037 વિદુરનીતિવાક્યઃ

પ્રવેશ

।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।

શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત

શ્રી મહાભારત

ઉદ્યોગ પર્વ

પ્રજાગર પર્વ

અધ્યાય 37

સાર

વિદુરનુ ધૃતરાષ્ટ્રનિગॆ તન્ન નીતિવાક્યગળન્નુ મુંદુવરॆસિદુદુ (1-60).

05037001 વિદુર ઉવાચ।
05037001a સપ્તદશેમાન્રાજેંદ્ર મનુઃ સ્વાયંભુવોઽબ્રવીત્।
05037001c વૈચિત્રવીર્ય પુરુષાનાકાશં મુષ્ટિભિર્ઘ્નતઃ।।
05037002a તાનેવેંદ્રસ્ય હિ ધનુરનામ્યં નમતોઽબ્રવીત્।
05037002c અથો મરીચિનઃ પાદાનનામ્યાન્નમતસ્તથા।।

વિદુરનુ હેળિદનુ: “રાજેંદ્ર! વૈચિત્રવીર્ય! સ્વાયંભુ મનુવુ ઈ હદિનેળુ તરહદ પુરુષરુ આકાશવન્નુ મુષ્ટિયિંદ હॊડॆયુવવરંતॆ, કામનબિલ્લન્નુ બગ્ગિસલુ પ્રયત્નિસુવવરંતॆ, મત્તુ સૂર્યન કિરણગળન્નુ હિડિયલુ પ્રયત્નિસુવવરંતॆ ऎંદુ હેળિદ્દાનॆ:

05037003a યશ્ચાશિષ્યં શાસતિ યશ્ચ કુપ્યતે યશ્ચાતિવેલં ભજતે દ્વિષંતં।
05037003c સ્ત્રિયશ્ચ યોઽરક્ષતિ ભદ્રમસ્તુ તે યશ્ચાયાચ્યં યાચતિ યશ્ચ કત્થતે।।
05037004a યશ્ચાભિજાતઃ પ્રકરોત્યકાર્યં યશ્ચાબલો બલિના નિત્યવૈરી।
05037004c અશ્રદ્દધાનાય ચ યો બ્રવીતિ યશ્ચાકામ્યં કામયતે નરેંદ્ર।।
05037005a વધ્વા હાસં શ્વશુરો યશ્ચ મન્યતે વધ્વા વસન્નુત યો માનકામઃ।
05037005c પરક્ષેત્રે નિર્વપતિ યશ્ચ બીજં સ્ત્રિયં ચ યઃ પરિવદતેઽતિવેલં।।
05037006a યશ્ચૈવ લબ્ધ્વા ન સ્મરામીત્યુવાચ દત્ત્વા ચ યઃ કત્થતિ યાચ્યમાનઃ।
05037006c યશ્ચાસતઃ સાંત્વમુપાસતીહ એતેઽનુયાંત્યનિલં પાશહસ્તાઃ।।

નિયંત્રિસલુ અસાધ્યનાદવનન્નુ નિયંત્રિસલુ પ્રયત્નિસુવવનુ, સ્વલ્પદરલ્લિયે તૃપ્તિગॊળ્ળુવવનુ, દ્વેષિસુવવરન્નુ વિનયપૂર્વકવાગિ મॆચ્ચિસુવવનુ, સ્ત્રીયર દૌર્બલ્યતॆયન્નુ કડિમॆમાડલુ પ્રયત્નિસુવવનુ, યારન્નુ કેળબારદો અવનિંદ દાનવન્નુ કેળુવવનુ, એનુ માડિદરૂ અભિમાનદિંદ હેળિકॊળ્ળુવવનુ, ઉત્તમ કુલદલ્લિ જનિસિદ્દરૂ અત્યાચારદલ્લિ તॊડગિરુવવનુ, અબલનાગિદ્દરૂ નિત્યવૂ બલશાલિગળॊંદિગॆ વૈરવન્નુ બॆળॆસુવવનુ, શ્રદ્ધॆયિલ્લદે કેળુત્તિરુવવનિગॆ હેળુવવનુ, આસॆપડબારદુદન્નુ આસॆપડુવવનુ, માવનાગિદ્દુ સॊસॆય હાસ્યવન્નુ માડુવવનુ, સॊસॆયિંદ મનસ્સિન કામવન્નુ પૂરૈસિકॊળ્ળુવવનુ, બેરॆયવર ક્ષેત્રદલ્લિ બીજવન્નુ બિત્તુવવનુ, તન્ન પત્નિય નડતॆયન્નુ દૂરુવવનુ, બેરॆયવરિંદ તॆગॆદુકॊંડુ મરॆતુબિડુવવનુ, કેળિદવનિગॆ દાનવન્નિત્તુ સદા અદન્ને હેળિકॊળ્ળુવવનુ, સુળ્ળન્નુ સત્યવાગિસલુ પ્રયત્નિસુવવનુ.

