પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આરણ્યક પર્વ
તીર્થયાત્રા પર્વ
અધ્યાય 116
સાર
જમદગ્નિયુ રાજ પ્રસેનજિતન મગળુ રેણુકॆયન્નુ મદુવॆયાગિ રામનન્નૂ સેરિ ઐવરુ કુમારરન્નુ પડॆદુદુ (1-4). રેણુકॆય ચ્યુતળાગિદ્દાળॆંદુ જમદગ્નિયુ અવળન્નુ કॊલ્લલુ તન્ન મॊદલ નાલ્વરુ મક્કળુ - રુમણ્વંત, સુષેણ, વસુ મત્તુ વિશ્વાવસુ - મક્કળિગॆ આજ્ઞાપિસુવુદુ; અવરુ હાગॆ નડॆદુકॊળ્ળદે ઇરલુ, અવરન્નુ શપિસિદુદુ (5-12). તંદॆય આજ્ઞॆયન્નુ પાલિસિદ રામનિગॆ જમદગ્નિયુ વરગળન્નિત્તુદુ (13-18). કાર્તવીર્યનॊંદિગॆ રામન યુદ્ધ; કાર્તવીર્યન જનરુ જમદગ્નિયન્નુ સંહરિસિદુદુ; રામન પિતૃશોક (19-29).
03116001 અકૃતવ્રણ ઉવાચ।
03116001a સ વેદાધ્યયને યુક્તો જમદગ્નિર્મહાતપાઃ।
03116001c તપસ્તેપે તતો દેવાન્નિયમાદ્વશમાનયત્।।
અકૃતવ્રણનુ હેળિદનુ: “આ મહાતપસ્વિ જમદગ્નિયુ વેદાધ્યયનદલ્લિ નિરતનાગિ તપસ્સન્નુ તપિસિ તન્ન નિયમદિંદ દેવતॆગળન્નૂ વશપડિસિકॊંડનુ.
03116002a સ પ્રસેનજિતં રાજન્નધિગમ્ય નરાધિપં।
03116002c રેણુકાં વરયામાસ સ ચ તસ્મૈ દદૌ નૃપઃ।।
રાજન્! અવનુ નરાધિપ પ્રસેનજિતનલ્લિગॆ હોગિ રેણુકॆયન્નુ વરિસિદનુ. રાજનુ અવળન્નુ અવનિગॆ કॊટ્ટનુ.
03116003a રેણુકાં ત્વથ સંપ્રાપ્ય ભાર્યાં ભાર્ગવનંદનઃ।
03116003c આશ્રમસ્થસ્તયા સાર્ધં તપસ્તેપેઽનુકૂલયા।।
રેણુકॆયન્નુ પત્નિયાગિ પડॆદ ભાર્ગવનંદનનુ આ અનુકૂલॆયॊંદિગॆ તન્ન આશ્રમદલ્લિ ઇન્નૂ હॆચ્ચુ તપસ્સન્નુ તપિસિદનુ.
03116004a તસ્યાઃ કુમારાશ્ચત્વારો જજ્ઞિરે રામપંચમાઃ।
03116004c સર્વેષામજઘન્યસ્તુ રામ આસીજ્જઘન્યજઃ।।
અવળલ્લિ નાલ્કુ કુમારરુ જનિસિદરુ. રામનુ ઐદનॆયવનુ. ऎલ્લરિગિંત કડॆયવનાગિદ્દરૂ રામનુ ऎલ્લદરલ્લિયૂ ऎલ્લરિગિંત મॊદલનॆયવનાગિદ્દનુ.
03116005a ફલાહારેષુ સર્વેષુ ગતેષ્વથ સુતેષુ વૈ।
03116005c રેણુકા સ્નાતુમગમત્કદા ચિન્નિયતવ્રતા।।
ऒમ્મॆ મક્કળॆલ્લરૂ હણ્ણુ હુડુકિ તરલુ હોગિદ્દાગ નિયતવ્રતॆ રેણુકॆયુ સ્નાનક્કॆંદુ હોદળુ.
