પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આરણ્યક પર્વ
માર્કંડેયસમસ્યા પર્વ
અધ્યાય 201
સાર
રાગદોષગળ કુરિતુ હેળિદુદુ (1-11). ઇપ્પત્નાલ્કુ ગુણગળ વર્ણનॆ (12-20).
03201001 માર્કંડેય ઉવાચ।
03201001a એવમુક્તસ્તુ વિપ્રેણ ધર્મવ્યાધો યુધિષ્ઠિર।
03201001c પ્રત્યુવાચ યથા વિપ્રં તચ્ચૃણુષ્વ નરાધિપ।।
માર્કંડેયનુ હેળિદનુ: “યુધિષ્ઠિર! નરાધિપ! વિપ્રન ઈ માતુગળિગॆ ધર્મવ્યાધનુ હેગॆ વિપ્રનિગॆ ઉત્તરિસિદનુ ऎન્નુવુદન્નુ કેળુ.
03201002 વ્યાધ ઉવાચ।
03201002a વિજ્ઞાનાર્થં મનુષ્યાણાં મનઃ પૂર્વં પ્રવર્તતે।
03201002c તત્પ્રાપ્ય કામં ભજતે ક્રોધં ચ દ્વિજસત્તમ।।
વ્યાધનુ હેળિદનુ: “દ્વિજસત્તમ! તિળિદુકॊળ્ળુવુદક્કાગિ મનુષ્યરલ્લિ મॊદલુ મનસ્સુ કાર્યગતવાગુત્તદॆ. અદન્નુ પડॆદનંતર કામ, પ્રેમ, ક્રોધગળુંટાગુત્તવॆ.
03201003a તતસ્તદર્થં યતતે કર્મ ચારભતે મહત્।
03201003c ઇષ્ટાનાં રૂપગંધાનામભ્યાસં ચ નિષેવતે।।
અદન્નુ તૃપ્તિગॊળિસલુ મહા કર્મગળન્નુ માડલાગુત્તદॆ. ઇષ્ટવાદ રૂપગંધગળન્નુ અભ્યાસબલદિંદ સેવિસલાગુત્તદॆ.
03201004a તતો રાગઃ પ્રભવતિ દ્વેષશ્ચ તદનંતરં।
03201004c તતો લોભઃ પ્રભવતિ મોહશ્ચ તદનંતરં।।
આગ રાગવુ હુટ્ટુત્તદॆ મત્તુ અદર નંતર દ્વેષ. અનંતર લોભવુ હુટ્ટુત્તદॆ મત્તુ અદર નંતર મોહ.
03201005a તસ્ય લોભાભિભૂતસ્ય રાગદ્વેષહતસ્ય ચ।
03201005c ન ધર્મે જાયતે બુદ્ધિર્વ્યાજાદ્ધર્મં કરોતિ ચ।
લોભદિંદ આળલ્પડુત્તાનॆ, રાગદ્વેષગળિંદ પॆટ્ટુ તિન્નુત્તાનॆ. બુદ્ધિયુ ધર્મદ કડॆ હોગુવુદિલ્લ. ધર્મદલ્લિરુવંતॆ નટિસુત્તાનॆ.
03201006a વ્યાજેન ચરતે ધર્મમર્થં વ્યાજેન રોચતે।
03201006c વ્યાજેન સિધ્યમાનેષુ ધનેષુ દ્વિજસત્તમ।
03201006e તત્રૈવ રમતે બુદ્ધિસ્તતઃ પાપં ચિકીર્ષતિ।।
કપટ ધર્મદલ્લિ નડॆયુત્તાનॆ. કપટનાગિ સંપત્તન્નુ બયસુત્તાનॆ. દ્વિજસત્તમ! કપટતનદલ્લિ સંપત્તન્નુ ગળિસુત્તાનॆ. આગ બુદ્ધિયુ અદરલ્લિયે રમિસિ પાપવન્નॆસગુત્તાનॆ.
03201007a સુહૃદ્ભિર્વાર્યમાણશ્ચ પંડિતૈશ્ચ દ્વિજોત્તમ।
03201007c ઉત્તરં શ્રુતિસંબદ્ધં બ્રવીતિ શ્રુતિયોજિતં।।
દ્વિજોત્તમ! સ્નેહિતરુ મત્તુ પંડિતરુ અવનન્નુ તડॆદરૂ અવનુ શ્રુતિસંબદ્ધવાદ શ્રુતિયોજિતવાદ ઉત્તરવન્ને અવરિગॆ હેળુત્તાનॆ.
