ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
విరాట పర్వ
గోహరణ పర్వ
అధ్యాయ 31
సార
విరాట మత్తు సుశర్మ సేనెగళ నడువె నడెద యుద్ధ (1-24).
04031001 వైశంపాయన ఉవాచ।
04031001a నిర్యాయ నగరాచ్చూరా వ్యూఢానీకాః ప్రహారిణః।
04031001c త్రిగర్తానస్పృశన్మత్స్యాః సూర్యే పరిణతే సతి।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “మత్స్యదేశద శూర యోధరు నగరదింద హొరటు సైన్యవ్యూహవన్ను రచిసికొండు, హొత్తు ఇళిదాగ త్రిగర్తరన్ను తాగిదరు.
04031002a తే త్రిగర్తాశ్చ మత్స్యాశ్చ సంరబ్ధా యుద్ధదుర్మదాః।
04031002c అన్యోన్యమభిగర్జంతో గోషు గృద్ధా మహాబలాః।।
కోపోద్రిక్తరూ, గోవుగళ మేలె ఆశెయుళ్ళవరూ, యుద్ధోన్మత్తరూ, మహాబలరూ ఆద ఆ త్రిగర్తరు మత్తు మత్స్యరు పరస్పర గర్జనె మాడిదరు.
04031003a భీమాశ్చ మత్తమాతంగాస్తోమరామ్కుశచోదితాః।
04031003c గ్రామణీయైః సమారూఢాః కుశలైర్హస్తిసాదిభిః।।
ఆగ సైన్య విభాగ ప్రముఖరూ కుశల గజారోహకరూ ఏరి కుళిత భయంకర మదగజగళు తోమరగళిందలూ అంకుశగళిందలూ ప్రచోదితగొండవు.
04031004a తేషాం సమాగమో ఘోరస్తుములో లోమహర్షణః।
04031004c దేవాసురసమో రాజన్నాసీత్సూర్యే విలంబతి।।
రాజ! హొత్తు ఇళియువ సమయదల్లి అవర ఘోర మత్తు రోమాంచకారి తుములయుద్ధవు దేవాసురర యుద్ధక్కె సమానవాగిత్తు.
04031005a ఉదతిష్ఠద్రజో భౌమం న ప్రజ్ఞాయత కిం చన।
04031005c పక్షిణశ్చాపతన్భూమౌ సైన్యేన రజసావృతాః।।
నెలద ధూళు మేలెద్దితు; అదరిందాగి ఏనొందూ గొత్తాగుత్తిరలిల్ల. సైన్యద ధూళు కవిద పక్షిగళు నెలక్కె బిద్దవు.
04031006a ఇషుభిర్వ్యతిసమ్యద్భిరాదిత్యోఽంతరధీయత।
04031006c ఖద్యోతైరివ సమ్యుక్తమంతరిక్షం వ్యరాజత।।
ప్రయోగిసుత్తిద్ద బాణగళింద సూర్యను కణ్మరెయాదను. ఆకాశవు మించు హుళుగళింద కూడిదంతె విరాజిసితు.
04031007a రుక్మపృష్ఠాని చాపాని వ్యతిషక్తాని ధన్వినాం।
04031007c పతతాం లోకవీరాణాం సవ్యదక్షిణమస్యతాం।।
బలగై, ఎడగైగళింద బాణ బిడుత్తిద్ద లోకప్రసిద్ధ వీర బిల్గారరు బిద్దాగ, చిన్నద హింబాగవుళ్ళ అవర బిల్లుగళు పరస్పర తొడరికొళ్ళుత్తిద్దవు.
04031008a రథా రథైః సమాజగ్ముః పాదాతైశ్చ పదాతయః।
04031008c సాదిభిః సాదినశ్చైవ గజైశ్చాపి మహాగజాః।।
రథగళు రథగళన్నూ, పదాతిగళు పదాతిగళన్నూ, మావుతరు మావుతరన్నూ, గజగళు మహాగజగళన్నూ ఎదురిసిదవు.
