050 nalopākhyāne haṃsadamayaṃtīsaṃvādaḥ

praveśa

|| oṃ oṃ namo nārāyaṇāya|| śrī vedavyāsāya namaḥ ||

śrī kṛṣṇadvaipāyana vedavyāsa viracita

śrī mahābhārata

āraṇyaka parva

iṃdralokābhigamana parva

adhyāya 50

sāra

nala mattu damayaṃtiyara naḍuvè, paraspararannu noḍirade iddarū, itarariṃda parasparara guṇagal̤annu kel̤i kāmavu bèl̤èdiddudu (1-16). haṃsavòṃdu nalana saṃdeśavannu damayaṃtigè talupisi, prītiyannu vṛddhisidudu (17-31).

03050001 bṛhadaśva uvāca|
03050001a āsīdrājā nalo nāma vīrasenasuto balī|
03050001c upapanno guṇairiṣṭai rūpavānaśvakovidaḥ||
03050002a atiṣṭhanmanujeṃdrāṇāṃ mūrdhni devapatiryathā|
03050002c uparyupari sarveṣāmāditya iva tejasā||

bṛhadaśvanu hel̤idanu: “vīrasenana balaśāli maga, èllā sadguṇa saṃpanna, rūpavaṃta, aśvakovida, devapatiyaṃtè manujeṃdrarèllara melpaṭṭa, avarèllarigiṃta tejassinalli sūryanaṃtè śobhisuttidda nala èṃba hèsarina òbba rājaniddanu.

03050003a brahmaṇyo vedavicchūro niṣadheṣu mahīpatiḥ|
03050003c akṣapriyaḥ satyavādī mahānakṣauhiṇīpatiḥ||

śūranū, brahmajñanū, vedapāraṃgatanū, satyavādiyū, mahā akṣauhiṇipatiyū āda ī niṣadha mahīpatiyu jūjinalli prīti hòṃdiddanu.

03050004a īpsito varanārīṇāmudāraḥ samyateṃdriyaḥ|
03050004c rakṣitā dhanvināṃ śreṣṭhaḥ sākṣādiva manuḥ svayaṃ||

suṃdara nāriyarèllarū āsè paḍuvaṃtidda avanu udāranū, iṃdriyasaṃyamanū āgiddu, dhanurdhārigal̤alli śreṣṭhanū, èllara rakṣakanū āgi svataḥ sākṣāt manuvinaṃtiddanu.

03050005a tathaivāsīdvidarbheṣu bhīmo bhīmaparākramaḥ|
03050005c śūraḥ sarvaguṇairyuktaḥ prajākāmaḥ sa cāprajaḥ||

hāgèye vidarbhadalli śūranū, sarvaguṇayuktanū, bhīmaparākramiyū, saṃtānavilladè, saṃtānavannu bayasuttidda bhīma ènnuva rājaniddanu.

03050006a sa prajārthe paraṃ yatnamakarotsusamāhitaḥ|
03050006c tamabhyagaccadbrahmarṣirdamano nāma bhārata||
03050007a taṃ sa bhīmaḥ prajākāmastoṣayāmāsa dharmavit|
03050007c mahiṣyā saha rājeṃdra satkāreṇa suvarcasaṃ||

avanu saṃtānakkoskara niraṃtara parama yatnavannu māḍidanu. bhārata! āga damana èṃba hèsarina brahmarṣiyòbbanu avanalligè āgamisidanu. ā darmavitta, prajākāmi rājeṃdra bhīmanu tanna mahiṣiyòḍagòṃḍu ā suvarcasanannu satkarisidanu.

03050008a tasmai prasanno damanaḥ sabhāryāya varaṃ dadau|
03050008c kanyāratnaṃ kumārāṃśca trīnudārānmahāyaśāḥ||
03050009a damayaṃtīṃ damaṃ dāṃtaṃ damanaṃ ca suvarcasaṃ|
03050009c upapannānguṇaiḥ sarvairbhīmānbhīmaparākramān||

adariṃda prasannanāda damananu rāja-rāṇiyarigè varavannittanu: òṃdu kanyāratna - damayaṃti, mattu mahāyaśarū, udārarū āda mūvaru kumāraru - dama, dāṃta, mattu suvarcasiyāda damana. ivarèllarū guṇasaṃpannarū, ghorarū, ghoraparākramigal̤ū āgiddaru.

03050010a damayaṃtī tu rūpeṇa tejasā yaśasā śriyā|
03050010c saubhāgyena ca lokeṣu yaśaḥ prāpa sumadhyamā||

sumadhyamè damayaṃtiyu rūpa, tejassu, yaśassu, sauṃdarya mattu saubhāgyagal̤alli lokagal̤allèllā prasiddhal̤āgiddal̤u.

