પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આરણ્યક પર્વ
ઇંદ્રલોકાભિગમન પર્વ
અધ્યાય 54
સાર
સ્વયંવરદલ્લિ દમયંતિયુ ऒંદે રીતિ કાણુવ ઐવરન્નુ નોડિ નલનુ યારॆંદુ ગુરુતિસલિક્કાગદે સંદેહક્કॊળગાદુદુ (1-10). દમયંતિય પરિવેદનॆયન્નુ કેળિ અવળુ કેળિકॊંડંતॆ દેવતॆગળુ તમ્મ ચિહ્નધારણॆ માડિકॊંડિદ્દુદુ (11-22). દમયંતિયુ નલનન્નુ વરિસલુ, દેવતॆગળુ નલનિગॆ વરગળન્નિત્તુદુ (23-32). નલનુ દમયંતિયન્નુ કૂડિ સંતસદિંદ રાજ્યવાળુત્તિદ્દુદુ (33-38).
03054001 બૃહદશ્વ ઉવાચ।
03054001a અથ કાલે શુભે પ્રાપ્તે તિથૌ પુણ્યે ક્ષણે તથા।
03054001c આજુહાવ મહીપાલાન્ભીમો રાજા સ્વયંવરે।।
બૃહદશ્વનુ હેળિદનુ: “નંતર પુણ્ય તિથિ, ક્ષણ મત્તુ શુભ કાલવુ પ્રાપ્તિયાદાગ, ભીમરાજનુ મહીપાલરિગॆ સ્વયંવરદ કરॆકॊટ્ટનુ.
03054002a તચ્છૃત્વા પૃથિવીપાલાઃ સર્વે હૃચ્ચયપીડિતાઃ।
03054002c ત્વરિતાઃ સમુપાજગ્મુર્દમયંતીમભીપ્સવઃ।।
અદન્નુ કેળિ કામ પીડિત ऎલ્લ પૃથિવીપાલરૂ દમયંતિયન્નુ ગॆલ્લુવ ભરવસॆયિંદ ત્વરિતવાગિ બંદુ સેરિદરુ.
03054003a કનકસ્તંભરુચિરં તોરણેન વિરાજિતં।
03054003c વિવિશુસ્તે મહારંગં નૃપાઃ સિંહા ઇવાચલં।।
કનકસ્તંભગળિંદ મત્તુ તોરણગળિંદ વિરાજિસુત્તિરુવ મહારંગવન્નુ નૃપરુ સિંહગળુ પર્વતવન્નુ પ્રવેશિસુવંતॆ પ્રવેશિસિદરુ.
03054004a તત્રાસનેષુ વિવિધેષ્વાસીનાઃ પૃથિવીક્ષિતઃ।
03054004c સુરભિસ્રગ્ધરાઃ સર્વે સુમૃષ્ટમણિકુંડલાઃ।।
અલ્લિ પૃથિવીક્ષિતરુ પુષ્પમાલॆગળન્નુ મત્તુ જગજગિસુવ મણિકુંડલગળન્નુ ધરિસિ, વિવિધ આસનગળલ્લિ આસીનરાદરુ.
03054005a તાં રાજસમિતિં પૂર્ણાં નાગૈર્ભોગવતીમિવ।
03054005c સંપૂર્ણાં પુરુષવ્યાઘ્રૈર્વ્યાઘ્રૈર્ગિરિગુહામિવ।।
આ રાજ સમિતિયુ ભોગવતિયુ નાગગળિંદ મત્તુ ગિરિગુહॆયુ વ્યાઘ્રગળિંદ તુંબિરુવ હાગॆ નરવ્યાઘ્રરિંદ તુંબિકॊંડિતુ.
03054006a તત્ર સ્મ પીના દૃશ્યંતે બાહવઃ પરિઘોપમાઃ।
03054006c આકારવંતઃ સુશ્લક્ષ્ણાઃ પંચશીર્ષા ઇવોરગાઃ।।
અલ્લિ અવર બાહુગળુ પરિઘગળંતॆ કાણુત્તિદ્દવુ. ઐદુતલॆય ઉરગગળંતॆ આકારગળન્નુ હॊંદિદ્દુ નુણુપાગિદ્દવુ.
03054007a સુકેશાંતાનિ ચારૂણિ સુનાસાનિ શુભાનિ ચ।
03054007c મુખાનિ રાજ્ઞાં શોભંતે નક્ષત્રાણિ યથા દિવિ।।
આકાશદલ્લિ નક્ષત્રગળુ શોભિસુવંતॆ રાજર મુખગળુ સુંદર કેશગળિંદ, સુંદર હॊળॆયુત્તિરુવ નાસિકગળિંદ શોભિસુત્તિદ્દવુ.