04031009a అసిభిః పట్టిశైః ప్రాసైః శక్తిభిస్తోమరైరపి।
04031009c సంరబ్ధాః సమరే రాజన్నిజఘ్నురితరేతరం।।
రాజ! కృద్ధరాద ఆ యోధరు కత్తిగళిందలూ, పట్టిశ, భర్జి, శక్తి, తోమరగళిందలూ యుద్ధదల్లి ఒబ్బరన్నొబ్బరు హొడెదరు.
04031010a నిఘ్నంతః సమరేఽన్యోన్యం శూరాః పరిఘబాహవః।
04031010c న శేకురభిసంరబ్ధాః శూరాన్కర్తుం పరాంఙ్ముఖాన్।।
పరిఘదంథహ తోళుగళన్నుళ్ళ ఆ శూరరు యుద్ధదల్లి కుపితరాగి పరస్పర హొడెదాడుత్తిద్దరూ ఒందు పక్షద శూరరు మత్తొందు పక్షద శూరరన్ను విముఖరాగువంతె మాడలు సమర్థరాగలిల్ల.
04031011a క్లోప్తరోష్ఠం సునసం క్లప్తకేశమలంకృతం।
04031011c అదృశ్యత శిరశ్చిన్నం రజోధ్వస్తం సకుండలం।।
మేల్దుటి హరిదుహోద, సుస్థితవాద మూగిన, అలంకృతవాద కూదలు కత్తరిసిహోద, కుండల సహితవాగి ధూళు ముచ్చిద రుండగళు అల్లి కండు బరుత్తిద్దవు.
04031012a అదృశ్యంస్తత్ర గాత్రాణి శరైశ్చిన్నాని భాగశః।
04031012c శాలస్కంధనికాశాని క్షత్రియాణాం మహామృధే।।
ఆ మహాయుద్ధదల్లి బాణగళింద తుండుతుండాగి కత్తరిసిహోద క్షత్రియర దేహగళు శాలవృక్షద కాండగళంతె కాణుత్తిద్దవు.
04031013a నాగభోగనికాశైశ్చ బాహుభిశ్చందనోక్షితైః।
04031013c ఆకీర్ణా వసుధా తత్ర శిరోభిశ్చ సకుండలైః।।
హావిన హెడెగళిగె సమాన చందన లేపిత బాహుగళిందలూ, కుండలసహిత తలెగళిందలూ ఆ రణభూమియు తుంబిహోగిత్తు.
04031014a ఉపశామ్యద్రజో భౌమం రుధిరేణ ప్రసర్పతా।
04031014c కశ్మలం ప్రావిశద్ఘోరం నిర్మర్యాదమవర్తత।।
హరియుత్తిద్ద రక్తదల్లి నెలద ధూళు అడగిహోయితు. అదరింద ఘోరవూ అపరిమితవూ ఆద కెసరుంటాయితు.
04031015a శతానీకః శతం హత్వా విశాలాక్షశ్చతుఃశతం।
04031015c ప్రవిష్టౌ మహతీం సేనాం త్రిగర్తానాం మహారథౌ।
04031015e ఆర్చ్ఛేతాం బహుసంరబ్ధౌ కేశాకేశి నఖానఖి।।
శతానీకను నూరుమంది శత్రుగళన్నూ, విశాలాక్షను నానూరుమందియన్నూ కొందు ఆ ఇబ్బరు మహారథరు త్రిగర్తర మహాసేనెయన్ను హొక్కరు. బహు రోషావేశదింద కేశాకేశియాగి నఖానఖియాగి శత్రుగళొడనె కాదాడిదరు.
04031016a లక్షయిత్వా త్రిగర్తానాం తౌ ప్రవిష్టౌ రథవ్రజం।
04031016c జగ్మతుః సూర్యదత్తశ్చ మదిరాశ్వశ్చ పృష్ఠతః।।
అవరు త్రిగర్తర రథసమూహవన్ను లక్షిసి నుగ్గిదరు; అవర హిందె సూర్యదత్తనూ మదిరాశ్వనూ హోదరు.