05037007a યસ્મિન્યથા વર્તતે યો મનુષ્યસ્ તસ્મિંસ્તથા વર્તિતવ્યં સ ધર્મઃ।
05037007c માયાચારો માયયા વર્તિતવ્યઃ સાધ્વાચારઃ સાધુના પ્રત્યુદેયઃ।।

મનુષ્યનુ તન્નॊંદિગॆ હેગॆ નડॆદુકॊળ્ળુત્તાનો હાગॆ ઇતરરॊંદિગॆ નડॆદુકॊળ્ળુવુદુ ધર્મ. મોસગારનॊંદિગॆ મોસદિંદ નડॆદુકॊળ્ળબહુદુ. આદરॆ સાધુગળॊંદિગॆ સાધ્વાચારદલ્લિ નડॆદુકॊળ્ળબેકુ.”

05037008 ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ।
05037008a શતાયુરુક્તઃ પુરુષઃ સર્વવેદેષુ વૈ યદા।
05037008c નાપ્નોત્યથ ચ તત્સર્વમાયુઃ કેનેહ હેતુના।।

ધૃતરાષ્ટ્રનુ હેળિદનુ: “મનુષ્યન આયસ્સુ નૂરુવર્ષગળॆંદુ વેદગળલ્લિ હેળિદ્દારॆ. આદરॆ ऎલ્લરૂ અષ્ટુ વર્ષગળન્નુ તલુપુવુદિલ્લ. ઇદુ યાવ કારણક્કાગિ?”

05037009 વિદુર ઉવાચ।
05037009a અતિવાદોઽતિમાનશ્ચ તથાત્યાગો નરાધિપ।
05037009c ક્રોધશ્ચાતિવિવિત્સા ચ મિત્રદ્રોહશ્ચ તાનિ ષટ્।।
05037010a એત એવાસયસ્તીક્ષ્ણાઃ કૃંતંત્યાયૂંષિ દેહિનાં।
05037010c એતાનિ માનવાન્ઘ્નંતિ ન મૃત્યુર્ભદ્રમસ્તુ તે।।

વિદુરનુ હેળિદનુ: “અતિ વાદ, અતિ માન, અતિયાદ આહાર, ક્રોધ, ભોગ, મત્તુ મિત્રદ્રોહ ઈ આરુ દેહિગળ આયસ્સન્નુ કત્તરિસુવ તીક્ષ્ણ ખડ્ગગળુ. ઇવુ માનવનન્નુ મૃત્યુવિનિંદ હॊડॆયુત્તવॆ ऎંદુ તિળિ. નિનગॆ મંગળવાગલિ!

05037011a વિશ્વસ્તસ્યૈતિ યો દારાન્યશ્ચાપિ ગુરુતલ્પગઃ।
05037011c વૃષલીપતિર્દ્વિજો યશ્ચ પાનપશ્ચૈવ ભારત।।
05037012a શરણાગતહા ચૈવ સર્વે બ્રહ્મહણૈઃ સમાઃ।
05037012c એતૈઃ સમેત્ય કર્તવ્યં પ્રાયશ્ચિત્તમિતિ શ્રુતિઃ।।

ભારત! વિશ્વાસદિંદ તન્નલ્લિટ્ટિરુવ પરર પત્નિયન્નુ બળસુવવનુ, ગુરુવિન હાસિગॆયન્નુ ઉલ્લંઘિસુવવનુ, શૂદ્રળન્ન્નુ મદુવॆયાગુવ અથવા કુડિયુવ બ્રાહ્મણ, શરણાગતરાદવરન્નુ કॊલ્લુવવનુ ઇવરॆલ્લરૂ બ્રાહ્મણહંતકર સમરુ. ઇવર જॊતॆસેરિદરॆ પ્રાયશ્ચિત્તવન્નુ માડિકॊળ્ળબેકુ ऎંદુ શ્રુતિગળુ હેળુત્તવॆ.

05037013a ગૃહી વદાન્યોઽનપવિદ્ધવાક્યઃ શેષાન્નભોક્તાપ્યવિહિંસકશ્ચ।
05037013c નાનર્થકૃત્ત્યક્તકલિઃ કૃતજ્ઞાઃ સત્યો મૃદુઃ સ્વર્ગમુપૈતિ વિદ્વાન્।।

વિવેકિગળ માતુગળન્નુ સ્વીકરિસુવ, પિતૃ-દેવતॆ-અતિથિગળિગॆ કॊટ્ટુ ઉળિદ આહારવન્નુ સેવિસુવ, યારન્નૂ હિંસિસદ, યારન્નૂ દ્વેષિસદ, કૃતજ્ઞ, સત્યવંત, મત્તુ મૃદુ, વિદ્વાંસનુ સ્વર્ગવન્નુ સેરુત્તાનॆ.

05037014a સુલભાઃ પુરુષા રાજન્સતતં પ્રિયવાદિનઃ।
05037014c અપ્રિયસ્ય તુ પથ્યસ્ય વક્તા શ્રોતા ચ દુર્લભઃ।।

રાજન્! સતતવૂ પ્રિયવાદુદન્ને હેળુવ પુરુષરુ બહળ દॊરॆયુત્તારॆ. આદરॆ અપ્રિયવાગિદ્દરૂ ઔષધયુક્તવાદુદન્નુ હેળુવવરૂ મત્તુ કેળુવવરૂ દુર્લભ.

