પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આરણ્યક પર્વ
ઇંદ્રલોકાભિગમન પર્વ
અધ્યાય 76
સાર
નલનુ આગમિસિદ સંતસવન્નુ નગરવે આચરિસુવુદુ (1-7). નલ-ઋતુપર્ણરુ પરસ્પરરલ્લિ ક્ષમॆ કેળિ બીળ્કॊંડિદુદુ (8-17). નલનિંદ અશ્વવિદ્યॆયન્નુ પડॆદુ, બેરॊબ્બ સારથિયॊંદિગॆ ઋતુપર્ણનુ મરળિદુદુ (18-19).
03076001 બૃહદશ્વ ઉવાચ।
03076001a અથ તાં વ્યુષિતો રાત્રિં નલો રાજા સ્વલંકૃતઃ।
03076001c વૈદર્ભ્યા સહિતઃ કાલ્યં દદર્શ વસુધાધિપં।।
બૃહદશ્વનુ હેળિદનુ: “આ રાત્રિયન્નુ કળॆદ નંતર રાજ નલનુ સ્વલંકૃતનાગિ વૈદર્ભિય સહિત વસુધાધિપનન્નુ કંડનુ.
03076002a તતોઽભિવાદયામાસ પ્રયતઃ શ્વશુરં નલઃ।
03076002c તસ્યાનુ દમયંતી ચ વવંદે પિતરં શુભા।।
નલનુ તન્ન માવનિગॆ વિનયદિંદ નમસ્કરિસિદનુ મત્તુ અવન નંતરદલ્લિ શુભॆ દમયંતિયુ તંદॆગॆ વંદિસિદળુ.
03076003a તં ભીમઃ પ્રતિજગ્રાહ પુત્રવત્પરયા મુદા।
03076003c યથાર્હં પૂજયિત્વા તુ સમાશ્વાસયત પ્રભુઃ।
03076003e નલેન સહિતાં તત્ર દમયંતીં પતિવ્રતાં।।
ભીમનુ તન્ન મગનો ऎન્નુવ રીતિયલ્લિ અવનન્નુ સંતોષદિંદ સ્વાગતિસિદનુ મત્તુ તક્કુદાદ ગૌરવવન્નિત્તનુ. નલન જॊતॆગિદ્દ પતિવ્રતॆ દમયંતિયન્નુ પ્રભુવુ સંતવિસિદનુ.
03076004a તામર્હણાં નલો રાજા પ્રતિગૃહ્ય યથાવિધિ।
03076004c પરિચર્યાં સ્વકાં તસ્મૈ યથાવત્પ્રત્યવેદયત્।।
યથાવિધિયલ્લિ ગૌરવવન્નુ સ્પીકરિસિ રાજ નલનુ અવનિગॆ તન્ન ગૌરવવન્નુ અર્પિસિદનુ.
03076005a તતો બભૂવ નગરે સુમહાન્ હર્ષનિસ્વનઃ।
03076005c જનસ્ય સંપ્રહૃષ્ટસ્ય નલં દૃષ્ટ્વા તથાગતં।।
ઈ રીતિ નલન આગમનવન્નુ નોડિ નગરદલ્લॆલ્લા સંપ્રહૃષ્ટ જનર મહત્તર હર્ષોદ્ગારવાયિતુ.
03076006a અશોભયચ્ચ નગરં પતાકાધ્વજમાલિનં।
03076006c સિક્તસમ્મૃષ્ટપુષ્પાઢ્યા રાજમાર્ગાઃ કૃતાસ્તદા।।
પતાક ધ્વજ માલॆગળિંદ નગરવુ શોભॆગॊંડિતુ. રાજ માર્ગવુ સિંચિસલ્પટ્ટિતુ મત્તુ પુષ્પગળિંદ હાસિસલ્પટ્ટિતુ.
03076007a દ્વારિ દ્વારિ ચ પૌરાણાં પુષ્પભંગઃ પ્રકલ્પિતઃ।
03076007c અર્ચિતાનિ ચ સર્વાણિ દેવતાયતનાનિ ચ।।
પૌરર દ્વાર દ્વારગળલ્લિ પુષ્પગુચ્ચગળન્નુ ઇડલાગિત્તુ મત્તુ ऎલ્લા દેવાલયગળલ્લિ અર્ચનॆગળન્નુ એર્પડિસલાયિતુ.
03076008a ઋતુપર્ણોઽપિ શુશ્રાવ બાહુકચ્ચદ્મિનં નલં।
03076008c દમયંત્યા સમાયુક્તં જહૃષે ચ નરાધિપઃ।।
નરાધિપ ઋતુપર્ણનૂ કૂડ બાહુકનુ વેષબદલિસિ નલનાગિદ્દુદન્નુ મત્તુ દમયંતિયન્નુ પુનઃ સેરિદુદન્નુ કેળિ બહળ હર્ષિતનાદનુ.
03076009a તમાનાય્ય નલો રાજા ક્ષમયામાસ પાર્થિવં।
03076009c સ ચ તં ક્ષમયામાસ હેતુભિર્બુદ્ધિસમ્મતઃ।।
રાજ નલનુ અવનન્નુ કરॆયિસિ પાર્થિવન ક્ષમॆયન્નુ કેળિદનુ. અવનુ કૂડ બુદ્ધિસમ્મત કારણગળિગાગિ ક્ષમિસિદનુ.