03201008a અધર્મસ્ત્રિવિધસ્તસ્ય વર્ધતે રાગદોષતઃ।
03201008c પાપં ચિંતયતે ચાપિ બ્રવીતિ ચ કરોતિ ચ।।
રાગ દોષદિંદ અવન અધર્મવુ મૂરુવિધગળલ્લિ હॆચ્ચાગુત્તદॆ; પાપવન્નુ યોચિસુત્તાનॆ, માતનાડુત્તાનॆ મત્તુ માડુત્તાનॆ કૂડ.
03201009a તસ્યાધર્મપ્રવૃત્તસ્ય ગુણા નશ્યંતિ સાધવઃ।
03201009c એકશીલાશ્ચ મિત્રત્વં ભજંતે પાપકર્મિણઃ।।
અવન અધર્મપ્રવૃત્તિયિંદ ऒળ્ળॆય ગુણગળુ નાશવાગુત્તવॆ. અદે નડતॆય પાપકર્મિગળુ અવન મિત્રત્વવન્નુ બયસુત્તારॆ.
03201010a સ તેનાસુખમાપ્નોતિ પરત્ર ચ વિહન્યતે।
03201010c પાપાત્મા ભવતિ હ્યેવં ધર્મલાભં તુ મે શૃણુ।।
અવનુ અસુખવન્ને હॊંદુત્તાનॆ મત્તુ નંતરદલ્લિ નાશહॊંદુત્તાનॆ. પાપાત્મનુ હીગॆયે આગુત્તાનॆ. ઈગ ધર્મલાભદ કુરિતુ નન્નિંદ કેળુ.
03201011a યસ્ત્વેતાન્પ્રજ્ઞયા દોષાન્પૂર્વમેવાનુપશ્યતિ।
03201011c કુશલઃ સુખદુઃખેષુ સાધૂંશ્ચાપ્યુપસેવતે।
03201011e તસ્ય સાધુસમારંભાદ્બુદ્ધિર્ધર્મેષુ જાયતે।।
યારુ તન્ન પ્રજ્ઞॆય મૂલક ઈ દોષગળન્નુ મॊદલે કંડુકॊળ્ળુત્તાનો મત્તુ સુખ દુઃખગળેનॆંદુ તિળિદિરુવનો અવનુ ऒળ્ળॆય જનરॊડનॆ ऒડનાડુત્તાનॆ. ऒળ્ળॆય કાર્યગળન્નુ આરંભિસિદુદરિંદ અવન બુદ્ધિયુ ધર્મદ કડॆ નડॆયુત્તદॆ.”
03201012 બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
03201012a બ્રવીષિ સૂનૃતં ધર્મં યસ્ય વક્તા ન વિદ્યતે।
03201012c દિવ્યપ્રભાવઃ સુમહાનૃષિરેવ મતોઽસિ મે।।
બ્રાહ્મણનુ હેળિદનુ: “વક્તારને ઇલ્લદ સુખકરવાદ ધર્મદ કુરિતુ નીનુ હેળુત્તિરુવॆ. નીનુ ઓર્વ દિવ્યદૃષ્ટિય મહા ઋષિયॆંદે નનગન્નિસુત્તદॆ.”
03201013 વ્યાધ ઉવાચ।
03201013a બ્રાહ્મણા વૈ મહાભાગાઃ પિતરોઽગ્રભુજઃ સદા।
03201013c તેષાં સર્વાત્મના કાર્યં પ્રિયં લોકે મનીષિણા।।
વ્યાધનુ હેળિદનુ: “પિતૃગળંતॆ મહાભાગ બ્રાહ્મણરૂ સદા મॊદલુ આહારક્કॆ અર્હરુ. ઈ લોકદલ્લિ તિળિદવનુ અવરિગॆ તૃપ્તિકॊડુવ કાર્યવન્નુ કૈગॊળ્ળબેકુ.
03201014a યત્તેષાં ચ પ્રિયં તત્તે વક્ષ્યામિ દ્વિજસત્તમ।
03201014c નમસ્કૃત્વા બ્રાહ્મણેભ્યો બ્રાહ્મીં વિદ્યાં નિબોધ મે।।
દ્વિજસત્તમ! અવરિગॆ પ્રિયવાદુદુ એનॆંદુ હેળુત્તેનॆ. બ્રાહ્મણરિગॆ નમસ્કરિસિ, બ્રાહ્મી વિદ્યॆયન્નુ નન્નિંદ કેળુ.