05037015a યો હિ ધર્મં વ્યપાશ્રિત્ય હિત્વા ભર્તુઃ પ્રિયાપ્રિયે।
05037015c અપ્રિયાણ્યાહ પથ્યાનિ તેન રાજા સહાયવાન્।।

ધર્મવન્નુ આશ્રયિસિ પ્રિય-અપ્રિયગળન્નુ ગમનિસદે અપ્રિયવાદરૂ ઔષધયુક્તવાદુદન્નુ હેળુવ સેવકને રાજનિગॆ સહાય માડુવવનુ.

05037016a ત્યજેત્કુલાર્થે પુરુષં ગ્રામસ્યાર્થે કુલં ત્યજેત્।
05037016c ગ્રામં જનપદસ્યાર્થે આત્માર્થે પૃથિવીં ત્યજેત્।।

કુલક્કાગિ વ્યક્તિયન્નુ ત્યજિસબેકુ; ગ્રામક્કાગિ કુલવન્નુ ત્યજિસબેકુ, સમાજક્કાગિ ગ્રામવન્નુ ત્યજિસબેકુ મત્તુ આત્મક્કાગિ પૃથ્વિયન્ને ત્યજિસબેકુ.

05037017a આપદર્થં ધનં રક્ષેદ્દારાન્રક્ષેદ્ધનૈરપિ।
05037017c આત્માનં સતતં રક્ષેદ્દારૈરપિ ધનૈરપિ।।

આપત્તિગॆ બેકॆંદુ ધનવન્નુ રક્ષિસબેકુ, ધનદિંદ પત્નિયન્નુ રક્ષિસબેકુ. પત્નિ મત્તુ ધનગળॆરડરિંદલૂ આત્મનન્નુ સતતવાગિ રક્ષિસિકॊળ્ળબેકુ.

05037018a ઉક્તં મયા દ્યૂતકાલેઽપિ રાજન્ નૈવં યુક્તં વચનં પ્રાતિપીય।
05037018c તદૌષધં પથ્યમિવાતુરસ્ય ન રોચતે તવ વૈચિત્રવીર્ય।।

રાજન્! દ્યૂતદ સમયદલ્લિ કૂડ અદુ સરિયલ્લવॆંદુ નાનુ હેળિદ્દॆ. આદરॆ, વૈચિત્રવીર્ય! રોગિયુ ઔષધિયુ ऒળ્ળॆયદાદરૂ બેડવॆન્નુવંતॆ નિનગॆ અદુ હિડિસલિલ્લ.

05037019a કાકૈરિમાંશ્ચિત્રબર્હાન્મયૂરાન્ પરાજૈષ્ઠાઃ પાંડવાન્ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ।
05037019c હિત્વા સિંહાન્ક્રોષ્ટુકાન્ગૂહમાનઃ પ્રાપ્તે કાલે શોચિતા ત્વં નરેંદ્ર।।

કાગॆગળંતિરુવ ધાર્તરાષ્ટ્રરન્નુ બળસિ નવિલુગળંતિરુવ પાંડવરન્નુ ગॆદ્દુ હॊરગોડિસિદ્દીયॆ. નરેંદ્ર! સિંહગળન્નુ તॊરॆદુ નરિગળન્નુ ऒટ્ટુગૂડિસિકॊંડુ નીનુ કાલવુ પ્રાપ્તવાદાગ શોકિસુત્તીયॆ!

05037020a યસ્તાત ન ક્રુધ્યતિ સર્વકાલં ભૃત્યસ્ય ભક્તસ્ય હિતે રતસ્ય।
05037020c તસ્મિન્ભૃત્યા ભર્તરિ વિશ્વસંતિ ન ચૈનમાપત્સુ પરિત્યજંતિ।।

અય્યા! યારુ ऎલ્લ કાલદલ્લિયૂ સિટ્ટિગેળુવુદિલ્લવો અંથહ ऒડॆયન હિતદલ્લિ સેવકરુ નિરતરાગિરુત્તારॆ. અંથહ ऒડॆયન મેલॆ સેવકરુ વિશ્વાસવન્નિડુત્તારॆ મત્તુ આપત્તુગળુ બંદરૂ અવરનન્નુ બિટ્ટુ હોગુવુદિલ્લ.

05037021a ન ભૃત્યાનાં વૃત્તિસંરોધનેન બાહ્યં જનં સંજિઘૃક્ષેદપૂર્વં।
05037021c ત્યજંતિ હ્યેનમુચિતાવરુદ્ધાઃ સ્નિગ્ધા હ્યમાત્યાઃ પરિહીનભોગાઃ।।

સેવકર સંબળવન્નુ નિલ્લિસિ હॊરગિન જનરન્નુ ऒટ્ટુગૂડિસલુ પ્રયત્નિસબારદુ. એકॆંદરॆ મॊદલુ જॊતॆગિદ્દ સેવકરુ સુખવિલ્લદિરુવાગ બિટ્ટુહોગુત્તારॆ.