03054008a દમયંતી તતો રંગં પ્રવિવેશ શુભાનના।
03054008c મુષ્ણંતી પ્રભયા રાજ્ઞાં ચક્ષૂંષિ ચ મનાંસિ ચ।।
આગ શુભાનનॆ દમયંતિયુ તન્ન પ્રભॆયિંદ રાજરુગળ કણ્ણુગળન્નૂ, મનસ્સુગળન્નૂ કદિયુત્તા રંગવન્નુ પ્રવેશિસિદળુ.
03054009a તસ્યા ગાત્રેષુ પતિતા તેષાં દૃષ્ટિર્મહાત્મનાં।
03054009c તત્ર તત્રૈવ સક્તાભૂન્ન ચચાલ ચ પશ્યતાં।।
અવળ યાવ યાવ અંગદ મેલॆ આ મહાત્મર દૃષ્ટિયુ બિદ્દિતો, બેરॆલ્લિયૂ હાયદંતॆ અલ્લિયે અવર દૃષ્ટિયુ સિલુકિકॊંડિતુ.
03054010a તતઃ સંકીર્ત્યમાનેષુ રાજ્ઞાં નામસુ ભારત।
03054010c દદર્શ ભૈમી પુરુષાન્પંચ તુલ્યાકૃતીનિવ।।
ભારત! રાજર હॆસરુગળ સંકીર્તનॆ માડુત્તિરુવાગ ભૈમિયુ ऒંદેતરહ કાણુત્તિરુવ ઐવરુ પુરુષરન્નુ નોડિદળુ.
03054011a તાન્સમીક્ષ્ય તતઃ સર્વાન્નિર્વિશેષાકૃતીન્ સ્થિતાન્।
03054011c સંદેહાદથ વૈદર્ભી નાભ્યજાનાન્નલં નૃપં।
03054011e યં યં હિ દદૃશે તેષાં તં તં મેને નલં નૃપં।।
રૂપદલ્લિ યાવ વ્યત્યાસગળૂ ઇલ્લદે અલ્લિ કુળિતિરુવ અવરન્નॆલ્લ નોડિ વૈદર્ભિયુ નૃપ નલનુ યારॆંદુ ગુરુતિસલાગદે સંદેહક્કॊળગાદળુ. યાકॆંદરॆ અવરલ્લિ યારન્નુ નોડિદરૂ નૃપ નલનન્ને નોડુત્તિદ્દેનॆ ऎંદુ અવળિગન્નિસુત્તિત્તુ.
03054012a સા ચિંતયંતી બુદ્ધ્યાથ તર્કયામાસ ભામિની।
03054012c કથં નુ દેવાં જાનીયાં કથં વિદ્યાં નલં નૃપં।।
ચિંતॆયિંદ ભામિનિયુ મનસ્સિનલ્લિયે તર્કિસતॊડગિદળુ: “દેવતॆગળુ યારॆંદુ નાનુ હેગॆ તિળિયલિ મત્તુ હેગॆ નૃપ નલનન્નુ ગુરુતિસલિ?
03054013a એવં સંચિંતયંતી સા વૈદર્ભી ભૃશદુઃખિતા।
03054013c શ્રુતાનિ દેવલિંગાનિ ચિંતયામાસ ભારત।।
ભારત! હીગॆ દુઃખિતળાગિ ચિંતિસુત્તિદ્દ આ વૈદર્ભિયુ કેળિદ્દ દેવચિહ્નॆગળ કુરિતુ યોચિસતॊડગિદળુ.
03054014a દેવાનાં યાનિ લિંગાનિ સ્થવિરેભ્યઃ શ્રુતાનિ મે।
03054014c તાનીહ તિષ્ઠતાં ભૂમાવેકસ્યાપિ ન લક્ષયે।।
“ઇવરે દેવતॆગળુ ऎંદુ ગુરુતિસુવંતહ ચિહ્નॆગળ કુરિતુ વૃદ્ધરિંદ કેળિદ્દેનॆ. આદરॆ અવુગળલ્લિ યાવુદૂ ભૂમિયમેલિરુવ ઇવરલ્લિ કંડુબરુત્તિલ્લવલ્લા!”
