ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఆరణ్యక పర్వ
తీర్థయాత్రా పర్వ
అధ్యాయ 111
సార
విభాండకనిల్లదిరువుదన్ను నోడికొండు వైశ్యెయు ఋష్యశృంగనన్ను భేటియాగి అవన కామవన్ను హెచ్చిసలు ప్రయత్నిసి హిందిరుగిదుదు (1-17). విభాండకను హిందిరుగి బందు మంకాగి కుళితిద్ద మగనన్ను ప్రశ్నిసిదుదు (18-22).
03111001 లోమశ ఉవాచ।
03111001a సా తు నావ్యాశ్రమం చక్రే రాజకార్యార్థసిద్ధయే।
03111001c సందేశాచ్చైవ నృపతేః స్వబుద్ధ్యా చైవ భారత।।
లోమశను హేళిదను: “భారత! రాజకార్యవన్ను యశస్విగొళిసలోసుగ నృపతియ ఆదేశదంతె మత్తు స్వంత బుద్ధియన్ను ఓడిసి అవళు ఒందు దోణియల్లి ఆశ్రమవొందన్ను నిర్మిసిదళు.
03111002a నానాపుష్పఫలైర్వృక్షైః కృత్రిమైరుపశోభితం।
03111002c నానాగుల్మలతోపేతైః స్వాదుకామఫలప్రదైః।।
అదు కృత్రిమవాద నానా హూవు-హణ్ణుగళ మరగళింద, నానాతరహద గొంచలు హూవుగళిరువ బళ్ళిగళింద, ఎల్ల తరహద రుచిగళిరువ హణ్ణుగళింద తుంబిత్తు.
03111003a అతీవ రమణీయం తదతీవ చ మనోహరం।
03111003c చక్రే నావ్యాశ్రమం రమ్యమద్భుతోపమదర్శనం।।
ఆ దోణియ మేలిన ఆశ్రమవు అతీవ రమణీయవాగియూ, అతీవ మనోహరవాగియూ ఇద్దు నోడలు అద్భుతవూ రమ్యవూ ఆగిత్తు.
03111004a తతో నిబధ్య తాం నావమదూరే కాశ్యపాశ్రమాత్।
03111004c చారయామాస పురుషైర్విహారం తస్య వై మునేః।।
ఆ నావెయన్ను కాశ్యపాశ్రమద స్వల్పవే దూరదల్లి నిల్లిసి, పురుషరు ఆ మునియ ఆశ్రమదల్లి తిరుగాడిదరు.
03111005a తతో దుహితరం వేశ్యా సమాధాయేతికృత్యతాం।
03111005c దృష్ట్వాంతరం కాశ్యపస్య ప్రాహిణోద్బుద్ధిసమ్మతాం।।
ఆగ వేశ్యెయు మాడబేకాద కెలసవన్నే మనస్సినల్లిట్టుకొండు అవకాశ హుడుకి బుద్ధివంతె మగళన్ను కాశ్యపన హత్తిర కళుహిసిదళు.
03111006a సా తత్ర గత్వా కుశలా తపోనిత్యస్య సన్నిధౌ।
03111006c ఆశ్రమం తం సమాసాద్య దదర్శ తమృషేః సుతం।।
ఆ కుశలెయు తపోనిత్యన సన్నిధిగె హోగి, అవన ఆశ్రమక్కె హోగి, అల్లి ఋషిసుతనన్ను కండళు.
03111007 వేశ్యోవాచ।
03111007a కచ్చిన్మునే కుశలం తాపసానాం। కచ్చిచ్చ వో మూలఫలం ప్రభూతం।
03111007c కచ్చిద్భవాన్రమతే చాశ్రమేఽస్మింస్। త్వాం వై ద్రష్టుం సాంప్రతమాగతోఽస్మి।।
వైశ్యెయు హేళిదళు: “తాపసి మునియు కుశలదిందిద్దానెయే? సాకష్టు ఫలమూలగళు దొరెయుత్తవెయే? ఈ ఆశ్రమదల్లి నినగె సంతోషవాగుత్తిదెయే? నిన్నన్ను భేటియాగలు ఇందు నాను ఇల్లిగె బందిద్దేనె.
03111008a కచ్చిత్తపో వర్ధతే తాపసానాం। పితా చ తే కచ్చిదహీనతేజాః।
03111008c కచ్చిత్త్వయా ప్రీయతే చైవ విప్ర। కచ్చిత్స్వాధ్యాయః క్రియతే ఋశ్యశృంగ।।
తాపసర తపస్సు వృద్ధియాగుత్తిదెయే? నిన్న తందెయు తన్న తేజస్సన్ను కళెదుకొళ్ళలిల్ల తానే? ఆ విప్రను నిన్నింద సంతోషగొండిద్దానె తానే? ఋష్యశృంగ! నీను ఆధ్యాయనవన్ను మాడిముగిసిద్దీయా?”
