషనాద అథవా సరిసమనాదవరు యారాదరూ ఇద్దారెయే ఎందు పునః పునః కేళుత్తిద్ద రాజా దంభోద్భవనిగె కోపగొండ బ్రాహ్మణరు ఋషి నర-నారాయణర కురితు హేళువుదు (4-15). దంభోద్భవను మహాసేనెయొందిగె నర-నారాయణర ఆశ్రమక్కె హోగి అవరన్ను యుద్ధక్కె ఆహ్వానిసిదుదు (16-22). ఆగ నరను ముష్టి హుల్లుకడ్డిగళింద దంభోద్భవనన్ను పరాజితగొళిసిదుదు (23-35). అర్జుననే ఆ నరనెందూ, కృష్ణనే నారాయణనెందూ యుద్ధద కురితు యోచిసదే పాండవరొందిగె శాంతియిందిరు ఎందు పరశురామను ధృతరాష్ట్రనిగె హేళువుదు (36-45).
05094001 వైశంపాయన ఉవాచ।
05094001a తస్మిన్నభిహితే వాక్యే కేశవేన మహాత్మనా।
05094001c స్తిమితా హృష్టరోమాణ ఆసన్సర్వే సభాసదః।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “మహాత్మ కేశవను హీగె హేళలు సభాసదరెల్లరూ, రోమగళు నిమిరెద్దు, గరబడిదవరంతె కుళితిద్దరు.
05094002a కః స్విదుత్తరమేతస్మాద్వక్తుముత్సహతే పుమాన్।
05094002c ఇతి సర్వే మనోభిస్తే చింతయంతి స్మ పార్థివాః।।
“అదక్కె యావ పురుషను ఉత్తరిసబల్ల?” ఎందు ఎల్ల పార్థివరూ మనస్సినల్లియే యోచిసిదరు.
05094003a తథా తేషు చ సర్వేషు తూష్ణీంభూతేషు రాజసు।
05094003c జామదగ్న్య ఇదం వాక్యమబ్రవీత్కురుసంసది।।
కురుసంసదియల్లి ఎల్ల రాజరూ సుమ్మనాగిరలు జామదగ్న్యను ఈ మాతుగళన్నాడిదను:
05094004a ఇమామేకోపమాం రాజం శృణు సత్యామశంకితః।
05094004c తాం శ్రుత్వా శ్రేయ ఆదత్స్వ యది సాధ్వితి మన్యసే।।
“రాజన్! ఈ ఒందు ఉపమెయన్ను కేళు. ఇదు సత్యవాదుదు. అనుమానపడువంథద్దల్ల. అదన్ను కేళి, నినగిష్టవాదరె, నినగె శ్రేయస్సు ఎనిసిదుదన్ను నిన్నదాగిసికో.
05094005a రాజా దంభోద్భవో నామ సార్వభౌమః పురాభవత్।
05094005c అఖిలాం బుభుజే సర్వాం పృథివీమితి నః శ్రుతం।।
హిందె దంభోద్భవనెంబ హెసరిన సార్వభౌమనిద్దను. అవను అఖిల పృథ్వియల్లియ ఎల్లవన్నూ భోగిసుత్తిద్దను ఎందు కేళిద్దేవె.
05094006a స స్మ నిత్యం నిశాపాయే ప్రాతరుత్థాయ వీర్యవాన్।
05094006c బ్రాహ్మణాన్ క్షత్రియాంశ్చైవ పృచ్చన్నాస్తే మహారథః।।
ఆ మహారథి వీర్యవంతను నిత్యవూ రాత్రికళెదు ప్రాతఃకాలదల్లెద్దు బ్రాహ్మణరన్నూ క్షత్రియరన్నూ కేళుత్తిద్దను:
05094007a అస్తి కశ్చిద్విశిష్టో వా మద్విధో వా భవేద్యుధి।
05094007c శూద్రో వైశ్యః క్షత్రియో వా బ్రాహ్మణో వాపి శస్త్రభృత్।।
“శూద్రనాగలీ, వైశ్యనాగలీ, క్షత్రియనాగలీ అథవా బ్రాహ్మణనాగలీ యుద్ధదల్లి ననగింథలూ విశేషనాద అథవా సరిసమనాద యారాదరూ ఇద్దారెయే?”