03050011a atha tāṃ vayasi prāpte dāsīnāṃ samalaṃkṛtaṃ|
03050011c śataṃ sakhīnāṃ ca tathā paryupāste śacīmiva||

vayassigè baṃda aval̤annu òṃdu nūru samalaṃkṛta sakhiyaru, śaciyaṃtè suttuvarèyuttiddaru.

03050012a tatra sma bhrājate bhaimī sarvābharaṇabhūṣitā|
03050012c sakhīmadhye'navadyāṃgī vidyutsaudāminī yathā||
03050012e atīva rūpasaṃpannā śrīrivāyatalocanā|
03050013a na deveṣu na yakṣeṣu tādṛgrūpavatī kva cit||
03050013c mānuṣeṣvapi cānyeṣu dṛṣṭapūrvā na ca śrutā|
03050013e cittapramāthinī bālā devānāmapi suṃdarī||

tanna sakhiyara madhyadalli, anavadyāṃgi, sarvābharaṇabhūṣitè puṣpagal̤iṃdalaṃkṛta bhaimiyu miṃcinaṃtè śobhisuttiddal̤u. ā āyata locanèyu lakṣmiyaṃtè atīva rūpasaṃpannal̤āgiddal̤u. idakkū pūrvadalli deva, yakṣa athavā manuṣyaralli iṣṭòṃdu rūpavatiyannu kaṃḍiralilla mattu kel̤iralilla. ā suṃdara bālakiyu devatègal̤a cittavannū kaḍèyuttiddal̤u.

03050014a nalaśca naraśārdūlo rūpeṇāpratimo bhuvi|
03050014c kaṃdarpa iva rūpeṇa mūrtimānabhavatsvayaṃ||

naraśārdūla nalanu rūpadalli bhuviyalle apratimanāgiddanu, mattu rūpadalli kaṃdarpane svayaṃ avatarisidaṃtiddanu.

03050015a tasyāḥ samīpe tu nalaṃ praśaśaṃsuḥ kutūhalāt|
03050015c naiṣadhasya samīpe tu damayaṃtīṃ punaḥ punaḥ||

janaru kutūhaladiṃda damayaṃtiya samīpadalli nalanannu praśaṃsisuttiddaru; mattu naiṣadhana samīpadalli punaḥ punaḥ aval̤annu praśaṃsisuttiddaru.

03050016a tayoradṛṣṭakāmo'bhūcchṛṇvatoḥ satataṃ guṇān|
03050016c anyonyaṃ prati kauṃteya sa vyavardhata hṛccayaḥ||

kauṃteya! hīgè satatavāgi parasparara guṇagal̤annu kel̤uttiddaṃtè, innū noḍadirada ā vyaktiya kuritu kāma bèl̤èyitu mattu avara hṛdayagal̤alli paraspararigè prīti vardhisitu.

03050017a aśaknuvannalaḥ kāmaṃ tadā dhārayituṃ hṛdā|
03050017c aṃtaḥpurasamīpasthe vana āste rahogataḥ||

òmmè ī kāmavannu hṛdayadalle sahisiṭṭukòl̤l̤alu asamarthanāda nalanu yārigū til̤iyadaṃtè aṃtaḥpurada samīpada vanadalli hogi kul̤itukòṃḍiddanu.

03050018a sa dadarśa tadā haṃsāṃ jātarūpapariccadān|
03050018c vane vicaratāṃ teṣāmekaṃ jagrāha pakṣiṇaṃ||

alli avanu baṃgārada hòdikèhòṃdidda haṃsagal̤annu noḍidanu mattu vanadalli oḍāḍuttidda ā pakṣigal̤alli òṃdannu hiḍidanu.

03050019a tato'ṃtarikṣago vācaṃ vyājahāra tadā nalaṃ|
03050019c na haṃtavyo'smi te rājankariṣyāmi hi te priyaṃ||

āga ā aṃtarikṣaganu nalanigè kūgi hel̤idanu: “rāja! nannannu kòllabeḍa. ninagè priyavādaddannu nānu māḍikòḍuttenè.

03050020a damayaṃtīsakāśe tvāṃ kathayiṣyāmi naiṣadha|
03050020c yathā tvadanyaṃ puruṣaṃ na sā maṃsyati karhi cit||

naiṣadha! damayaṃtiya samakṣamadalli, aval̤u ninna hòratāgi berè yāva puruṣana kuritū yocisada hāgè, ninna kuritu aval̤igè hel̤uttenè.”

03050021a evamuktastato haṃsamutsasarja mahīpatiḥ|
03050021c te tu haṃsāḥ samutpatya vidarbhānagamaṃstataḥ||

ī mātugal̤annu kel̤i mahīpatiyu ā haṃsavannu biḍugaḍèmāḍidanu mattu haṃsagal̤èllavū melè hāri vidarbhada kaḍè hodavu.

