પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આરણ્યક પર્વ
તીર્થયાત્રા પર્વ
અધ્યાય 133
સાર
રાજ મત્તુ દ્વારપાલરॊડનॆ વાદિસિ અષ્ટાવક્રનુ આસ્થાનક્કॆ બંદુદુ (1-27).
03133001 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133001a અંધસ્ય પંથા બધિરસ્ય પંથાઃ। સ્ત્રિયઃ પંથા વૈવધિકસ્ય પંથાઃ।
03133001c રાજ્ઞઃ પંથા બ્રાહ્મણેનાસમેત્ય। સમેત્ય તુ બ્રાહ્મણસ્યૈવ પંથાઃ।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “કુરુડન માર્ગ, કિવુડન માર્ગ, સ્ત્રીય માર્ગ, કૂલિય માર્ગ, બ્રાહ્મણનન્નુ ભેટિયાગદે ઇદ્દરॆ રાજન માર્ગ. ભેટિયાદરॆ અદુ બ્રાહ્મણનદે માર્ગવાગુત્તદॆ.”
03133002 રાજોવાચ।
03133002a પંથા અયં તેઽદ્ય મયા નિસૃષ્ટો। યેનેચ્ચસે તેન કામં વ્રજસ્વ।
03133002c ન પાવકો વિદ્યતે વૈ લઘીયાન્। ઇંદ્રોઽપિ નિત્યં નમતે બ્રાહ્મણાનાં।।
રાજનુ હેળિદનુ: “હાગાદરॆ ઇંદુ નાનુ ઈ દારિયન્નુ નિનગાગિ બિટ્ટુકॊડુત્તેનॆ. ऎલ્લિ બેકાદલ્લિ પ્રયાણમાડુ. ऎષ્ટે સણ્ણદાદરૂ બॆંકિયન્નુ તિળિયલિક્કાગુવુદિલ્લ. ઇંદ્રનૂ કૂડ નિત્યવૂ બ્રાહ્મણરન્નુ નમસ્કરિસુત્તાનॆ.”
03133003 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133003a યજ્ઞં દ્રષ્ટું પ્રાપ્તવંતૌ સ્વ તાત। કૌતૂહલં નૌ બલવદ્વૈ વિવૃદ્ધં।
03133003c આવાં પ્રાપ્તાવતિથી સંપ્રવેશં। કાંક્ષાવહે દ્વારપતે તવાજ્ઞાં।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “મગૂ! નાવુ યજ્ઞવન્નુ નોડલુ બંદિદ્દેવॆ. બલવંત! નમ્મ કુતૂહલવુ હॆચ્ચાગુત્તિદॆ. નાવુ અતિથિગળાગિ પ્રવેશિસુત્તિદ્દેવॆ. દ્વારપતિ! નિન્ન આજ્ઞॆયન્નુ બયસુત્તેવॆ.
03133004a ઐંદ્રદ્યુમ્નેર્યજ્ઞદૃશાવિહાવાં। વિવક્ષૂ વૈ જનકેંદ્રં દિદૃક્ષૂ।
03133004c ન વૈ ક્રોધાદ્વ્યાધિનૈવોત્તમેન। સમ્યોજય દ્વારપાલ ક્ષણેન।।
ઐંદ્રદ્યુમ્નિય યજ્ઞવન્નુ નોડિ નાવુ જનકેંદ્રનન્નૂ નોડબયસુત્તેવॆ. દ્વારપાલ! નમ્મ કોપદિંદ ઇદે ક્ષણદલ્લિ ગુણવાગદ વ્યાધિયિંદ બળલબેડ!”
03133005 દ્વારપાલ ઉવાચ।
03133005a બંદેઃ સમાદેશકરા વયં સ્મ। નિબોધ વાક્યં ચ મયેર્યમાણં।
03133005c ન વૈ બાલાઃ પ્રવિશંત્યત્ર વિપ્રા। વૃદ્ધા વિદ્વાંસઃ પ્રવિશંતિ દ્વિજાગ્ર્યાઃ।।
દ્વારપાલકનુ હેળિદનુ: “નાવુ બંદિય આદેશદંતॆ નડॆયુત્તેવॆ. નાનુ હેળિદંતॆ નડॆદુકॊળ્ળિ. યાવ વિપ્ર બાલકરૂ ઇલ્લિગॆ પ્રવેશિસદિરલિ. આદરॆ વૃદ્ધ મત્તુ વિધ્વાંસ દ્વિજાગ્રરુ પ્રવેશિસલિ.”