05094008a ఇతి బ్రువన్నన్వచరత్స రాజా పృథివీమిమాం।
05094008c దర్పేణ మహతా మత్తః కం చిదన్యమచింతయన్।।
హీగె హేళుత్తా ఆ రాజను ఈ భూమియిడీ తిరుగుత్తిద్దను. మహా దర్పదింద మత్తనాద అవను బేరె యార కురితూ యోచిసుత్తిరలిల్ల.
05094009a తం స్మ వైద్యా అకృపణా బ్రాహ్మణాః సర్వతోఽభయాః।
05094009c ప్రత్యషేధంత రాజానం శ్లాఘమానం పునః పునః।।
05094010a ప్రతిషిధ్యమానోఽప్యసకృత్పృచ్చత్యేవ స వై ద్విజాన్।
05094010c అభిమానీ శ్రియా మత్తస్తమూచుర్బ్రాహ్మణాస్తదా।।
ఆగ ఏనక్కూ హెదరదిద్ద, యార కృపెయడియూ ఇరదిద్ద వేదవిద బ్రాహ్మణరు పునః పునః సొక్కినింద తన్నన్నే హొగళికొళ్ళుత్తిద్ద రాజనన్ను తడెయలు ప్రయత్నిసిదరు. నియంత్రిసికొళ్ళలు హేళిదరూ, అభిమానియాద, శ్రీయింద మదిసిద అవను ద్విజరన్ను మత్తె మత్తె కేళలు బ్రాహ్మణరు హేళిదరు.
05094011a తపస్వినో మహాత్మానో వేదవ్రతసమన్వితాః।
05094011c ఉదీర్యమాణం రాజానం క్రోధదీప్తా ద్విజాతయః।।
ఆ తపస్వి, మహాత్మ, వేదవ్రతసమన్విత ద్విజగణవు క్రోధదీప్తరాగి హంబలిసుత్తిద్ద రాజనిగె హేళితు:
05094012a అనేకజననం సఖ్యం యయోః పురుషసింహయోః।
05094012c తయోస్త్వం న సమో రాజన్భవితాసి కదా చన।।
“రాజన్! నీను ఎందూ అనేక జన్మగళల్లి సఖరాగిద్దు యుద్ధమాడిద ఆ ఇబ్బరు పురుషసింహరిగె సమనాగలారె!”
05094013a ఏవముక్తః స రాజా తు పునః పప్రచ్చ తాన్ద్విజాన్।
05094013c క్వ తౌ వీరౌ క్వజన్మానౌ కింకర్మాణౌ చ కౌ చ తౌ।।
ఇదన్ను కేళిద రాజను ఆ ద్విజరిగె పునః కేళిదను: “ఆ వీరరిబ్బరు ఎల్లిద్దారె? అవరు ఎల్లి జనిసిద్దారె? అవరు ఏను మాడుత్తిద్దారె? అవరు యారు?”
05094014 బ్రాహ్మణా ఊచుః।
05094014a నరో నారాయణశ్చైవ తాపసావితి నః శ్రుతం।
05094014c ఆయాతౌ మానుషే లోకే తాభ్యాం యుధ్యస్వ పార్థివ।।
బ్రాహ్మణరు హేళిదరు: “పార్థివ! నర-నారాయణరెంబ తాపసరు మనుష్యలోకక్కె బందిద్దారెందు కేళిద్దేవె. అవరిబ్బరొందిగె యుద్ధమాడు!
05094015a శ్రూయతే తౌ మహాత్మానౌ నరనారాయణావుభౌ।
05094015c తపో ఘోరమనిర్దేశ్యం తప్యేతే గంధమాదనే।।
ఆ మహాత్మ నర-నారయణరు గంధమాదనదల్లి వివరిసలసాధ్య ఘోర తపస్సన్ను తపిసుత్తిద్దారె ఎందు కేళిద్దేవె.””