03054015a સા વિનિશ્ચિત્ય બહુધા વિચાર્ય ચ પુનઃ પુનઃ।
03054015c શરણં પ્રતિ દેવાનાં પ્રાપ્તકાલમમન્યત।।
પુનઃ પુનઃ બેરॆ બેરॆ રીતિગળલ્લિ વિચારિસુત્તા અવળુ દેવતॆગળિગॆ શરણુહોગુવ કાલ પ્રાપ્તવાગિદॆ ऎંદુ અરિતળુ.
03054016a વાચા ચ મનસા ચૈવ નમસ્કારં પ્રયુજ્ય સા।
03054016c દેવેભ્યઃ પ્રાંજલિર્ભૂત્વા વેપમાનેદમબ્રવીત્।।
વાચા-મનસા નમસ્કરિસિ, પ્રાંજલિબદ્ધળાગિ, નડુગુત્તા દેવતॆગળન્નુદ્દેશિસિ પ્રાર્થિસિદળુ:
03054017a હંસાનાં વચનં શ્રુત્વા યથા મે નૈષધો વૃતઃ।
03054017c પતિત્વે તેન સત્યેન દેવાસ્તં પ્રદિશંતુ મે।।
“હંસગળ વચનવન્નુ કેળિ નૈષધને નન્ન પતિયાગલિ ऎંબ નન્ન ઈ સત્યવુ દેવતॆગળન્નુ નનગॆ તોરિસિ કॊડલિ!
03054018a વાચા ચ મનસા ચૈવ યથા નાભિચરામ્યહં।
03054018c તેન સત્યેન વિબુધાસ્તમેવ પ્રદિશંતુ મે।।
વાચા-મનસા નાનુ અભિચરળાગિલ્લ ऎંબ ઈ સત્યવુ દેવતॆગળન્નુ નનગॆ તોરિસલિ!
03054019a યથા દેવૈઃ સ મે ભર્તા વિહિતો નિષધાધિપઃ।
03054019c તેન સત્યેન મે દેવાસ્તમેવ પ્રદિશંતુ મે।।
દેવતॆગળે નનગॆ નિષધાધિપનુ પતિયાગલિ ऎંદુ નિર્ધરિસિદ્દરॆ, ઈ સત્યદ મૂલક દેવતॆગળુ નનગॆ કાણિસિકॊળ્ળલિ!
03054020a સ્વં ચૈવ રૂપં પુષ્યંતુ લોકપાલાઃ સહેશ્વરાઃ।
03054020c યથાહમભિજાનીયાં પુણ્યશ્લોકં નરાધિપં।।
નરાધિપ પુણ્યશ્લોકનન્નુ ગુરુતિસલુ સહાયવાગુવંતॆ ઈશ્વરસમેત ઈ લોકપાલકરુ તમ્મ સ્વરૂપગળન્નુ કાણિસલિ!”
03054021a નિશમ્ય દમયંત્યાસ્તત્કરુણં પરિદેવિતં।
03054021c નિશ્ચયં પરમં તથ્યમનુરાગં ચ નૈષધે।।
03054022a મનોવિશુદ્ધિં બુદ્ધિં ચ ભક્તિં રાગં ચ ભારત।
03054022c યથોક્તં ચક્રિરે દેવાઃ સામર્થ્યં લિંગધારણે।।
ભારત! દમયંતિય આ કરુણ પરિવેદનॆયન્નુ કેળિ મત્તુ નૈષધન કુરિતુ અવળિગિદ્દ પરમ નિશ્ચય મત્તુ અનુરાગ, અવળ મનોવિશુદ્ધિ, બુદ્ધિ, મત્તુ ભક્તિ, રાગવન્નુ નોડિ, અવળુ કેળિકॊંડ હાગॆ દેવતॆગળુ તમ્મ ચિહ્નॆધારણॆ માડિકॊળ્ળુવ સામર્થ્યવન્નુ તોરિસિદરુ.
03054023a સાપશ્યદ્વિબુધાન્સર્વાનસ્વેદાન્સ્તબ્ધલોચનાન્।
03054023c હૃષિતસ્રગ્રજોહીનાન્ સ્થિતાનસ્પૃશતઃ ક્ષિતિં।।
બॆવરે ઇલ્લદ, સ્તબ્ધલોચનરાદ, શુભ્રકુસુમમાલॆગળન્નુ ધરિસિદ, મલિનતॆયે ઇલ્લદે, ક્ષિતિયન્નુ સ્પર્શિસદે નિંતિરુવ દેવતॆગળન્નુ અવળુ નોડિદળુ.