05037022a કૃત્યાનિ પૂર્વં પરિસંખ્યાય સર્વાણ્ય્ આયવ્યયાવનુરૂપાં ચ વૃત્તિં।
05037022c સંગૃહ્ણીયાદનુરૂપાન્સહાયાન્ સહાયસાધ્યાનિ હિ દુષ્કરાણિ।।

માડબેકાદુદॆલ્લવન્નૂ મॊદલે આલોચિસિ, આદાય ખર્ચુગળિગॆ અનુરૂપવાદ વૃત્તિયન્નુ આરિસિકॊંડુ, અનુરૂપરાદ સહાયકરન્નુ ऒટ્ટુગૂડિસિકॊળ્ળબેકુ. એકॆંદરॆ દુષ્કરવાદવુગળન્નુ સાધિસલુ સહાયકરુ બેકુ.

05037023a અભિપ્રાયં યો વિદિત્વા તુ ભર્તુઃ સર્વાણિ કાર્યાણિ કરોત્યતંદ્રીઃ।
05037023c વક્તા હિતાનામનુરક્ત આર્યઃ શક્તિજ્ઞા આત્મેવ હિ સોઽનુકંપ્યઃ।।

ऒડॆયન અભિપ્રાયવન્નુ તિળિદુકॊંડુ આયાસગॊળ્ળદે ऎલ્લ કॆલસગળન્નૂ માડિકॊડુવ, હિતવાદ માતુગળન્નાડુવ, અનુરક્તનાગિરુવ, આર્યનાગિરુવ, મત્તુ તન્ન શક્તિયન્નુ તિળિદુકॊંડિરુવ સેવકનન્નુ તન્ન હાગॆયે અનુકંપદિંદ નોડિકॊળ્ળબેકુ.

05037024a વાક્યં તુ યો નાદ્રિયતેઽનુશિષ્ટઃ પ્રત્યાહ યશ્ચાપિ નિયુજ્યમાનઃ।
05037024c પ્રજ્ઞાભિમાની પ્રતિકૂલવાદી ત્યાજ્યઃ સ તાદૃક્ત્વરયૈવ ભૃત્યઃ।।

હેળિદરૂ ગમનિસદ, નીડિદ આજ્ઞॆગॆ પ્રત્યુત્તર નીડુવ, તનગે તિળિદિદॆ ऎંદુ તિળિદુ તિરુગિ વાદિસુવ સેવકનન્નુ તડમાડદે તॆગॆદુ હાકબેકુ.

05037025a અસ્તબ્ધમક્લીબમદીર્ઘસૂત્રં સાનુક્રોશં શ્લક્ષ્ણમહાર્યમન્યૈઃ।
05037025c અરોગજાતીયમુદારવાક્યં દૂતં વદંત્યષ્ટગુણોપપન્નં।।

દૂતનુ ઈ ऎંટુ ગુણગળન્નુ હॊંદિરબેકॆંદુ હેળુત્તારॆ: અકળંકનાગિરબેકુ, દુર્બલનાગિરબારદુ, નિધાનિયાગિરબારદુ, અનુકંપનાગિરબેકુ, સુસંકૃતનાગિરબેકુ, આર્યર માનનીયનાગિરબેકુ, અરોગિયાગિરબેકુ, મત્તુ માતિનલ્લિ ઉદારિયાગિરબેકુ.

05037026a ન વિશ્વાસાજ્જાતુ પરસ્ય ગેહં ગચ્ચેન્નરશ્ચેતયાનો વિકાલે।
05037026c ન ચત્વરે નિશિ તિષ્ઠેન્નિગૂઢો ન રાજન્યાં યોષિતં પ્રાર્થયીત।।

વિકાલદલ્લિ પરર મનॆગॆ હોગુવ, રાત્રિવેળॆયલ્લિ ચૌકદલ્લિ અડગિરુવ, મત્તુ રાજકન્યॆયન્નુ બયસુવ વિશ્વાસવન્નુ બદ્ધિયિદ્દ યારૂ તળॆયુવુદિલ્લ.

05037027a ન નિહ્નવં સત્રગતસ્ય ગચ્ચેત્ સંસૃષ્ટમંત્રસ્ય કુસંગતસ્ય।
05037027c ન ચ બ્રૂયાન્નાશ્વસામિ ત્વયીતિ સકારણં વ્યપદેશં તુ કુર્યાત્।।

વેષમરॆસિકॊંડવરુ, યાર સલહॆયુ મિશ્રિતવાગિદॆયો, યારુ કॆટ્ટવર સહવાસદલ્લિદ્દારો, અવરિગॆ વિરુદ્ધવાગિ માતનાડબારદુ. અવરલ્લિ વિશ્વાસવિલ્લવॆંદુ હેળબારદુ. આદરॆ બેરॆ એનાદરૂ કારણવન્નુ અથવા સન્નિવેશવન્નુ હેળબેકુ.

05037028a ઘૃણી રાજા પુંશ્ચલી રાજભૃત્યઃ પુત્રો ભ્રાતા વિધવા બાલપુત્રા।
05037028c સેનાજીવી ચોદ્ધૃતભક્ત એવ વ્યવહારે વૈ વર્જનીયાઃ સ્યુરેતે।।

ઇવરॊંદિગॆ વ્યવહારવુ વર્જનીય: કરુણિ, રાજ, વેશ્યॆ, રાજસેવક, મગ, સહોદર, બાલક મગનિરુવ વિધવॆ, સૈનિક, મત્તુ તુંબા અનુયાયિગળિરુવવરુ.