05094016 రామ ఉవాచ।
05094016a స రాజా మహతీం సేనాం యోజయిత్వా షడంగినీం।
05094016c అమృష్యమాణః సంప్రాయాద్యత్ర తావపరాజితౌ।।
రామను హేళిదను: “ఆ రాజను అతిదొడ్డ షడంగ సేనెయన్ను ఒట్టుగూడిసికొండు అవసరదల్లి ఆ ఇబ్బరు అపరాజితరిరువల్లిగె ప్రయాణిసిదను.
05094017a స గత్వా విషమం ఘోరం పర్వతం గంధమాదనం।
05094017c మృగయాణోఽన్వగచ్చత్తౌ తాపసావపరాజితౌ।।
అవను ఆ విషమ, ఘోర గంధమాదన పర్వతక్కె హోగి, ఆ అపరాజిత తాపసరన్ను బేటెయాడుత్తా ముందువరెదను.
05094018a తౌ దృష్ట్వా క్షుత్పిపాసాభ్యాం కృశౌ ధమనిసంతతౌ।
05094018c శీతవాతాతపైశ్చైవ కర్శితౌ పురుషోత్తమౌ।
05094018e అభిగమ్యోపసంగృహ్య పర్యపృచ్చదనామయం।।
హసివు-బాయారికెగళింద బళలి కృశరాగిద్ద, మూళె-నరగళు కాణిసికొళ్ళుత్తిద్ద, ఛళి-గాళి-బిసిలుగళిగె సిక్కి ఒరటాగిద్ద ఆ పురుషోత్తమరిబ్బరన్ను నోడి, బళిసారి, కాలుగళన్ను హిడిదు, కుశలవన్ను కేళిదను.
05094019a తమర్చిత్వా మూలఫలైరాసనేనోదకేన చ।
05094019c న్యమంత్రయేతాం రాజానం కిం కార్యం క్రియతామితి।।
అవరు రాజనిగె గెడ్డె, హణ్ణు, ఆసన, నీరన్నిత్తు స్వాగతిసి “యావ కార్యవన్ను మాడబేకు?” ఎందు కేళిదరు.
05094020 దంభోద్భవ ఉవాచ।
05094020a బాహుభ్యాం మే జితా భూమిర్నిహతాః సర్వశత్రవః।
05094020c భవద్భ్యాం యుద్ధమాకాంక్షన్నుపయాతోఽస్మి పర్వతం।
05094020e ఆతిథ్యం దీయతామేతత్కాంక్షితం మే చిరం ప్రతి।।
దంభోద్భవను హేళిదను: “ఈ బాహుగళెరడరింద నాను భూమియల్లిరువ సర్వ శత్రుగళన్ను గెద్దిద్దేనె. నిమ్మిబ్బరొడనె యుద్ధవన్ను అపేక్షిసి ఈ పర్వతక్కె బందిద్దేనె. బహుకాలదింద బయసుత్తిరువ ఇదన్నే ఆతిథ్యవాగి నీడబేకు.”
05094021 నరనారాయణావూచతుః।
05094021a అపేతక్రోధలోభోఽయమాశ్రమో రాజసత్తమ।
05094021c న హ్యస్మిన్నాశ్రమే యుద్ధం కుతః శస్త్రం కుతోఽనృజుః।
05094021e అన్యత్ర యుద్ధమాకాంక్ష్వ బహవః క్షత్రియాః క్షితౌ।।
నర-నారాయణరు హేళిదరు: “రాజసత్తమ! క్రోధ-లోభగళు ఈ అశ్రమదల్లి సరియల్ల. ఈ ఆశ్రమదల్లి ఎల్లియ యుద్ధ? ఎల్లియ శస్త్ర? ఎల్లి సిట్టు? బేరె ఎల్లియాదరూ హోగి యుద్ధవన్ను కేళు. భూమియల్లి బహళష్టు క్షత్రియరిద్దారె!””