03054024a ચાયાદ્વિતીયો મ્લાનસ્રગ્રજઃસ્વેદસમન્વિતઃ।
03054024c ભૂમિષ્ઠો નૈષધશ્ચૈવ નિમેષેણ ચ સૂચિતઃ।।
મત્તુ નલનુ તન્ન નॆરળિન મૂલક, મલિનમાલॆયિંદ, બॆવરુ મત્તુ કॊળॆયિંદ, કણ્ણુરॆપ્પॆગળ મિડિતદિંદ મત્તુ ભૂમિયન્નુ મॆટ્ટિ નિંતિરુવુદરિંદ ગુરુતિસલ્પટ્ટનુ.
03054025a સા સમીક્ષ્ય તતો દેવાન્પુણ્યશ્લોકં ચ ભારત।
03054025c નૈષધં વરયામાસ ભૈમી ધર્મેણ ભારત।।
ભારત! ઈગ ભૈમિયુ દેવતॆગળન્નુ મત્તુ પુણ્યશ્લોકનન્નુ નોડબહુદાદુરિંદ ધર્મપ્રકારવાગિ નૈષધનન્નુ વરિસિદળુ.
03054026a વિલજ્જમાના વસ્ત્રાંતે જગ્રાહાયતલોચના।
03054026c સ્કંધદેશેઽસૃજચ્ચાસ્ય સ્રજં પરમશોભનાં।
03054026e વરયામાસ ચૈવૈનં પતિત્વે વરવર્ણિની।।
આ વિલજ્જમાનિ આયતલોચનॆયુ અવન વસ્ત્રદ અંચન્નુ હિડિદળુ મત્તુ પરમ શોભનીય માલॆયન્નુ અવન સ્કંધદ મેલॆ હાકિદળુ. હીગॆ આ વરવર્ણિનિયુ અવનન્ને તન્ન પતિયન્નાગિ વરિસિદળુ.
03054027a તતો હા હેતિ સહસા શબ્ધો મુક્તો નરાધિપૈઃ।
03054027c દેવૈર્મહર્ષિભિશ્ચૈવ સાધુ સાધ્વિતિ ભારત।
03054027e વિસ્મિતૈરીરિતઃ શબ્ધઃ પ્રશંસદ્ભિર્નલં નૃપં।।
ભારત! નॆરॆદિદ્દ નરાધિપરॆલ્લરૂ હાહાકાર માડિદરુ, મત્તુ દેવ-મહર્ષિગળુ વિસ્મિતરાગિ, નૃપ નલનન્નુ પ્રશંસિસુત્તા, “સાધુ! સાધુ!” ऎંદુ ઉદ્ગરિસિદરુ.
03054028a વૃતે તુ નૈષધે ભૈમ્યા લોકપાલા મહૌજસઃ।
03054028c પ્રહૃષ્ટમનસઃ સર્વે નલાયાષ્ટૌ વરાન્દદુઃ।।
મહૌજસ લોકપાલકરુ ભૈમ્યળિંદ વરિસિકॊંડ નૈષધન કુરિતુ પ્રહૃષ્ટમનસરાગિ, નલનિગॆ ऒટ્ટુ ऎંટુ વરગળન્નિત્તરુ.
03054029a પ્રત્યક્ષદર્શનં યજ્ઞે ગતિં ચાનુત્તમાં શુભાં।
03054029c નૈષધાય દદૌ શક્રઃ પ્રીયમાણઃ શચીપતિઃ।।
શચીપતિ શક્રનુ પ્રીતનાગિ નૈષધનિગॆ યજ્ઞગળલ્લિ તન્ન પ્રત્યક્ષ્યદર્શનદ મત્તુ નડॆયુવલ્લॆલ્લા દારિયલ્લિ વિઘ્નબરદંતॆ વરવન્નિત્તનુ.
03054030a અગ્નિરાત્મભવં પ્રાદાદ્યત્ર વાંચતિ નૈષધઃ।
03054030c લોકાનાત્મપ્રભાંશ્ચૈવ દદૌ તસ્મૈ હુતાશનઃ।।
હુતાશનનુ નૈષધનિગॆ બેકાદલ્લિ અગ્નિયુ સ્વયંભૂતનાગુવહાગॆ, મત્તુ અગ્નિયિંદ પ્રભાવિત પ્રદેશગળિગॆ પ્રવેશિસબહુદॆંબ વરવન્નિત્તનુ.