03133006 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133006a યદ્યત્ર વૃદ્ધેષુ કૃતઃ પ્રવેશો। યુક્તં મમ દ્વારપાલ પ્રવેષ્ટું।
03133006c વયં હિ વૃદ્ધાશ્ચરિતવ્રતાશ્ચ। વેદપ્રભાવેન પ્રવેશનાર્હાઃ।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “વૃદ્ધરિગॆ ઇલ્લિ પ્રવેશવિદॆયॆંદાદરॆ દ્વારપાલ! નાનુ પ્રવેશિસલુ અર્હનાગિદ્દેનॆ. યાકॆંદરॆ નાવુ વૃદ્ધરુ મત્તુ વ્રતગળન્નુ પાલિસુત્તિદ્દેવॆ. વેદપ્રભાવદિંદ નાવુ પ્રવેશિસલુ અર્હરાગિદ્દેવॆ.
03133007a શુશ્રૂષવશ્ચાપિ જિતેંદ્રિયાશ્ચ। જ્ઞાનાગમે ચાપિ ગતાઃ સ્મ નિષ્ઠાં।
03133007c ન બાલ ઇત્યવમંતવ્યમાહુર્। બાલોઽપ્યગ્નિર્દહતિ સ્પૃશ્યમાનઃ।।
શુશ્રૂષॆ માડુવવરુ મત્તુ જિતેંદ્રિયરાદ નાવુ નિષ્ઠॆયિંદ જ્ઞાનદ કॊનॆયવરॆગॆ તલુપિદ્દેવॆ. બાલકરॆંદુ નમ્મન્નુ અપમાનિસબેડ. સણ્ણદાગિદ્દરૂ બॆંકિયન્નુ મુટ્ટિદરॆ સુડુત્તદॆ.”
03133008 દ્વારપાલ ઉવાચ।
03133008a સરસ્વતીમીરય વેદજુષ્ટાં। એકાક્ષરાં બહુરૂપાં વિરાજં।
03133008c અંગાત્માનં સમવેક્ષસ્વ બાલં। કિં શ્લાઘસે દુર્લભા વાદસિદ્ધિઃ।।
દ્વારપાલકનુ હેળિદનુ: “હાગાદરॆ વેદજુષ્ટવાદ ऒંદે ऒંદુ અક્ષરવાદરૂ બહુરૂપદલ્લિ વિરાજિસુવ સરસ્વતિયન્નુ હેળુ. બાલક! નિન્ન દેહવન્નુ નોડિકો! વાદસિદ્ધિયન્નુ પડॆયદે ઇદ્દરૂ યાકॆ હॊગળિકॊળ્ળુત્તિદ્દીયॆ?”
03133009 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133009a ન જ્ઞાયતે કાયવૃદ્ધ્યા વિવૃદ્ધિર્। યથાષ્ઠીલા શાલ્મલેઃ સંપ્રવૃદ્ધા।
03133009c હ્રસ્વોઽલ્પકાયઃ ફલિતો વિવૃદ્ધો। યશ્ચાફલસ્તસ્ય ન વૃદ્ધભાવઃ।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “શાલ્મીલ વૃક્ષદલ્લિ બॆળॆયુવ કળॆયંતॆ વૃદ્ધરॆંદરॆ દેહદ વયસ્સુ હॆચ્ચિનદુ ऎંદુ તિળિયબારદુ. સણ્ણદાદરૂ, ગિડ્ડદાદરૂ ફલવન્નુ પડॆદરॆ વૃદ્ધવॆનિસિકॊળ્ળુત્તદॆ. ફલવન્ને પડॆયદ વૃક્ષવુ વૃદ્ધવॆંદॆનિસિકॊળ્ળુવુદિલ્લ.”
03133010 દ્વારપાલ ઉવાચ।
03133010a વૃદ્ધેભ્ય એવેહ મતિં સ્મ બાલા। ગૃહ્ણંતિ કાલેન ભવંતિ વૃદ્ધાઃ।
03133010c ન હિ જ્ઞાનમલ્પકાલેન શક્યં। કસ્માદ્બાલો વૃદ્ધ ઇવાવભાષસે।।
દ્વારપાલકનુ હેળિદનુ: “બાલકરુ વૃદ્ધરાગુવવરॆગॆ વૃદ્ધરિંદલે તમ્મ બુદ્ધિયન્નુ પડॆયુત્તારॆ. સ્વલ્પવે સમયદલ્લિ જ્ઞાનવન્નુ પડॆયુવુદુ શક્યવિલ્લ. હાગિદ્દાગ બાલકરાદ નીવુ નિમ્મન્નુ વૃદ્ધરॆંદુ એકॆ કરॆદુકॊળ્ળુત્તિદ્દીરિ?”