03050022a vidarbhanagarīṃ gatvā damayaṃtyāstadāṃtike|
03050022c nipetuste garutmaṃtaḥ sā dadarśātha tānkhagān||

ā gurutmaṃtagal̤u vidarbhanagarakkè hogi alli damayaṃtiya bal̤igè baṃdil̤idavu mattu aval̤u ā pakṣigal̤annu noḍidal̤u.

03050023a sā tānadbhutarūpānvai dṛṣṭvā sakhigaṇāvṛtā|
03050023c hṛṣṭā grahītuṃ khagamāṃstvaramāṇopacakrame||
03050024a atha haṃsā visasṛpuḥ sarvataḥ pramadāvane|
03050024c ekaikaśastataḥ kanyāstān haṃsānsamupādravan||

ā adbhuta rūpigal̤annu noḍi sakhīgaṇagal̤iṃda suttuvarèyalpaṭṭidda aval̤u harṣadiṃda pakṣigal̤annu hiḍiyalosuga avugal̤annu bènnaṭṭidal̤u. èlla sakhiyarū òbbòbbaru avaravara haṃsagal̤annu hiḍiyalu bènnaṭṭidaru.

03050025a damayaṃtī tu yaṃ haṃsaṃ samupādhāvadaṃtike|
03050025c sa mānuṣīṃ giraṃ kṛtvā damayaṃtīmathābravīt||

ādarè damayaṃtiyu anusarisuttidda haṃsavu aval̤u samīpa baruttiddaṃtaye manuṣyadhvaniyannu dharisi damayaṃtiyannuddeśisi mātanāḍitu:

03050026a damayaṃti nalo nāma niṣadheṣu mahīpatiḥ|
03050026c aśvinoḥ sadṛśo rūpe na samāstasya mānuṣāḥ||

“damayaṃti! niṣadhadalli nala èṃba hèsarina rājaniddānè. avanu aśviniyara sadṛśanāgiddānè mattu manuṣyaralle rūpadalli avana sarisāṭiyādavaru yārū illa.

03050027a tasya vai yadi bhāryā tvaṃ bhavethā varavarṇini|
03050027c saphalaṃ te bhavejjanma rūpaṃ cedaṃ sumadhyame||

varavarṇinī! òṃduvel̤è nīnu avana bhāryèyādè èṃdarè ninna ī rūpa mattu janma sārthakavādaṃtāguttadè.

03050028a vayaṃ hi devagaṃdharvamanuṣyoragarākṣasān|
03050028c dṛṣṭavaṃto na cāsmābhirdṛṣṭapūrvastathāvidhaḥ||

nāvu devatè, gaṃdharva, manuṣya, uraga mattu rākṣasarannu noḍiddevè. ādarè ivanaṃtavanannu idūvarègū yāralliyū kaṃḍilla.

03050029a tvaṃ cāpi ratnaṃ nārīṇāṃ nareṣu ca nalo varaḥ|
03050029c viśiṣṭāyā viśiṣṭena saṃgamo guṇavānbhavet||

nīnū kūḍa nāriyaralli ratnadaṃtiddīyè. mattu nalanu nararaliye śreṣṭanāgiddānè. viśiṣṭavāda vyaktiya saṃgamavu viśiṣṭavāda vyaktiyòḍanè āyitèṃdarè òl̤l̤èyade āguttadè.”

03050030a evamuktā tu haṃsena damayaṃtī viśāṃ pate|
03050030c abravīttatra taṃ haṃsaṃ tamapyevaṃ nalaṃ vada||

viśāṃpate! haṃsada ī mātugal̤annu kel̤i damayaṃtiyu ā haṃsakkè “nalanigū ide rīti hel̤u” èṃdal̤u.

03050031a tathetyuktvāṃḍajaḥ kanyāṃ vaidarbhasya viśāṃ pate|
03050031c punarāgamya niṣadhānnale sarvaṃ nyavedayat||

viśāṃpate! ā pakṣiyu vaidarbhigè “hāgèye māḍuttenè!” èṃdu vacanavannittu, niṣadhakkè maral̤i, nalanigè sarvavannū varadimāḍitu.”

samāpti

iti śrī mahābhārate āraṇyakaparvaṇi iṃdralokābhigamanaparvaṇi nalopākhyāne haṃsadamayaṃtīsaṃvāde paṃcāśattamo'dhyāyaḥ|
idu mahābhāratada āraṇyakaparvadalli iṃdralokābhigamanaparvadalli nalopākhyānadalli haṃsadamayaṃtīsaṃvāda ènnuva aivattanèya adhyāyavu.