05094022 రామ ఉవాచ।
05094022a ఉచ్యమానస్తథాపి స్మ భూయ ఏవాభ్యభాషత।
05094022c పునః పునః క్షమ్యమాణః సాంత్వ్యమానశ్చ భారత।
05094022e దంభోద్భవో యుద్ధమిచ్చన్నాహ్వయత్యేవ తాపసౌ।।
రామను హేళిదను: “అవరు హేళిదరూ అవను ఒత్తాయిసిదను. భారత! అవను పునః పునః క్షమెయన్ను కేళిదరూ, సంతవిసిదరూ యుద్ధవన్ను బయసిద దంభోద్భవను ఆ తాపసరిబ్బరన్నూ హోరాటక్కె కరెదను.
05094023a తతో నరస్త్విషీకాణాం ముష్టిమాదాయ కౌరవ।
05094023c అబ్రవీదేహి యుధ్యస్వ యుద్ధకాముక క్షత్రియ।।
05094024a సర్వశస్త్రాణి చాదత్స్వ యోజయస్వ చ వాహినీం।
05094024c అహం హి తే వినేష్యామి యుద్ధశ్రద్ధామితః పరం।।
కౌరవ! ఆగ నరను ఒందు ముష్టి హుల్లన్ను హిడిదు హేళిదను: “యుద్ధకాముక క్షత్రియ! ఇదో యుద్ధమాడు! సర్వశస్త్రగళన్నూ ప్రయోగిసు! సేనెయన్ను ఒందుగూడిసు! యుద్ధదల్లి నినగిరువ శ్రద్ధెయన్ను శాశ్వతవాగి తెగెదుహాకుత్తేనె!”
05094025 దంభోద్భవ ఉవాచ।
05094025a యద్యేతదస్త్రమస్మాసు యుక్తం తాపస మన్యసే।
05094025c ఏతేనాపి త్వయా యోత్స్యే యుద్ధార్థీ హ్యహమాగతః।।
దంభోద్భవను హేళిదను: “తాపస! నమగె ఇదే సరియాద అస్త్ర ఎందు తిళిదరె అదన్నే నీను బళసి యుద్ధార్థియాగి ఇల్లిగె బందిరువ నమ్మొందిగె యుద్ధమాడు!””
05094026 రామ ఉవాచ।
05094026a ఇత్యుక్త్వా శరవర్షేణ సర్వతః సమవాకిరత్।
05094026c దంభోద్భవస్తాపసం తం జిఘాంసుః సహసైనికః।।
రామను హేళిదను: “హీగె హేళి దంభోద్భవను సైనికరొడగూడి ఆ తాపసనన్ను కొల్లలు బయసి ఎల్ల కడెగళింద బాణగళ మళెసురిసి ఆక్రమణిసిదను.
05094027a తస్య తానస్యతో ఘోరానిషూన్పరతనుచ్చిదః।
05094027c కదర్థీకృత్య స మునిరిషీకాభిరపానుదత్।।
శత్రుగళ శరీరవన్ను కత్తరిసబల్ల ఆ ఘోర బాణగళన్ను ఆ మునియు తన్న హుల్లుకడ్డిగళింద తడెదు నిష్ప్రయోజకగళన్నాగి మాడిదను.
05094028a తతోఽస్మై ప్రాసృజద్ఘోరమైషీకమపరాజితః।
05094028c అస్త్రమప్రతిసంధేయం తదద్భుతమివాభవత్।।
ఆగ ఆ అపరాజితను ఎదురిసలసాధ్యవాద ఆ ఘోర హుల్లుగళన్ను అవన మేలె ప్రయోగిసలు అద్భుతవు నడెయితు.
05094029a తేషామక్షీణి కర్ణాంశ్చ నస్తకాంశ్చైవ మాయయా।
05094029c నిమిత్తవేధీ స మునిరిషీకాభిః సమర్పయత్।।
ఆ మునియు మాయెయింద ఆ హుల్లుకడ్డిగళు అవర కణ్ణు, కివి, మూగుగళన్ను హొడెయువంతె మాడిదను.