03133011 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133011a ન તેન સ્થવિરો ભવતિ યેનાસ્ય પલિતં શિરઃ।
03133011c બાલોઽપિ યઃ પ્રજાનાતિ તં દેવાઃ સ્થવિરં વિદુઃ।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “બॆળॆદ બિળિકૂદલિદ્દરॆ માત્ર વૃદ્ધનॆંદાગુવુદિલ્લ. તિળિદિરુવવનન્નુ બાલકનાગિદ્દરૂ દેવતॆગળુ વૃદ્ધનॆંદુ તિળિયુત્તારॆ.
03133012a ન હાયનૈર્ન પલિતૈર્ન વિત્તેન ન બંધુભિઃ।
03133012c ઋષયશ્ચક્રિરે ધર્મં યોઽનૂચાનઃ સ નો મહાન્।।
વયસ્સિનિંદાગલી, બિળિકૂદલિનિંદાગલી, સંપત્તિનિંદાગલી, બંધુગળિંદાગલી ઋષિગળુ ધર્મવન્નુ માડિલ્લ. યારુ કલિતિદ્દાનો અવને દॊડ્ડવનુ.
03133013a દિદૃક્ષુરસ્મિ સંપ્રાપ્તો બંદિનં રાજસંસદિ।
03133013c નિવેદયસ્વ માં દ્વાઃસ્થ રાજ્ઞે પુષ્કરમાલિને।।
રાજસભॆયલ્લિ બંદિયન્નુ નોડલુ બંદિદ્દેવॆ. દ્વારપાલક! પુષ્કર માલિનિ રાજનિગॆ નાવુ બંદિરુવુદન્નુ હેળુ.
03133014a દ્રષ્ટાસ્યદ્ય વદતો દ્વારપાલ। મનીષિભિઃ સહ વાદે વિવૃદ્ધે।
03133014c ઉતાહો વાપ્યુચ્ચતાં નીચતાં વા। તૂષ્ણીં ભૂતેષ્વથ સર્વેષુ ચાદ્ય।।
દ્વારપાલક! ઇંદુ નાનુ તિળિદવરॊડનॆ વાદમાડુવુદન્નુ નોડુ. ऎલ્લરૂ સુમ્મનિરુવાગ નાનુ મેલાગુવુદન્નુ અથવા કॆળગાગુવુદન્નુ નોડુ.”
03133015 દ્વારપાલ ઉવાચ।
03133015a કથં યજ્ઞં દશવર્ષો વિશેસ્ત્વં। વિનીતાનાં વિદુષાં સંપ્રવેશ્યં।
03133015c ઉપાયતઃ પ્રયતિષ્યે તવાહં। પ્રવેશને કુરુ યત્નં યથાવત્।।
દ્વારપાલકનુ હેળિદનુ: “વિનીતરિગॆ મત્તુ વિદુષરિગॆ માત્ર પ્રવેશવુળ્ળ યજ્ઞશાલॆગॆ હત્તુવર્ષદ નીવુ હેગॆ પ્રવેશિસુવિરિ? નિમ્મન્નુ ऒળગॆ બિડલુ નાનુ ઉપાયવન્નુ હુડુકુત્તેનॆ. નીવૂ કૂડ પ્રયત્નમાડબેકુ.”
03133016 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133016a ભો ભો રાજં જનકાનાં વરિષ્ઠ। સભાજ્યસ્ત્વં ત્વયિ સર્વં સમૃદ્ધં।
03133016c ત્વં વા કર્તા કર્મણાં યજ્ઞિયાનાં। યયાતિરેકો નૃપતિર્વા પુરસ્તાત્।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “ભો ભો રાજન્! જનકરલ્લિ વરિષ્ઠ! નિન્ન સભॆગॆ જયવાગલિ, નિન્ન સર્વ સમૃદ્ધિગॆ જયવાગલિ! નીનુ નડॆસુત્તિરુવ ઈ યજ્ઞદંથહ કર્તનુ હિંદॆ યયાતિ માત્ર ઇદ્દનુ!