03116006a સા તુ ચિત્રરથં નામ માર્ત્તિકાવતકં નૃપં।
03116006c દદર્શ રેણુકા રાજન્નાગચ્ચંતી યદૃચ્ચયા।।
03116007a ક્રીડંતં સલિલે દૃષ્ટ્વા સભાર્યં પદ્મમાલિનં।
03116007c ઋદ્ધિમંતં તતસ્તસ્ય સ્પૃહયામાસ રેણુકા।।
રાજન્! આ રેણુકॆયાદરો બરુત્તિરુવાગ ચિત્રરથનॆંબ હॆસરિન માર્ત્તિકાવતકદ રાજનન્નુ નોડિદળુ. સરોવરદલ્લિ ભાર્યॆયરॊંદિગॆ આડુત્તિદ્દ આ શ્રીમંત પદ્મમાલિનિયન્નુ નોડિ રેણુકॆયુ અવન સામીપ્યવન્નુ બયસિદળુ.
03116008a વ્યભિચારાત્તુ સા તસ્માત્ક્લિન્નાંભસિ વિચેતના।
03116008c પ્રવિવેશાશ્રમં ત્રસ્તા તાં વૈ ભર્તાન્વબુધ્યત।।
આ વ્યભિચારદિંદ બુદ્ધિકળॆદુકॊંડ અવળુ નીરિનલ્લિ ऒદ્દॆયાગિ નડુગુત્તા આશ્રમવન્નુ પ્રવેશિસિદળુ. અવળ ગંડનુ ऎલ્લવન્નૂ તિળિદુકॊંડનુ.
03116009a સ તાં દૃષ્ટ્વા ચ્યુતાં ધૈર્યાદ્બ્રાહ્મ્યા લક્ષ્મ્યા વિવર્જિતાં।
03116009c ધિક્શબ્ધેન મહાતેજા ગર્હયામાસ વીર્યવાન્।।
અવળુ તન્ન ધૈર્યદિંદ ચ્યુતળાગિદ્દાળॆ મત્તુ તન્ન બ્રહ્મલક્ષ્મિયન્નુ તॊરॆદિદ્દાળॆ ऎંદુ તિળિદ આ વીર્યવંત મહાતેજસ્વિયુ અવળન્નુ ધિક્કરિસુવ માતુગળિંદ જરॆદનુ.
03116010a તતો જ્યેષ્ઠો જામદગ્ન્યો રુમણ્વાન્નામ નામતઃ।
03116010c આજગામ સુષેણશ્ચ વસુર્વિશ્વાવસુસ્તથા।।
આગ રુમણ્વંત ऎંબ હॆસરિન જમદગ્નિય જ્યેષ્ઠ પુત્રનૂ, હાગॆયે સુષેણનૂ, વસુવૂ મત્તુ વિશ્વાવસુવૂ બંદરુ.
03116011a તાનાનુપૂર્વ્યાદ્ભગવાન્વધે માતુરચોદયત્।
03116011c ન ચ તે જાતસમ્મોહાઃ કિં ચિદૂચુર્વિચેતસઃ।।
આ ભગવાનનુ અવરલ્લિ અનુક્રમવાગિ ऒબ્બબ્બરલ્લિયૂ તાયિયન્નુ વધિસલુ અજ્ઞાપિસિદનુ. આદરॆ તાયિય મેલિન મોહદિંદ બુદ્ધિકળॆદુકॊંડ અવરુ યારૂ ઉત્તરિસલિલ્લ.
03116012a તતઃ શશાપ તાન્કોપાત્તે શપ્તાશ્ચેતનાં જહુઃ।
03116012c મૃગપક્ષિસધર્માણઃ ક્ષિપ્રમાસં જડોપમાઃ।।
આગ કોપદિંદ અવરન્નુ શપિસિદનુ. અવરુ શાપદિંદ તમ્મ ચેતનગળન્નુ કળॆદુકॊંડુ તક્ષણવે મૃગપક્ષિગળંતॆ મત્તુ જડવસ્તુગળંતॆ વર્તિસતॊડગિદરુ.
03116013a તતો રામોઽભ્યગાત્પશ્ચાદાશ્રમં પરવીરહા।
03116013c તમુવાચ મહામન્યુર્જમદગ્નિર્મહાતપાઃ।।
અનંતર અલ્લિગॆ પરવીરહ રામનુ આશ્રમક્કॆ બંદનુ. મહાતપસ્વિ જમદગ્નિયુ મહાકોપદિંદ અવનિગॆ હેળિદનુ:
03116014a જહીમાં માતરં પાપાં મા ચ પુત્ર વ્યથાં કૃથાઃ।
03116014c તત આદાય પરશું રામો માતુઃ શિરોઽહરત્।।
“મગા! ઈ પાપિ તાયિયન્નુ કॊલ્લુ. વ્યથॆમાડબેડ!” આગ રામનુ કॊડલિયન્નુ હિડિદુ તાયિય તલॆયન્નુ કડિદનુ.