05037029a ગુણા દશ સ્નાનશીલં ભજંતે બલં રૂપં સ્વરવર્ણપ્રશુદ્ધિઃ।
05037029c સ્પર્શશ્ચ ગંધશ્ચ વિશુદ્ધતા ચ શ્રીઃ સૌકુમાર્યં પ્રવરાશ્ચ નાર્યઃ।।

સ્નાન માડુવવનન્નુ ઈ હત્તુ ગુણગળુ અલંકરિસુત્તવॆ: બલ, રૂપ, સ્વર-વર્ણ પ્રશુદ્ધિ, સ્પર્ષ-ગંધગળ વિશુદ્ધતॆ, અદૃષ્ટ, યૌવન, મત્તુ સુંદર સ્ત્રીયરુ.

05037030a ગુણાશ્ચ ષણ્મિતભુક્તં ભજંતે આરોગ્યમાયુશ્ચ સુખં બલં ચ।
05037030c અનાવિલં ચાસ્ય ભવેદપત્યં ન ચૈનમાદ્યૂન ઇતિ ક્ષિપંતિ।।

કડિમॆ ઊટમાડુવવનિગॆ ઈ આરુ ગુણગળુ ઇરુત્તવॆ: આરોગ્ય, આયુષ્ય, સુખ, બલ, અવનલ્લિ હુટ્ટુવવરિગૂ રોગગળિરુવુદિલ્લ મત્તુ અવનન્નુ યારૂ તિંડિપોતનॆંદુ દૂરુવુદિલ્લ.

05037031a અકર્મશીલં ચ મહાશનં ચ લોકદ્વિષ્ટં બહુમાયં નૃશંસં।
05037031c અદેશકાલજ્ઞામનિષ્ટવેષં એતાન્ગૃહે ન પ્રતિવાસયીત।।

સોમારિયાદવનન્નુ, તુંબા ઊટમાડુવવનન્નુ, બહુમંદિગॆ ઇષ્ટવાગિરદવનન્નુ, મોસગારનન્નુ, સુળ્ળુહેળુવવનન્નુ, દેશ-કાલગળ જ્ઞાનવિલ્લદિરુવવન્નુ મનॆયલ્લિ વાસક્કॆ ઇટ્ટુકॊળ્ળબારદુ.

05037032a કદર્યમાક્રોશકમશ્રુતં ચ વરાકસંભૂતમમાન્યમાનિનં।
05037032c નિષ્ઠૂરિણં કૃતવૈરં કૃતઘ્નં એતાન્ભૃશાર્તોઽપિ ન જાતુ યાચેત્।।

તુંબા કષ્ટદલ્લિદ્દરૂ ઇવર સહાયવન્નુ કેળબારદુ: જિપુણ, ઇન્નॊબ્બરિગॆ અપવાદ હॊરॆસુવવનુ, વિદ્યॆયિલ્લદવનુ, નિષ્ઠૂરિ, વૈરવન્નુ બॆળॆસુવવનુ, મત્તુ કૃતઘ્ન.

05037033a સંક્લિષ્ટકર્માણમતિપ્રવાદં નિત્યાનૃતં ચાદૃઢભક્તિકં ચ।
05037033c વિકૃષ્ટરાગં બહુમાનિનં ચાપ્ય્ એતાન્ન સેવેત નરાધમાન્ષટ્।।

ઈ આરુ પ્રકારદ નરાધમર સેવॆ માડબારદુ: સંક્લિષ્ટકર્મિગળુ, અતિપ્રવાદિગળુ, નિત્યવૂ સુળ્ળુહેળુવવરુ, દૃઢભક્તિયિલ્લદવરુ, વિકૃષ્ટરાગિગળુ, મત્તુ બહુ સॊક્કિનવરુ.

05037034a સહાયબંધના હ્યર્થાઃ સહાયાશ્ચાર્થબંધનાઃ।
05037034c અન્યોન્યબંધનાવેતૌ વિનાન્યોન્યં ન સિધ્યતઃ।।

લાભવુ સહાયવન્નુ આધરિસિદॆ; સહાયવુ લાભવન્નુ આધરિસિદॆ. અવॆરડૂ અન્યોન્યરન્નુ અવલંબિસિવॆ, મત્તુ ऒંદિલ્લદે ઇન્નॊંદુ સિદ્ધિયાગુવુદિલ્લ.

05037035a ઉત્પાદ્ય પુત્રાનનૃણાંશ્ચ કૃત્વા વૃત્તિં ચ તેભ્યોઽનુવિધાય કાં ચિત્।
05037035c સ્થાને કુમારીઃ પ્રતિપાદ્ય સર્વા અરણ્યસંસ્થો મુનિવદ્બુભૂષેત્।।

પુત્રરિગॆ જન્મવિત્તુ, અવર ઋણવન્નુ પૂરૈસિ, અવરન્નુ યાવુદાદરૂ વૃત્તિયલ્લિ તॊડગિસિ, ऎલ્લ કુમારિયરન્નુ ઉત્તમ સ્થાનગળિગॆ કॊટ્ટુ, અરણ્યક્કॆ હોગિ મુનિગળંતॆ વાસિસબેકુ.