03201015a ઇદં વિશ્વં જગત્સર્વમજય્યં ચાપિ સર્વશઃ।
03201015c મહાભૂતાત્મકં બ્રહ્મન્નાતઃ પરતરં ભવેત્।।
બ્રહ્મન્! યાવુદરિંદલૂ અજેયવાગિરુવ, ઈ સર્વ વિશ્વ, જગત્તૂ, મહાભૂતગળિંદ કૂડિદॆ. અવુગળિગૂ મિગિલાદુદુ બેરॊંદિલ્લ.
03201016a મહાભૂતાનિ ખં વાયુરગ્નિરાપસ્તથા ચ ભૂઃ।
03201016c શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ રસો ગંધશ્ચ તદ્ગુણાઃ।।
ઈ મહાભૂતગળુ - આકાશ, વાયુ, અગ્નિ, નીરુ, મત્તુ ભૂમિ. અવુગળ ગુણગળુ - શબ્દ, સ્પર્શ, રૂપ, રસ, મત્તુ ગંધ.
03201017a તેષામપિ ગુણાઃ સર્વે ગુણવૃત્તિઃ પરસ્પરં।
03201017c પૂર્વપૂર્વગુણાઃ સર્વે ક્રમશો ગુણિષુ ત્રિષુ।।
અવॆલ્લવુગળલ્લિ તમ્મદે આદ પ્રત્યેક ગુણગળિદ્દરૂ, અવુ પરસ્પરર ગુણગળન્નૂ હॊંદિવॆ. ક્રમવાગિ પ્રતિયॊંદરલ્લિયૂ અદર હિંદિન મૂરુ ભૂતગળ ગુણગળૂ સેરિવॆ.
03201018a ષષ્ઠસ્તુ ચેતના નામ મન ઇત્યભિધીયતે।
03201018c સપ્તમી તુ ભવેદ્બુદ્ધિરહંકારસ્તતઃ પરં।।
આરનॆયદુ ચેતન. ઇદન્નુ મનસ્સુ ऎંબ હॆસરિનિંદલૂ કરॆયુત્તારॆ. એળનॆયદુ બુદ્ધિ. અહંકારવુ અદર નંતરદ્દુ.
03201019a ઇંદ્રિયાણિ ચ પંચૈવ રજઃ સત્ત્વં તમસ્તથા।
03201019c ઇત્યેષ સપ્તદશકો રાશિરવ્યક્તસંજ્ઞકઃ।।
ઇંદ્રિયગળુ ઐદુ. રજ, સત્વ મત્તુ તમગળુ કૂડ. ઈ હદિનેળર ગુંપુ અવ્યક્ત ऎંદુ તિળિયલ્પટ્ટિદॆ.
03201020a સર્વૈરિહેંદ્રિયાર્થૈસ્તુ વ્યક્તાવ્યક્તૈઃ સુસંવૃતઃ।
03201020c ચતુર્વિંશક ઇત્યેષ વ્યક્તાવ્યક્તમયો ગુણઃ।
03201020e એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયો શ્રોતુમિચ્ચસિ।।
ऎલ્લ ઇંદ્રિય વસ્તુગળલ્લિ, મનસ્સુ મત્તુ બુદ્ધિગળલ્લિ હુદુગિરુવ વ્યક્ત મત્તુ અવ્યક્તગળન્નૂ સેરિ ઇપ્પત્નાલ્કુ વ્યક્ત-અવ્યક્ત ગુણગળॆંદુ કરॆયલ્પટ્ટિદॆ. ઈ ऎલ્લવન્નૂ નિનગॆ હેળિદ્દેનॆ. ઇન્નુ એનન્નુ કેળ બયસુત્તીયॆ?””
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આરણ્યક પર્વણિ માર્કંડેયસમસ્યા પર્વ બ્રાહ્મણવાક્યે એકાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ મહાભારતદ આરણ્યક પર્વદલ્લિ માર્કંડેયસમસ્યા પર્વદલ્લિ બ્રાહ્મણવાક્યદલ્લિ ઇન્નૂરાऒંદનॆય અધ્યાયવુ.