03116015a તતસ્તસ્ય મહારાજ જમદગ્નેર્મહાત્મનઃ।
03116015c કોપો અગચ્ચત્સહસા પ્રસન્નશ્ચાબ્રવીદિદં।।
મહારાજ! આગ મહાત્મ જમદગ્નિય કોપવુ તક્ષણવે કડિમॆયાયિતુ મત્તુ પ્રસન્નનાગિ અવનુ હેળિદનુ:
03116016a મમેદં વચનાત્તાત કૃતં તે કર્મ દુષ્કરં।
03116016c વૃણીષ્વ કામાન્ધર્મજ્ઞ યાવતો વાંચસે હૃદા।।
“મગૂ! નન્ન ઈ માતિનંતॆ નીનુ ઈ દુષ્કર કॆલસવન્નુ માડિદ્દીયॆ! ધર્મજ્ઞ! નિન્ન હૃદયદલ્લિ ऎષ્ટન્નુ બયસુત્તીયો અષ્ટુ વરગળન્નુ કેળુ!”
03116017a સ વવ્રે માતુરુત્થાનમસ્મૃતિં ચ વધસ્ય વૈ।
03116017c પાપેન તેન ચાસ્પર્શં ભ્રાતૄણાં પ્રકૃતિં તથા।।
અવનુ તાયિયુ ऎદ્દેળલॆંદૂ, વધॆયન્નુ મરॆયુવંતॆયૂ, પાપવુ તનગॆ તાગદિરલॆંદૂ, મત્તુ તન્ન સહોદરરુ તમ્મ હિંદિન સ્વભાવક્કॆ હિંદિરુગલॆંદૂ કેળિકॊંડનુ.
03116018a અપ્રતિદ્વંદ્વતાં યુદ્ધે દીર્ઘમાયુશ્ચ ભારત।
03116018c દદૌ ચ સર્વાન્કામાંસ્તાં જમદગ્નિર્મહાતપાઃ।।
ભારત! મહાતપસ્વિ જમદગ્નિયુ દ્વંદ્વયુદ્ધદલ્લિ અજેયત્વવન્નૂ, દીર્ઘાયુસ્સન્નૂ મત્તુ અવનુ બયસિદુદॆલ્લવન્નૂ નીડિદનુ.
03116019a કદા ચિત્તુ તથૈવાસ્ય વિનિષ્ક્રાંતાઃ સુતાઃ પ્રભો।
03116019c અથાનૂપપતિર્વીરઃ કાર્તવીર્યોઽભ્યવર્તત।।
પ્રભૂ! અનંતર ऒંદુ દિન અવન મક્કળॆલ્લરૂ હॊરગॆ હોગિદ્દાગ કરાવળિય રાજ કાર્તવીર્યનુ અલ્લિગॆ આગમિસિદનુ.
03116020a તમાશ્રમપદં પ્રાપ્તમૃષેર્ભાર્યા સમર્ચયત્।
03116020c સ યુદ્ધમદસમ્મત્તો નાભ્યનંદત્તથાર્ચનં।।
અવનુ આશ્રમક્કॆ બંદાગ ઋષિપત્નિયુ અવનન્નુ અર્ચિસિદળુ. આદરॆ આ યુદ્ધમદસમ્મત્તનુ અવળ આતિથ્યવન્નુ સ્વીકરિસલિલ્લ.
03116021a પ્રમથ્ય ચાશ્રમાત્તસ્માદ્ધોમધેન્વાસ્તદા બલાત્।
03116021c જહાર વત્સં ક્રોશંત્યા બભંજ ચ મહાદ્રુમાન્।।
અવનુ આશ્રમવન્નુ ધ્વંસમાડિ, કૂગુત્તિરુવ હોમધેનુવિન કરુવન્નુ બલાત્કારવાગિ તॆગॆદુકॊંડુ હોગુત્તા મહાવૃક્ષગળન્નુ કડિદુરુળિસિદનુ.