03133017a વિદ્વાન્બંદી વેદવિદો નિગૃહ્ય। વાદે ભગ્નાનપ્રતિશમ્કમાનઃ।
03133017c ત્વયા નિસૃષ્ટૈઃ પુરુષૈરાપ્તકૃદ્ભિર્। જલે સર્વાન્મજ્જયતીતિ નઃ શ્રુતં।।
વિદ્વાન્ વેદવિદ બંદિયુ વાદદલ્લિ અનુમાનિતરન્નુ સોલિસિ નીનુ કળુહિસિદ આપ્ત જનરિંદ ऎલ્લરન્નૂ સમુદ્રદલ્લિ હાકિ મુળુગિસિદનॆંદુ કેળલિલ્લવે?
03133018a સ તચ્છૃત્વા બ્રાહ્મણાનાં સકાશાદ્। બ્રહ્મોદ્યં વૈ કથયિતુમાગતોઽસ્મિ।
03133018c ક્વાસૌ બંદી યાવદેનં સમેત્ય। નક્ષત્રાણીવ સવિતા નાશયામિ।।
બ્રાહ્મણરિંદ ઇદન્નુ કેળિદ નાનુ ઇંદુ બ્રહ્મનન્નુ હેળલુ બંદિદ્દેનॆ. બંદિયુ ऎલ્લિદ્દાનॆ? સૂર્યનુ નક્ષત્રગળન્નુ હેગો હાગॆ નાનુ અવનન્નુ વાદદલ્લિ ऎદુરિસિ નાશગॊળિસુત્તેનॆ.”
03133019 રાજોવાચ।
03133019a આશંસસે બંદિનં ત્વં વિજેતું। અવિજ્ઞાત્વા વાક્યબલં પરસ્ય।
03133019c વિજ્ઞાતવીર્યૈઃ શક્યમેવં પ્રવક્તું। દૃષ્ટશ્ચાસૌ બ્રાહ્મણૈર્વાદશીલૈઃ।।
રાજનુ હેળિદનુ: “ऎદુરાળિય વાક્યબલવન્નુ તિળિયદે બંદિયન્નુ નીનુ સોલિસુત્તીયॆ ऎંદુ હેળુત્તિરુવॆયલ્લ! હીગॆ હેળલુ કેવલ વિજ્ઞાતવીરરિગॆ શક્ય. વાદશીલ બ્રાહ્મણરુ ઇદન્નુ કંડુકॊંડિદ્દારॆ.”
03133020 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133020a વિવાદિતોઽસૌ ન હિ માદૃશૈર્હિ। સિંહીકૃતસ્તેન વદત્યભીતઃ।
03133020c સમેત્ય માં નિહતઃ શેષ્યતેઽદ્ય। માર્ગે ભગ્નં શકટમિવાબલાક્ષં।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “અવનॊંદિગॆ વાદમાડિદવરુ નન્ન હાગિલ્લ. વાદદલ્લિ ભીતરાદ અવરુ અવનન્નુ સિંહનન્નાગિ માડિદ્દારॆ. નન્નન્નુ ભેટિયાદ નંતર ઇંદુ ગાલિ કળચિદ બંડિયંતॆ માર્ગમદ્યદલ્લિ ઉળિયુત્તાનॆ.”
03133021 રાજોવાચ।
03133021a ષણ્ણાભેર્દ્વાદશાક્ષસ્ય ચતુર્વિંશતિપર્વણઃ।
03133021c યસ્ત્રિષષ્ટિશતારસ્ય વેદાર્થં સ પરઃ કવિઃ।।
રાજનુ હેળિદનુ: “આરુ ભેદગળન્નુ, હન્નॆરડુ અક્ષગળન્નુ, ઇપ્પત્નાલ્કુ પર્વગળન્નુ મત્તુ મુન્નૂરા અરવત્તુ ચક્રદ કાલુગળન્નુ તિળિદવને પરમ કવિયુ.”
03133022 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133022a ચતુર્વિંશતિપર્વ ત્વાં ષણ્ણાભિ દ્વાદશપ્રધિ।
03133022c તત્ત્રિષષ્ટિશતારં વૈ ચક્રં પાતુ સદાગતિ।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “સદા તિરુગુત્તિરુવ ઇપ્પત્નાલ્કુ પર્વગળુ, આરુ ભેદગળુળ્ળ હન્નॆરડુ પ્રધિગળન્નુ હॊંદિદ મત્તુ મુન્નૂરા અરવત્તુ કાલુગળુળ્ળ ચક્રવુ નિન્નન્નુ રક્ષિસલિ!”