05094030a స దృష్ట్వా శ్వేతమాకాశమిషీకాభిః సమాచితం।
05094030c పాదయోర్న్యపతద్రాజా స్వస్తి మేఽస్త్వితి చాబ్రవీత్।।
ఆ హుల్లుకడ్డిగళు తుంబి బిళియాద ఆకాశవన్ను నోడిద రాజను నరన పాదగళ మేలె బిద్దు “నన్నన్ను ఆశీర్వదిసు!” ఎందు కేళిదను.
05094031a తమబ్రవీన్నరో రాజం శరణ్యః శరణైషిణాం।
05094031c బ్రహ్మణ్యో భవ ధర్మాత్మా మా చ స్మైవం పునః కృథాః।।
శరణరిగె శరణ్యనాద నరను రాజనిగె హేళిదను: “బ్రహ్మణ్య మత్తు ధర్మాత్మనాగిరు! హీగె పునః మాడబేడ!
05094032a మా చ దర్పసమావిష్టః క్షేప్సీః కాంశ్చిత్కదా చన।
05094032c అల్పీయాంసం విశిష్టం వా తత్తే రాజన్పరం హితం।।
రాజన్! దర్పసమావిష్టనాగి ఇన్ను ఎందూ, బేరె యారన్నూ – నినగింథ అల్పరాగిరలి అథవా విశిష్టరాగిరలి – కాడిసబేడ! అదే నినగె పరమ హితవాగిరువుదు.
05094033a కృతప్రజ్ఞో వీతలోభో నిరహంకార ఆత్మవాన్।
05094033c దాంతః క్షాంతో మృదుః క్షేమః ప్రజాః పాలయ పార్థివ।।
పార్థివ! కృతప్రజ్ఞనాగి, లోభవన్ను తొరెదు, నిరంకారనాగి, ఆత్మవంతనాగి, దాంత, క్షాంత, మృదువాగిద్దుకొండు, ప్రజెగళ క్షేమవన్ను పాలిసు!
05094034a అనుజ్ఞాతః స్వస్తి గచ్చ మైవం భూయః సమాచరేః।
05094034c కుశలం బ్రాహ్మణాన్పృచ్చేరావయోర్వచనాద్భృశం।।
అప్పణె కొట్టిద్దేనె. హోగు! మంగళవాగలి! ఇన్ను సరియాగి నడెదుకో. బ్రాహ్మణర కుశలవన్ను కేళు. క్రూర మాతినింద అవరన్ను అపమానిసబేడ!”
05094035a తతో రాజా తయోః పాదావభివాద్య మహాత్మనోః।
05094035c ప్రత్యాజగామ స్వపురం ధర్మం చైవాచినోద్భృశం।।
ఆగ రాజను ఆ మహాత్మర పాదగళిగె వందిసి, తన్న పురక్కె తెరళి, తుంబా ధర్మవన్ను సంగ్రహిసిదను.
05094036a సుమహచ్చాపి తత్కర్మ యన్నరేణ కృతం పురా।
05094036c తతో గుణైః సుబహుభిః శ్రేష్ఠో నారాయణోఽభవత్।।
హిందె నరను ఎసగిద ఆ కర్మవు మహత్తరవాదుదు. నారాయణను అదక్కింతలూ అధిక గుణగళింద శ్రేష్ఠనాగిద్దను.
05094037a తస్మాద్యావద్ధనుఃశ్రేష్ఠే గాండీవేఽస్త్రం న యుజ్యతే।
05094037c తావత్త్వం మానముత్సృజ్య గచ్చ రాజన్ధనంజయం।।
రాజన్! ఆదుదరింద ఆ ధనుశ్రేష్ఠ గాండీవక్కె అస్త్రవన్ను హూడువుదర మొదలే, నీను నిన్న అభిమానవన్ను తొరెదు ధనంజయనల్లి హోగు!