04031017a విరాటస్తత్ర సంగ్రామే హత్వా పంచశతాన్రథాన్।
04031017c హయానాం చ శతాన్యత్ర హత్వా పంచ మహారథాన్।।
04031018a చరన్స వివిధాన్మార్గాన్రథేషు రథయూథపః।
04031018c త్రిగర్తానాం సుశర్మాణమాచ్ఛ్భద్రుక్మరథం రణే।।
రథ సేనాని విరాటను రథదల్లి కుళితు వివిధ మార్గగళల్లి సంచరిసుత్త ఆ రణదల్లి ఐనూరు రథగళన్ను నాశమాడి, నూరు కుదరెగళన్నూ, ఐవరు మహారథరన్నూ కొందు, త్రిగర్తర రాజ సుశర్మన సువర్ణరథవన్ను ఎదురిసిదను.
04031019a తౌ వ్యావహరతాం తత్ర మహాత్మానౌ మహాబలౌ।
04031019c అన్యోన్యమభిగర్జంతౌ గోష్ఠే గోవృషభావివ।।
అల్లి మహాత్మరూ, మహాబలరూ ఆద అవరిబ్బరూ హోరాడుత్తా, కొట్టిగెయల్లి ఎరడు గూళిగళు గర్జిసువంతె పరస్పర గర్జనె మాడుత్తిద్దరు.
04031020a తతో రథాభ్యాం రథినౌ వ్యతియాయ సమంతతః।
04031020c శరాన్వ్యసృజతాం శీఘ్రం తోయధారా ఘనావివ।।
బళిక ఆ రథికరు రథగళల్లి కుళితు సుత్తలూ తిరుగుత్త, మోడగళు మళెయ ధారెయన్ను కరెయువంతె శీఘ్ర బాణగళన్ను సురిసిదరు.
04031021a అన్యోన్యం చాతిసంరబ్ధౌ విచేరతురమర్షణౌ।
04031021c కృతాస్త్రౌ నిశితైర్బాణైరసిశక్తిగదాభృతౌ।।
పరస్పర అతి కోపావిష్టరూ అసహనెయుళ్ళవరూ ఆద, ఖడ్గ, శక్తి, గదెగళన్ను ధరిసిద అ అస్త్ర విశారదరు హరిత బాణగళన్ను ప్రయోగిసుత్తా చలిసుత్తిద్దరు.
04031022a తతో రాజా సుశర్మాణం వివ్యాధ దశభిః శరైః।
04031022c పంచభిః పంచభిశ్చాస్య వివ్యాధ చతురో హయాన్।।
అనంతర విరాటరాజను సుశర్మనన్ను హత్తు బాణగళింద ఘాతిసిదను; అవన నాల్కు కుదురెగళన్ను ఐదైదు బాణగళింద భేదిసిదను.
04031023a తథైవ మత్స్యరాజానం సుశర్మా యుద్ధదుర్మదః।
04031023c పంచాశతా శితైర్బాణైర్వివ్యాధ పరమాస్త్రవిత్।।
హాగెయే, యుద్ధోన్మత్తనూ, పరమాస్త్రవిదనూ ఆద సుశర్మను మత్స్యరాజనన్ను ఐవత్తు నిశిత బాణగళింద హొడెదను.
04031024a తతః సైన్యం సమావృత్య మత్స్యరాజసుశర్మణోః।
04031024c నాభ్యజానంస్తదాన్యోన్యం ప్రదోషే రజసావృతే।।
ఆగ ధూళు ముసుకిద సంజెయల్లి మత్స్యరాజ సుశర్మర సేనెగళు ఒందన్నొందు ఆవరిసికొండు పరస్పర గురుతిసలాగుత్తిరలిల్ల.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే విరాట పర్వణి గోహరణ పర్వణి దక్షిణగోగ్రహే విరాటసుశర్మయుద్ధే ఏకత్రింశోఽధ్యాయః।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి విరాట పర్వదల్లి గోహరణ పర్వదల్లి దక్షిణగోగ్రహదల్లి విరాటసుశర్మయుద్ధదల్లి మూవత్తొందనెయ అధ్యాయవు.