05037036a હિતં યત્સર્વભૂતાનામાત્મનશ્ચ સુખાવહં।
05037036c તત્કુર્યાદીશ્વરો હ્યેતન્મૂલં ધર્માર્થસિદ્ધયે।।

સર્વભૂતગળિગॆ યાવુદુ હિતવો મત્તુ તનગॆ યાવુદુ સુખવન્નુ તરુત્તદॆયો અદન્નુ રાજનુ કૈગॊળ્ળબેકુ. એકॆંદરॆ, અદે ધર્માર્થસિદ્ધિગॆ મૂલ.

05037037a બુદ્ધિઃ પ્રભાવસ્તેજશ્ચ સત્ત્વમુત્થાનમેવ ચ।
05037037c વ્યવસાયશ્ચ યસ્ય સ્યાત્તસ્યાવૃત્તિભયં કુતઃ।।

યારલ્લિ બુદ્ધિ, પ્રભાવ, તેજસ્સુ, સત્ય, એળિગॆ, દુડિમॆગળિવॆયો અવનિગॆ વૃત્તિય કુરિતુ યાવ ભયુ?

05037038a પશ્ય દોષાન્પાંડવૈર્વિગ્રહે ત્વં યત્ર વ્યથેરન્નપિ દેવાઃ સશક્રાઃ।
05037038c પુત્રૈર્વૈરં નિત્યમુદ્વિગ્નવાસો યશઃપ્રણાશો દ્વિષતાં ચ હર્ષઃ।।

યારિંદ દેવતॆગળૂ શક્રનૂ હॆદરુત્તારો અંથહ પાંડવરॊંદિગॆ જગળવાડુવુદર દુષ્પરિણામદ કુરિતુ યોચિસુ: પુત્રરॊંદિગॆ વૈર, નિત્યવૂ ઉદ્વિગ્નતॆય બદુકુ, કીર્તિય નાશ મત્તુ શત્રુગળિગॆ સંતોષ.

05037039a ભીષ્મસ્ય કોપસ્તવ ચેંદ્રકલ્પ દ્રોણસ્ય રાજ્ઞાશ્ચ યુધિષ્ઠિરસ્ય।
05037039c ઉત્સાદયેલ્લોકમિમં પ્રવૃદ્ધઃ શ્વેતો ગ્રહસ્તિર્યગિવાપતન્ખે।।

ઇંદ્રકલ્પ રાજ! ભીષ્મન, નિન્ન, દ્રોણન મત્તુ રાજ યુધિષ્ઠિરન કોપવુ અતિયાગિ હॆચ્ચાદરॆ અદુ આકાશદલ્લિરુવ બિળિય ધૂમકેતુવિનંતॆ ઈ લોકવન્ને ઉરુળિસિબિડુત્તદॆ.

05037040a તવ પુત્રશતં ચૈવ કર્ણઃ પંચ ચ પાંડવાઃ।
05037040c પૃથિવીમનુશાસેયુરખિલાં સાગરાંબરાં।।

નિન્ન નૂરુ મક્કળુ, કર્ણ મત્તુ ઐવરુ પાંડવરુ સાગરવે ઉડુપાગિરુવ ઈ અખિલ પૃથ્વિયન્નુ આળબલ્લરુ.

05037041a ધાર્તરાષ્ટ્રા વનં રાજન્વ્યાઘ્રાઃ પાંડુસુતા મતાઃ।
05037041c મા વનં ચિંધિ સવ્યાઘ્રં મા વ્યાઘ્રાન્નીનશો વનાત્।।

રાજન્! ધાર્તરાષ્ટ્રરુ વનવિદ્દંતॆ મત્તુ પાંડુસુતરુ વ્યાઘ્રગળુ. વ્યાઘ્રગળિરુવ કાડન્નુ કડિયબેડ; હુલિગળન્નુ કાડિનિંદ ઓડિસબેડ.

05037042a ન સ્યાદ્વનમૃતે વ્યાઘ્રાન્વ્યાઘ્રા ન સ્યુરૃતે વનં।
05037042c વનં હિ રક્ષ્યતે વ્યાઘ્રૈર્વ્યાઘ્રાન્રક્ષતિ કાનનં।।

હુલિગળિલ્લદે કાડુ ઉળિયુવુદિલ્લ; કાડિલ્લદે હુલિગળુ ઉળિયુવુદિલ્લ. કાડે હુલિગળન્નુ રક્ષિસુત્તદॆ મત્તુ હુલિગળુ કાડન્નુ રક્ષિસુત્તવॆ.

05037043a ન તથેચ્ચંત્યકલ્યાણાઃ પરેષાં વેદિતું ગુણાન્।
05037043c યથૈષાં જ્ઞાતુમિચ્ચંતિ નૈર્ગુણ્યં પાપચેતસઃ।।

પાપચેતસરુ ઇતરર નિર્ગુણગળન્નુ અરિયલુ આતુરરાગિરુવષ્ટુ અવર કલ્યાણ ગુણગળન્નુ તિળિયલુ આતુરરાગિરુવુદિલ્લ.