05094038a కాకుదీకం శుకం నాకమక్షిసంతర్జనం తథా।
05094038c సంతానం నర్తనం ఘోరమాస్యమోదకమష్టమం।।
అవనల్లి కాకుదీక, శుక, నాక, అక్షిసంతర్జన, సంతాన, నర్తన, ఘోర మత్తు ఎంటనెయదాగి ఉదకగళివె.
05094039a ఏతైర్విద్ధాః సర్వ ఏవ మరణం యాంతి మానవాః।
05094039c ఉన్మత్తాశ్చ విచేష్టంతే నష్టసంజ్ఞా విచేతసః।।
05094040a స్వపంతే చ ప్లవంతే చ చర్దయంతి చ మానవాః।
05094040c మూత్రయంతే చ సతతం రుదంతి చ హసంతి చ।।
ఇవుగళింద హొడెయల్పట్ట ఎల్ల మానవరూ మరణవన్ను హొందుత్తారె - ఉన్మత్తరాగి నడెదుకొళ్ళుత్తారె, సంజ్ఞెగళన్ను కళెదుకొండు మూర్ఛెగొళ్ళుత్తారె, నిద్దె హోగుత్తారె, కుప్పళిసుత్తారె, మానవరు వాంతిమాడుత్తారె, మూత్రమాడుత్తారె, సతతవాగి అళుత్తారె మత్తు నగుత్తారె.
05094041a అసంఖ్యేయా గుణాః పార్థే తద్విశిష్టో జనార్దనః।
05094041c త్వమేవ భూయో జానాసి కుంతీపుత్రం ధనంజయం।।
పార్థన గుణగళు అసంఖ్యవాదవుగళు. జనార్దనను అవనిగింథ విశిష్టనాదవను. నీనే అవనన్ను కుంతీపుత్ర ధనంజయనెందు చెన్నాగి తిళిదుకొండిరువె.
05094042a నరనారాయణౌ యౌ తౌ తావేవార్జునకేశవౌ।
05094042c విజానీహి మహారాజ ప్రవీరౌ పురుషర్షభౌ।।
మహారాజ! ఈ ప్రవీర, పురుషర్షభ అర్జున-కేశవరే ఆ నర-నారాయణరెందు తిళిదుకో.
05094043a యద్యేతదేవం జానాసి న చ మామతిశంకసే।
05094043c ఆర్యాం మతిం సమాస్థాయ శామ్య భారత పాండవైః।।
భారత! ఇదన్ను నీను తిళిదుకొండిద్దరె, నన్నన్ను శంకిసదే ఇద్దరె, ఉత్తమ మనస్సు మాడి పాండవరొందిగె శాంతియన్ను పాలిసు.
05094044a అథ చేన్మన్యసే శ్రేయో న మే భేదో భవేదితి।
05094044c ప్రశామ్య భరతశ్రేష్ఠ మా చ యుద్ధే మనః కృథాః।।
భరతశ్రేష్ఠ! భేదవిల్లదిరువుదే శ్రేయస్సెందు నీను యోచిసి, శాంతనాగు! యుద్ధద కురితు మనస్సు మాడబేడ!
05094045a భవతాం చ కురుశ్రేష్ఠ కులం బహుమతం భువి।
05094045c తత్తథైవాస్తు భద్రం తే స్వార్థమేవానుచింతయ।।
కురుశ్రేష్ఠ! నిన్న కులవు భూమియల్లియే బహుమతవుళ్ళద్దు. అదు హాగెయే ఉళిదుకొళ్ళబేకు. నినగె ఆశీర్వాదవిదె. నినగె ఒళ్ళెయదాగువంతె అలోచిసు!””
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే ఉద్యోగ పర్వణి భగవద్యాన పర్వణి దంభోద్భవోపాఖ్యానే చతుర్నవతితమోఽధ్యాయః।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి ఉద్యోగ పర్వదల్లి భగవద్యాన పర్వదల్లి దంభోద్భవోపాఖ్యానదల్లి తొంభత్నాల్కనెయ అధ్యాయవు.