03133023 રાજોવાચ।
03133023a વડવે ઇવ સંયુક્તે શ્યેનપાતે દિવૌકસાં।
03133023c કસ્તયોર્ગર્ભમાધત્તે ગર્ભં સુષુવતુશ્ચ કં।।
રાજનુ હેળિદનુ: “ऎરડુ કુદુરॆગળન્નુ કટ્ટિદંતિદॆ, આકાશદિંદ ગિડુગવુ બંદॆરગુવંતિદॆ. અદુ યાવ દેવતॆય ગર્ભદિંદ બંદિદॆ મત્તુ યારુ આ ગર્ભદિંદ હુટ્ટિદ્દારॆ?”
03133024 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133024a મા સ્મ તે તે ગૃહે રાજં શાત્રવાણામપિ ધ્રુવં।
03133024c વાતસારથિરાધત્તે ગર્ભં સુષુવતુશ્ચ તં।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “રાજન્! અવુગળન્નુ નિન્ન મનॆયિંદ મત્તુ નિન્ન શત્રુવિન મનॆયિંદલૂ દૂરવિડુ! વાયુસારથિયુ અવન્નુ પડॆયુત્તાનॆ મત્તુ અવુ અવન ગર્ભદલ્લિ બॆળॆયુત્તવॆ.”
03133025 રાજોવાચ।
03133025a કિં સ્વિત્સુપ્તં ન નિમિષતિ કિં સ્વિજ્જાતં ન ચોપતિ।
03133025c કસ્ય સ્વિદ્ધૃદયં નાસ્તિ કિં સ્વિદ્વેગેન વર્ધતે।
રાજનુ હેળિદનુ: “નિદ્રિસિરુવાગ એનુ કણ્ણન્નુ મુચ્ચુવુદિલ્લ? હુટ્ટુવાગ યાવુદુ ચલિસુવુદિલ્લ? યાવુદક્કॆ હૃદયવે ઇલ્લ? મત્તુ યાવુદુ વેગદિંદ વૃદ્ધિયાગુત્તદॆ?”
03133026 અષ્ટાવક્ર ઉવાચ।
03133026a મત્સ્યઃ સુપ્તો ન નિમિષત્યંડં જાતં ન ચોપતિ।
03133026c અશ્મનો હૃદયં નાસ્તિ નદી વેગેન વર્ધતે।।
અષ્ટાવક્રનુ હેળિદનુ: “મીનુ નિદ્દॆમાડુત્તિરુવાગ કણ્ણુ મુચ્ચુવુદિલ્લ મત્તુ મॊટ્ટॆયુ હુટ્ટિદાગ ચલિસુવુદિલ્લ. કલ્લિગॆ હૃદયવિલ્લ મત્તુ નદિયુ વેગદલ્લિ બॆળॆયુત્તદॆ.”
03133027 રાજોવાચ।
03133027a ન ત્વા મન્યે માનુષં દેવસત્ત્વં। ન ત્વં બાલઃ સ્થવિરસ્ત્વં મતો મે।
03133027c ન તે તુલ્યો વિદ્યતે વાક્પ્રલાપે। તસ્માદ્દ્વારં વિતરામ્યેષ બંદી।।
રાજનુ હેળિદનુ: “નીનુ મનુષ્યનલ્લ દેવસત્વવॆંદુ તિળિયુત્તેનॆ. નીનુ બાલકનલ્લ આદરॆ સ્થાવિરનॆંદુ નન્ન અભિપ્રાય. માતિન પ્રવાહદલ્લિ નિન્ન સમાનનુ ઇલ્લવॆંદે તિળિયબહુદુ. આદુદરિંદ નિનગॆ દ્વારવુ તॆરॆયલ્પડુત્તદॆ. ઇદો બંદિયુ!”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આરણ્યકપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ લોમશતીર્થયાત્રાયાં અષ્ટાવક્રીયે ત્રયંસ્ત્રિશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ મહાભારતદ આરણ્યકપર્વદલ્લિ તીર્થયાત્રાપર્વદલ્લિ લોમશતીર્થયાત્રॆયલ્લિ અષ્ટાવક્રદલ્લિ નૂરામૂવત્મૂરનॆય અધ્યાયવુ.