03111009 ఋశ్యశృంగ ఉవాచ।
03111009a ఋద్ధో భవాం జ్యోతిరివ ప్రకాశతే। మన్యే చాహం త్వామభివాదనీయం।
03111009c పాద్యం వై తే సంప్రదాస్యామి కామాద్। యథాధర్మం ఫలమూలాని చైవ।।
ఋష్యశృంగను హేళిదను: “నీను అతి దొడ్డ దీపదంతె బెళగుత్తిద్దీయె! నినగె సమస్కరిసువుదు సరి ఎందు ననగన్నిసుత్తిదె. నాను బయసిదంతె నినగె పాద్యవన్ను నీడుత్తేనె మత్తు యథాధర్మవాగి ఫలమూలగళన్ను అర్పిసుత్తేనె.
03111010a కౌశ్యాం బృస్యామాస్స్వ యథోపజోషం। కృష్ణాజినేనావృతాయాం సుఖాయాం।
03111010c క్వ చాశ్రమస్తవ కిం నామ చేదం। వ్రతం బ్రహ్మంశ్చరసి హి దేవవత్త్వం।।
కృష్ణాజినవన్ను హాసి సుఖవన్ను నీడువ దర్భెయ ఆసనదల్లి సుఖాసీననాగు. నిన్న ఆశ్రమవు ఎల్లిదె మత్తు బ్రహ్మన్! దేవతెగళంతె ఆచరిసుత్తిరువ ఈ వ్రతద హెసరేను?”
03111011 వేశ్యోవాచ।
03111011a మమాశ్రమః కాశ్యపపుత్ర రమ్యస్। త్రియోజనం శైలమిమం పరేణ।
03111011c తత్ర స్వధర్మోఽనభివాదనం నో। న చోదకం పాద్యం ఉపస్పృశామః।।
వైశ్యెయు హేళిదళు: “సుందర కాశ్యపపుత్ర! నన్న ఆశ్రమవు ఈ బెట్టవన్ను దాటి మూరు యోజన దూరదల్లిదె. అల్లి నమ్మ ధర్మద ప్రకార ఇన్నొబ్బరిగె నమస్కరిసువుదిల్ల మత్తు కాలు తొళెయలు నీరన్ను బళసువుదిల్ల.”
03111012 ఋశ్యశృంగ ఉవాచ।
03111012a ఫలాని పక్వాని దదాని తేఽహం। భల్లాతకాన్యామలకాని చైవ।
03111012c పరూషకానీంగుదధన్వనాని। ప్రియాలానాం కామకారం కురుష్వ।।
ఋష్యశృంగను హేళిదను: “నాను భల్లాతక, పరూషక, ఇంగుధ, ధన్వన, ప్రియాల, మొదలాద గళిత హణ్ణుగళన్ను మత్తు బీజగళన్ను నినగె ఋచియన్ను సవిదు సంతోషపడలు కొడుత్తేనె.””
03111013 లోమశ ఉవాచ।
03111013a సా తాని సర్వాణి విసర్జయిత్వా। భక్షాన్మహార్హాన్ప్రదదౌ తతోఽస్మై।
03111013c తాన్యృశ్యశృంగస్య మహారసాని। భృశం సురూపాణి రుచిం దదుర్హి।।
లోమశను హేళిదను: “ఆ ఎల్లవన్నూ తిరస్కరిసి అవళు అవనిగె బెలెబాళువ, అత్యంత రుచికర మత్తు నోడలు సుందరవాగిద్ద తిండిగళన్ను కొట్టళు. అవుగళు ఋష్యశృంగనిగె మహా ఆనందవన్ను నీడిదవు.
03111014a దదౌ చ మాల్యాని సుగంధవంతి। చిత్రాణి వాసాంసి చ భానుమంతి।
03111014c పానాని చాగ్ర్యాణి తతో ముమోద। చిక్రీడ చైవ ప్రజహాస చైవ।।
సుగంధయుక్త మాలెగళన్నూ, బణ్ణబణ్ణద హొళెయువ బట్టెగళన్నూ, మత్తు ఉత్తమ మాదక పానీయగళన్నూ కొట్టు, నగునగుత్తా ఆటవాడుత్తా అవనన్ను రంజిసిదళు.
03111015a సా కందుకేనారమతాస్య మూలే। విభజ్యమానా ఫలితా లతేవ।
03111015c గాత్రైశ్చ గాత్రాణి నిషేవమాణా। సమాశ్లిషచ్చాసకృదృశ్యశృంగం।।
అవన హత్తిర ఒందు చెండన్నిట్టు, అరళువ హూగళ బళ్ళియంతె అవన అంగాంగగళిగె తన్న అంగాంగళన్ను ముట్టిసుత్తా ఋష్యశృంగనన్ను మత్తె మత్తె ఆలంగిసిదళు.