03054031a યમસ્ત્વન્નરસં પ્રાદાદ્ધર્મે ચ પરમાં સ્થિતિં।
03054031c અપાંપતિરપાં ભાવં યત્ર વાંચતિ નૈષધઃ।।
03054032a સ્રજં ચોત્તમગંધાઢ્યાં સર્વે ચ મિથુનં દદુઃ।
03054032c વરાનેવં પ્રદાયાસ્ય દેવાસ્તે ત્રિદિવં ગતાઃ।।
યમનુ અન્નરસવન્નૂ મત્તુ ધર્મદલ્લિ પરમસ્થિતિયન્નૂ નીડિદનુ. અપાંપતિયુ નૈષધનુ બયસિદલ્લિ જલવુ ઇરુવંતॆ, મત્તુ સુગંધદ ઉત્તમ માલॆયન્નિત્તનુ. સર્વરૂ સેરિ અવનિગॆ અવળિ મક્કળન્નુ કॊટ્ટરુ. ઈ રીતિ વરગળન્નિત્તુ દેવતॆગળુ ત્રિદિવક્કॆ તॆરળિદરુ.
03054033a પાર્થિવાશ્ચાનુભૂયાસ્યા વિવાહં વિસ્મયાન્વિતાઃ।
03054033c દમયંત્યાઃ પ્રમુદિતાઃ પ્રતિજગ્મુર્યથાગતં।।
વિવાહવન્નુ નોડિદ પાર્થિવરॆલ્લરૂ વિસ્મયાન્વિતરાગિ, દમયંતિય સલુવાગિ સંતોષગॊંડુ, બંદ દારિયલ્લિયે હિંતॆરળિદરુ.
03054034a અવાપ્ય નારીરત્નં તત્પુણ્યશ્લોકોઽપિ પાર્થિવઃ।
03054034c રેમે સહ તયા રાજા શચ્યેવ બલવૃત્રહા।।
પાર્થિવ પુણ્યશ્લોકનૂ કૂડ નારીરત્નવન્નુ હॊંદિ, બલવૃત્રહનુ શચિયॊંદિગॆ રમિસુવહાગॆ અવળॊંદિગॆ રમિસિદનુ.
03054035a અતીવ મુદિતો રાજા ભ્રાજમાનોઽમ્શુમાનિવ।
03054035c અરંજયત્પ્રજા વીરો ધર્મેણ પરિપાલયન્।।
અતીવ મુદિતનાદ વીર રાજનુ હॊળॆયુત્તિરુવ અંશુમાનનંતॆ ધર્મદલ્લિ રંજિસુત્તા પ્રજॆગળન્નુ પરિપાલિસિદનુ.
03054036a ઈજે ચાપ્યશ્વમેધેન યયાતિરિવ નાહુષઃ।
03054036c અન્યૈશ્ચ ક્રતુભિર્ધીમાન્બહુભિશ્ચાપ્તદક્ષિણૈઃ।।
નાહુષ યયાતિયંતॆ અશ્વમેધ મત્તુ ઇન્નૂ ઇતર, બહળષ્ટુ આપ્તદક્ષિણॆગળન્નॊડગૂડિદ ક્રતુગળન્નુ આ ધીમંતનુ નॆરવેરિસિદનુ.
03054037a પુનશ્ચ રમણીયેષુ વનેષૂપવનેષુ ચ।
03054037c દમયંત્યા સહ નલો વિજહારામરોપમઃ।।
અમરનંતॆ નલનુ દમયંતિય સહિત પુનઃ પુનઃ રમણીય વન-ઉપવનગળલ્લિ વિહરિસિદનુ.
03054038a એવં સ યજમાનશ્ચ વિહરંશ્ચ નરાધિપઃ।
03054038c રરક્ષ વસુસંપૂર્ણાં વસુધાં વસુધાધિપઃ।।
હીગॆ યજ્ઞગળન્નુ નડॆસુત્તા મત્તુ વિહરિસુત્તા નરાધિપ વસુધાધિપનુ વસુસંફુર્ણ વસુધॆયન્નુ રક્ષિસુત્તિદ્દનુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આરણ્યકપર્વણિ ઇંદ્રલોકાભિગમનપર્વણિ નલોપાખ્યાને દમયંતીસ્વયંવરે ચતુષ્પંચાશત્તમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ મહાભારતદ આરણ્યકપર્વદલ્લિ ઇંદ્રલોકાભિગમનપર્વદલ્લિ નલોપાખ્યાનદલ્લિ દમયંતીસ્વયંવર ऎન્નુવ ઐવત્ત્નાલ્કનॆય અધ્યાયવુ.