03116022a આગતાય ચ રામાય તદાચષ્ટ પિતા સ્વયં।
03116022c ગાં ચ રોરૂયતીં દૃષ્ટ્વા કોપો રામં સમાવિશત્।।
રામનુ મરળિ બંદાગ સ્વયં તંદॆયુ ऎલ્લવન્નૂ હેળિદનુ મત્તુ કૂગુત્તિરુવ ગોવન્નુ નોડિ રામનુ કોપદિંદ આવેશગॊંડનુ,
03116023a સ મન્યુવશમાપન્નઃ કાર્તવીર્યમુપાદ્રવત્।
03116023c તસ્યાથ યુધિ વિક્રમ્ય ભાર્ગવઃ પરવીરહા।।
કોપાવિષ્ટનાદ પરવીરહ ભાર્ગવનુ કાર્તવીર્યનન્નુ આક્રમણમાડિ અવનॊંદિગॆ યુદ્ધદલ્લિ તॊડગિદનુ.
03116024a ચિચ્ચેદ નિશિતૈર્ભલ્લૈર્બાહૂન્પરિઘસન્નિભાન્।
03116024c સહસ્રસમ્મિતાન્રાજન્પ્રગૃહ્ય રુચિરં ધનુઃ।।
રાજન્! તન્ન ઉત્તમ ધનુસ્સન્નુ હિડિદુ હરિતવાદ બાણગળિંદ પરિઘગળંતિદ્દ અવન સહસ્ર બાહુગળન્નુ કત્તરિસિદનુ.
03116025a અર્જુનસ્યાથ દાયાદા રામેણ કૃતમન્યવઃ।
03116025c આશ્રમસ્થં વિના રામં જમદગ્નિમુપાદ્રવન્।।
રામન મેલॆ કુપિતરાગિ અર્જુનન દાયાદિગળુ રામનિલ્લદિદ્દાગ આશ્રમદલ્લિદ્દ જમદગ્નિય મેલॆ દાળિમાડિદરુ.
03116026a તે તં જઘ્નુર્મહાવીર્યમયુધ્યંતં તપસ્વિનં।
03116026c અસકૃદ્રામ રામેતિ વિક્રોશંતમનાથવત્।।
અવરુ યુદ્ધમાડલુ નિરાકરિસિદ આ તપસ્વિયન્નુ, “રામા રામા” ऎંદુ કૂગુત્તિરુવાગલે, યાર રક્ષણॆયલ્લિયૂ ઇલ્લદિરુવાગ સંહરિસિદરુ.
03116027a કાર્તવીર્યસ્ય પુત્રાસ્તુ જમદગ્નિં યુધિષ્ઠિર।
03116027c ઘાતયિત્વા શરૈર્જગ્મુર્યથાગતમરિંદમાઃ।।
યુધિષ્ઠિર! કાર્તવીર્યન આ અરિંદમ પુત્રરુ જમદગ્નિયન્નુ બાણગળિંદ કॊંદુ અવરુ ऎલ્લિંદ બંદિદ્દરો અલ્લિગॆ તॆરળિદરુ.
03116028a અપક્રાંતેષુ ચૈતેષુ જમદગ્નૌ તથાગતે।
03116028c સમિત્પાણિરુપાગચ્ચદાશ્રમં ભૃગુનંદનઃ।।
જમદગ્નિયન્નુ હાગॆયે બિટ્ટુ અવરુ હॊરટુહોદનંતર સમિત્તુગળન્નુ હિડિદુ ભૃગુનંદનનુ આશ્રમક્કॆ મરળિદનુ.
03116029a સ દૃષ્ટ્વા પિતરં વીરસ્તથા મૃત્યુવશં ગતં।
03116029c અનર્હંતં તથાભૂતં વિલલાપ સુદુઃખિતઃ।।
મૃત્યુવશનાગિદ્દ તન્ન તંદॆયન્નુ નોડિ આ વીરનુ અનર્હનાદવનિગॆ હીગાગિદ્દુદન્નુ કંડુ બહળ દુઃખિતનાગિ વિલપિસિદનુ.
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આરણ્યકપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ લોમશતીર્થયાત્રાયાં કાર્તવીર્યોપાખ્યાને ષોડશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ મહાભારતદ આરણ્યકપર્વદલ્લિ તીર્થયાત્રાપર્વદલ્લિ લોમશતીર્થયાત્રॆયલ્લિ કાર્તવીર્યોપાખ્યાનદલ્લિ નૂરાહદિનારનॆય અધ્યાયવુ.