03111016a సర్జానశోకాంస్తిలకాంశ్చ వృక్షాన్। ప్రపుష్పితానవనామ్యావభజ్య।
03111016c విలజ్జమానేవ మదాభిభూతా। ప్రలోభయామాస సుతం మహర్షేః।।
అవళు సర్జా, అశోక మత్తు తిలక వృక్షగళ రెంబెగళన్ను బగ్గిసి హూవన్ను కిత్తళు. మత్తేరిదవళాగి నాచికెయే ఇల్లవో ఎన్నువంతె ఆ మహర్షియ మగన కామవన్ను హెచ్చిసలు ప్రయత్నిసిదళు.
03111017a అథర్శ్యశృంగం వికృతం సమీక్ష్య। పునః పునః పీడ్య చ కాయమస్య।
03111017c అవేక్షమాణా శనకైర్జగామ। కృత్వాగ్నిహోత్రస్య తదాపదేశం।।
ఆగ ఋష్యశృంగన దేహదల్లి బదలావణెగళన్ను కండు అవన దేహవన్ను పునః పునః అప్పి హిండిదళు. ఆగ నిధానవాగి అగ్నిహోత్రద నెపవన్ను హేళి, అవనన్నే నోడుత్తా, హిందె హోదళు.
03111018a తస్యాం గతాయాం మదనేన మత్తో। విచేతనశ్చాభవదృశ్యశృంగః।
03111018c తామేవ భావేన గతేన శూన్యో। వినిఃశ్వసన్నార్తరూపో బభూవ।।
అవళు హోదనంతర మదననింద మత్తనాద ఋష్యశృంగను తన్న మనస్సన్ను కళెదుకొండవనంతాదను. అవళు హోద కడెయల్లియే శూన్య దృష్టియిట్టు నోడుత్తా, నిట్టిసురు బిడుత్తా, అవన ముఖవు ఆర్తరూపవన్ను తాళితు.
03111019a తతో ముహూర్తాద్ధరిపింగలాక్షః। ప్రవేష్టితో రోమభిరా నఖాగ్రాత్।
03111019c స్వాధ్యాయవాన్వృత్తసమాధియుక్తో। విభాండకః కాశ్యపః ప్రాదురాసీత్।।
ఆగ స్వల్పవే క్షణదల్లి సింహదంతిద్ద పింగలాక్ష, ఉగురుగళ వరెగె తలెకూదలన్ను బిట్టిద్ద, స్వాధ్యాయదల్లి నిరతనాద, సమాధియుక్తనాద, కాశ్యప విభాండకను హత్తిర బందను.
03111020a సోఽపశ్యదాసీనముపేత్య పుత్రం। ధ్యాయంతమేకం విపరీతచిత్తం।
03111020c వినిఃశ్వసంతం ముహురూర్ధ్వదృష్టిం। విభాండకః పుత్రమువాచ దీనం।।
అవను విపరీతచిత్తనాగి ఒబ్బనే యోచిసుత్తా కుళితిరువ మగనన్ను నోడిదను. మత్తె మత్తె నిట్టుసిరు బిడుత్తా మేలె నోడుత్తా దీననాగిద్ద మగనిగె విభాండకను హేళిదను.
03111021a న కల్ప్యంతే సమిధః కిం ను తాత। కచ్చిద్ధుతం చాగ్నిహోత్రం త్వయాద్య।
03111021c సునిర్ణిక్తం స్రుక్స్రువం హోమధేనుః। కచ్చిత్సవత్సా చ కృతా త్వయాద్య।।
“మగూ! ఇన్నూ సమిధెగళన్ను తరలిల్ల ఏకె? ఇన్నూ ఇందిన అగ్నిహోత్రవన్ను నడెసలిల్లవే? హోమద హుట్టుగళన్ను తొళెదిట్టిద్దీయా? హోమక్కె కరువినొందిగె హసువన్ను తందిద్దీయా?
03111022a న వై యథాపూర్వమివాసి పుత్ర। చింతాపరశ్చాసి విచేతనశ్చ।
03111022c దీనోఽతిమాత్రం త్వమిహాద్య కిం ను। పృచ్చామి త్వాం క ఇహాద్యాగతోఽభూత్।।
మగా! మొదలినంతె నీనిల్ల! చేతనవన్ను కళెదుకొండు చింతాపరనాగి మనస్సన్ను కళెదుకొండిద్దీయె. ఇందు నీను తుంబా దుఃఖక్కొళగాద హాగిదె. ఆదరె ఏకె? ఇందు ఇల్లియే ఇద్ద నిన్నన్ను కేళుత్తిద్దేనె.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే ఆరణ్యకపర్వణి తీర్థయాత్రాపర్వణి లోమశతీర్థయాత్రాయాం ఋష్యశృంగోపాఖ్యానే ఏకాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః।
ఇదు మహాభారతద ఆరణ్యకపర్వదల్లి తీర్థయాత్రాపర్వదల్లి లోమశతీర్థయాత్రెయల్లి ఋష్యశృంగోపాఖ్యానదల్లి నూరాహన్నొందనెయ అధ్యాయవు.