05037044a અર્થસિદ્ધિં પરામિચ્ચન્ધર્મમેવાદિતશ્ચરેત્।
05037044c ન હિ ધર્માદપૈત્યર્થઃ સ્વર્ગલોકાદિવામૃતં।।

અર્થસિદ્ધિયન્નુ બયસુવવનુ ધર્મદલ્લિયે નડॆયબેકુ. એકॆંદરॆ સ્વર્ગલોકદિંદ અમૃતવુ બેરॆયાગદંતॆ ધર્મદિંદ અર્થવુ બેરॆયાગુવુદિલ્લ.

05037045a યસ્યાત્મા વિરતઃ પાપાત્કલ્યાણે ચ નિવેશિતઃ।
05037045c તેન સર્વમિદં બુદ્ધં પ્રકૃતિર્વિકૃતિશ્ચ યા।।

યાર આત્મવુ પાપવન્નુ તॊરॆદુ કલ્યાણકાર્યગળલ્લિ નિરતવાગિદॆયો અવનિગॆ પ્રકૃતિ વિકૃતિગળॆલ્લવૂ તિળિયુત્તદॆ.

05037046a યો ધર્મમર્થં કામં ચ યથાકાલં નિષેવતે।
05037046c ધર્માર્થકામસંયોગં સોઽમુત્રેહ ચ વિંદતિ।।

યારુ યથાકાલદલ્લિ ધર્મ, અર્થ, કામગળન્નુ અરસુત્તારો અવરિગॆ ધર્માર્થકામગળ ऒટ્ટુ ફલવુ ઇલ્લિયૂ નંતરવૂ દॊરॆયુત્તદॆ.

05037047a સંન્નિયચ્ચતિ યો વેગમુત્થિતં ક્રોધહર્ષયોઃ।
05037047c સ શ્રિયો ભાજનં રાજન્યશ્ચાપત્સુ ન મુહ્યતિ।।

ક્રોધ-હર્ષગળ એરુવિકॆય વેગવન્નુ નિયંત્રિસિકॊંડવનિગॆ રાજન્! અદૃષ્ટવુ તુંબિકॊળ્ળુત્તદॆ મત્તુ અવનન્નુ આપત્તુગળુ કાડુવુદિલ્લ.

05037048a બલં પંચવિધં નિત્યં પુરુષાણાં નિબોધ મે।
05037048c યત્તુ બાહુબલં નામ કનિષ્ઠં બલમુચ્યતે।।

પુરુષરિગॆ નિત્યવૂ ઐદુ રીતિય બલગળિરુત્તવॆ ऎંદુ નન્નિંદ તિળિ. ઇવુગળલ્લિ બાહુબલવુ અત્યંત કનિષ્ઠ બલવॆંદુ હેળુત્તારॆ.

05037049a અમાત્યલાભો ભદ્રં તે દ્વિતીયં બલમુચ્યતે।
05037049c ધનલાભસ્તૃતીયં તુ બલમાહુર્જિગીષવઃ।।

નિનગॆ મંગળવાગલિ! ઉત્તમ અમાત્યરન્નુ પડॆયુવુદુ ऎરડનॆય બલવॆંદુ હેળુત્તારॆ. જયવન્નુ બયસુવવરિગॆ ધનલાભવુ મૂરનॆય બલવॆંદુ હેળુત્તારॆ.

05037050a યત્ત્વસ્ય સહજં રાજન્પિતૃપૈતામહં બલં।
05037050c અભિજાતબલં નામ તચ્ચતુર્થં બલં સ્મૃતં।।

રાજન્! સહજવાગિરુવ પિતૃપૈતામહર બલ, હુટ્ટિન બલવॆંબ હॆસરિન ઇદન્નુ નાલ્કનॆય બલવॆન્નુત્તારॆ.

05037051a યેન ત્વેતાનિ સર્વાણિ સંગૃહીતાનિ ભારત।
05037051c યદ્બલાનાં બલં શ્રેષ્ઠં તત્પ્રજ્ઞાબલમુચ્યતે।।

ભારત! આદરॆ અવॆલ્લવુગળન્નૂ હિડિદિડુવ, બલગળલ્લિયે શ્રેષ્ઠબલવુ પ્રજ્ઞાબલવॆંદુ હેળુત્તારॆ.

05037052a મહતે યોઽપકારાય નરસ્ય પ્રભવેન્નરઃ।
05037052c તેન વૈરં સમાસજ્ય દૂરસ્થોઽસ્મીતિ નાશ્વસેત્।।

ऒબ્બનુ ઇન્નॊબ્બનિગॆ અપકારવન્નુ માડિ મેલુગૈ સાધિસલુ બયસિદરॆ અદરિંદુંટાદ વૈરદિંદ અવનુ દૂરદલ્લિદ્દરૂ સુરક્ષિતનાગિરુવુદિલ્લ.