03076010a સ સત્કૃતો મહીપાલો નૈષધં વિસ્મયાન્વિતઃ।
03076010c દિષ્ટ્યા સમેતો દારૈઃ સ્વૈર્ભવાનિત્યભ્યનંદત।।
સત્કૃત મહીપાલનુ વિસ્મયાન્વિતનાગિ નૈષધનુ તન્ન પત્નિયન્નુ પુનઃ સેરિદ્દુદક્કાગિ અભિનંદિસિદનુ.
03076011a કચ્ચિત્તુ નાપરાધં તે કૃતવાનસ્મિ નૈષધ।
03076011c અજ્ઞાતવાસં વસતો મદ્ગૃહે નિષધાધિપ।।
“નૈષધ! નિષધાધિપ! અજ્ઞાતવાસિયાગિ નન્ન મનॆયલ્લિ વાસિસુત્તિરુવાગ નિનગॆ ऎનાદરૂ અપરાધવન્નુ માડિરબહુદુ.
03076012a યદિ વા બુદ્ધિપૂર્વાણિ યદ્યબુદ્ધાનિ કાનિ ચિત્।
03076012c મયા કૃતાન્યકાર્યાણિ તાનિ મે ક્ષંતુમર્હસિ।।
ऒમ્મॆ નાનુ તિળિદો અથવા તિળિયદॆયો નિનગॆ નન્નિંદ ऎનાદરૂ તપ્પાગિદ્દરॆ નન્નન્નુ નીનુ ક્ષમિસ તક્કદ્દુ.”
03076013 નલ ઉવાચ।
03076013a ન મેઽપરાધં કૃતવાંસ્ત્વં સ્વલ્પમપિ પાર્થિવ।
03076013c કૃતેઽપિ ચ ન મે કોપઃ ક્ષંતવ્યં હિ મયા તવ।।
નલનુ હેળિદનુ: “પાર્થિવ! નિન્નિંદ નન્ન મેલॆ સ્વલ્પવૂ અપરાધવાગલિલ્લ. ऒમ્મॆ આગિદ્દરૂ નનગॆ અદર કુરિતુ કોપવિલ્લ. નાનુ અદન્નુ ક્ષમિસલે બેકુ.
03076014a પૂર્વં હ્યસિ સખા મેઽસિ સંબંધી ચ નરાધિપ।
03076014c અત ઊર્ધ્વં તુ ભૂયસ્ત્વં પ્રીતિમાહર્તુમર્હસિ।।
નરાધિપ! ઈ પૂર્વદલ્લિ નીનુ નન્ન સખનૂ મત્તુ સંબંધિયૂ આગિરુવॆ. ઇન્નુ મુંદॆયૂ કૂડ નન્ન મેલॆ નિન્ન પ્રીતિયિરતક્કદ્દુ.
03076015a સર્વકામૈઃ સુવિહિતઃ સુખમસ્મ્યુષિતસ્ત્વયિ।
03076015c ન તથા સ્વગૃહે રાજન્યથા તવ ગૃહે સદા।।
રાજન્! નન્ન મનॆયલ્લિગિંતલૂ નિન્ન મનॆયલ્લિ નન્ન ऎલ્લ આસॆગળૂ વિહિતવાગિ સુખવાગિદ્દॆ.
03076016a ઇદં ચૈવ હયજ્ઞાનં ત્વદીયં મયિ તિષ્ઠતિ।
03076016c તદુપાકર્તુમિચ્ચામિ મન્યસે યદિ પાર્થિવ।।
પાર્થિવ! નિન્ન અનુમતિયિદ્દરॆ નન્નલ્લિરુવ ઈ અશ્વજ્ઞાનવન્નુ નિનગॆ કॊડલુ ઇચ્ચિસુત્તેનॆ.””
03076017 બૃહદશ્વ ઉવાચ।
03076017a એવમુક્ત્વા દદૌ વિદ્યાં ઋતુપર્ણાય નૈષધઃ।
03076017c સ ચ તાં પ્રતિજગ્રાહ વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા।।
બૃહદશ્વનુ હેળિદનુ: “હીગॆ હેળિ નૈષધનુ ઋતુપર્ણનિગॆ વિદ્યॆયન્નિત્તનુ; મત્તુ અવનુ અદન્નુ વિધિકર્મપૂરકવાગિ સ્વીકરિસિદનુ.
03076018a તતો ગૃહ્યાશ્વહૃદયં તદા ભાંગસ્વરિર્નૃપઃ।
03076018c સૂતમન્યમુપાદાય યયૌ સ્વપુરમેવ હિ।।
અશ્વહૃદયવન્નુ પડॆદ નંતર નૃપ ભાંગસ્વરિયુ બેરॆ સૂતનॊબ્બનન્નુ નિયોજિસિ તન્ન નગરિગॆ તॆરળિદનુ.
03076019a ઋતુપર્ણે પ્રતિગતે નલો રાજા વિશાં પતે।
03076019c નગરે કુંડિને કાલં નાતિદીર્ઘમિવાવસત્।।
વિશાંપતે! ઋતુપર્ણનુ તॆરળિદ નંતર રાજ નલનુ કુંડિની નગરદલ્લિ દીર્ઘકાલદવરॆગॆ વાસિસલિલ્લ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આરણ્યકપર્વણિ ઇંદ્રલોકાભિગમનપર્વણિ નલોપાખ્યાને ઋતુપર્ણસ્વદેશગમને ષટ્સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ મહાભારતદ આરણ્યકપર્વદલ્લિ ઇંદ્રલોકાભિગમનપર્વદલ્લિ નલોપાખ્યાનદલ્લિ ઋતુપર્ણસ્વદેશગમન ऎન્નુવ ऎપ્પત્તારનॆય અધ્યાયવુ.