05037053a સ્ત્રીષુ રાજસુ સર્પેષુ સ્વાધ્યાયે શત્રુસેવિષુ।
05037053c ભોગે ચાયુષિ વિશ્વાસં કઃ પ્રાજ્ઞાઃ કર્તુમર્હતિ।।

પ્રાજ્ઞરુ હેગॆ તાને સ્ત્રીયરલ્લિ, રાજરલ્લિ, સર્પગળલ્લિ, સ્વાધ્યાયદલ્લિ, શત્રુગળ સેવॆયલ્લિ, ભોગદલ્લિ મત્તુ આયુષ્યદલ્લિ વિશ્વાસવન્નિડબલ્લરુ?

05037054a પ્રજ્ઞાશરેણાભિહતસ્ય જંતોશ્ ચિકિત્સકાઃ સંતિ ન ચૌષધાનિ।
05037054c ન હોમમંત્રા ન ચ મંગલાનિ નાથર્વણા નાપ્યગદાઃ સુસિદ્ધાઃ।।

પ્રજ્ઞॆય બાણદ હॊડॆતક્કॆ સિક્કિદવનિગॆ ચિકિત્સકરાગલી ઔષધગળાગલી ઇલ્લ. હોમ, મંત્ર, આશીર્વાદ, અથવા ઔષધગળુ અવનિગॆ સહાયવાગલારવુ.

05037055a સર્પશ્ચાગ્નિશ્ચ સિંહશ્ચ કુલપુત્રશ્ચ ભારત।
05037055c નાવજ્ઞેયા મનુષ્યેણ સર્વે તે હ્યતિતેજસઃ।।

ભારત! મનુષ્યનુ સર્પ, અગ્નિ, સિંહ મત્તુ ઉત્તમ કુલદલ્લિ જનિસિદવનન્નુ અવહેળન માડબારદુ. એકॆંદરॆ અવરॆલ્લરૂ અતિ તેજસ્સુળ્ળવરુ.

05037056a અગ્નિસ્તેજો મહલ્લોકે ગૂઢસ્તિષ્ઠતિ દારુષુ।
05037056c ન ચોપયુંક્તે તદ્દારુ યાવન્નો દીપ્યતે પરૈઃ।।

લોકદલ્લિ અગ્નિયુ મહા તેજસ્સુળ્ળદ્દુ. અદુ કટ્ટિગॆયલ્લિ અડગિરુત્તદॆ. ઇન્નॊંદરિંદ હત્તિસદે અદુ આ કટ્ટિગॆયન્નુ સુડુવુદિલ્લ.

05037057a સ એવ ખલુ દારુભ્યો યદા નિર્મથ્ય દીપ્યતે।
05037057c તદા તચ્ચ વનં ચાન્યન્નિર્દહત્યાશુ તેજસા।।

આદરॆ ऎરડુ મરગળિગॆ તાગિ, ઘર્ષિસિ ઉરિદાગ અદુ આ મરવન્નૂ વનવન્નૂ ઉળિદુદॆલ્લવન્નૂ તન્ન તેજસ્સિનિંદ સુટ્ટુહાકુત્તદॆ.

05037058a એવમેવ કુલે જાતાઃ પાવકોપમતેજસઃ।
05037058c ક્ષમાવંતો નિરાકારાઃ કાષ્ઠેઽગ્નિરિવ શેરતે।।

હાગॆયે ઉત્તમ કુલદલ્લિ જનિસિદવરુ પાવકનંતॆ તેજસ્વિગળાગિરુત્તારॆ. કાષ્ઠદલ્લિ અગ્નિયિરુવંતॆ ક્ષમાવંતરૂ નિરાકારરાગિયૂ આગિરુત્તારॆ.

05037059a લતાધર્મા ત્વં સપુત્રઃ શાલાઃ પાંડુસુતા મતાઃ।
05037059c ન લતા વર્ધતે જાતુ મહાદ્રુમમનાશ્રિતા।।

નીનુ મત્તુ નિન્ન મક્કળુ બળ્ળિગળંતॆ મત્તુ પાંડુપુત્રરુ શાલવૃક્ષગળંતॆ. યાવ બળ્ળિયૂ ऎત્તરદ મરવન્નુ આશ્રયિસદે બॆળॆયુવુદિલ્લ.

05037060a વનં રાજંસ્ત્વં સપુત્રોંઽબિકેય સિંહાન્વને પાંડવાંસ્તાત વિદ્ધિ।
05037060c સિંહૈર્વિહીનં હિ વનં વિનશ્યેત્ સિંહા વિનશ્યેયુર્ઋતે વનેન।।

અંબિકેય! રાજન્! અય્યા! પુત્રરॊંદિગॆ નીનુ ऒંદુ વનદંતॆ. મત્તુ પાંડવરુ વનદલ્લિરુવ સિંહગળંતॆ ऎંદુ તિળિ. સિંહગળન્નુ કળॆદુકॊંડરॆ વનવુ વિનાશવાગુત્તદॆ. વનવિલ્લદે સિંહગળુ વિનાશગॊળ્ળુત્તવॆ.”

સમાપ્તિ

ઇતિ શ્રી મહાભારતે ઉદ્યોગ પર્વણિ પ્રજાગર પર્વણિ વિદુરનીતિવાક્યે સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ ઉદ્યોગ પર્વદલ્લિ પ્રજાગર પર્વદલ્લિ વિદુરનીતિવાક્યદલ્લિ મૂવત્તેળનॆય અધ્યાયવુ.