ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఆరణ్యక పర్వ
అరణ్యక పర్వ
అధ్యాయ 11
సార
నీనే ఆ దురాత్మ దుర్యోధననిగె భోదిసబేకెందు ధృతరాష్ట్రను కేళికొళ్ళలు వ్యాసను ఋషి మైత్రేయను బందు అవనిగె అనుశాసనవన్ను నీడుత్తానె మత్తు హేళిదంతె నడెదుకొళ్ళదిద్దరె శపిసుత్తానె ఎందు హేళి హోదుదు (1-6). ధృతరాష్ట్రను ఆగమిసిద మైత్రేయనన్ను స్వాగతిసి సత్కరిసి పాండవరు ఒప్పందదంతె నడెదుకొళ్ళలు బయసుత్తారె తానే ఎందు కేళిదుదు (7-10). మైత్రేయను ధృతరాష్ట్రనిగె ఏకె ఈ ఘోర అన్యాయవు ఆగలు బిట్టె ఎందు కేళి, దుర్యోధనను పాండవరొందిగె శాంతియిందిరబేకెందు హేళిదుదు (11-27). మైత్రేయను మాతనాడుత్తిరువాగ దుర్యోధనను తన్న తొడెయన్ను తట్టలు క్రోధావిష్ఠనాద ఋషియు యుద్ధదల్లి భీమను ఆ తొడెయన్ను మురియుత్తానె ఎందు శపిసువుదు (28-34). హాగాగదంతె మాడెందు ధృతరాష్ట్రను కేళికొళ్ళలు పాండవరొందిగె శాంతియిందిద్దరె శాపదంతె నడెయువుదిల్లవెందు హేళువుదు (35-36). భీమను రాక్షస కిర్మీరనన్ను వధిసిదుదర కురితు ధృతరాష్ట్రను కేళలు “అసూయెగొండిరువ నినగాగలీ అవిధేయనాగిరువ నిన్న ఈ మగనిగాగలీ నాను ఇదన్ను హేళువుదిల్ల! నాను హోద నంతర ఎల్లవన్నూ విదురను నినగె హేళుత్తానె.” ఎందు హేళి మైత్రేయను హొరటు హోదుదు (37-39).
03011001 ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ।
03011001a ఏవమేతన్మహాప్రాజ్ఞ యథా వదసి నో మునే।
03011001c అహం చైవ విజానామి సర్వే చేమే నరాధిపాః।।
ధృతరాష్ట్రను హేళిదను: “మహాప్రాజ్ఞ! మునే! నీను హేళిదుదన్ను నానూ మత్తు ఇల్లిరువ సర్వ నరాధిపరూ తిళిదిద్దేవె.
03011002a భవాంస్తు మన్యతే సాధు యత్కురూణాం సుఖోదయం।
03011002c తదేవ విదురోఽప్యాహ భీష్మో ద్రోణశ్చ మాం మునే।।
మునే! నీను కురుగళ సుఖోదయక్కె యావుదు ఒళ్ళెయదు ఎందు హేళిదెయో అదన్నే ననగె విదుర, భీష్మ మత్తు ద్రోణరూ హేళిద్దారె.
03011003a యది త్వహమనుగ్రాహ్యః కౌరవేషు దయా యది।
03011003c అనుశాధి దురాత్మానం పుత్రం దుర్యోధనం మమ।।
ఒందువేళె నాను నిన్న అనుగ్రహక్కె అర్హనెందాదరె మత్తు నినగె కౌరవర మేలె దయెయిద్దరె నన్న పుత్ర దురాత్మ దుర్యోధననిగె బోధిసబేకు!”
03011004 వ్యాస ఉవాచ।
03011004a అయమాయాతి వై రాజన్మైత్రేయో భగవానృషిః।
03011004c అన్వీయ పాండవాన్భ్రాతౄనిహైవాస్మద్దిదృక్షయా।।
వ్యాసను హేళిదను: “రాజన్! ఈగ ఇల్లిగె భగవాన్ ఋషి మైత్రేయ1ను, పాండవ సహోదరరన్ను భేటియాద నంతర నిన్నన్ను కాణలు బరుత్తిద్దానె.
03011005a ఏష దుర్యోధనం పుత్రం తవ రాజన్మహానృషిః।
03011005c అనుశాస్తా యథాన్యాయం శమాయాస్య కులస్య తే।।
రాజన్! ఈ మహానృషియు నిన్న కులక్కె శాంతియన్ను తరువుదక్కె యావుదు న్యాయవో అదర అనుశాసనవన్ను నిన్న పుత్ర దుర్యోధననిగె నీడుత్తానె.
03011006a బ్రూయాద్యదేష రాజేంద్ర తత్కార్యమవిశంకయా।
03011006c అక్రియాయాం హి కార్యస్య పుత్రం తే శప్స్యతే రుషా।।
రాజేంద్ర! అవను ఏనే హేళిదరూ అదన్ను శంకిసదే కార్యగతగొళిసు. అదన్ను కార్యగతగొళిసదిద్దరె అవను రోషగొండు నిన్న మగనిగె శాపవన్ను నీడబల్లరు!””
03011007 వైశంపాయన ఉవాచ।
03011007a ఏవముక్త్వా యయౌ వ్యాసో మైత్రేయః ప్రత్యదృశ్యత।
03011007c పూజయా ప్రతిజగ్రాహ సపుత్రస్తం నరాధిపః।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “ఇదన్ను హేళిద వ్యాసను హోగుత్తిద్దంతె మైత్రేయను కాణిసికొండను మత్తు నరాధిపను పుత్రరొందిగె అవనన్ను పూజిసి బరమాడికొండను.
03011008a దత్త్వార్ఘ్యాద్యాః క్రియాః సర్వా విశ్రాంతం మునిపుంగవం।
03011008c ప్రశ్రయేణాబ్రవీద్రాజా ధృతరాష్ట్రోఽంబికాసుతః।।
అంబికాసుత రాజ ధృతరాష్ట్రను ఆ మునిపుంగవనిగె అర్ఘ్యాది ఎల్ల సత్కారక్రియెగళన్ను పూరైసి, అవను విశ్రాంతగొళ్ళలు వినయదింద కేళిదను:
03011009a సుఖేనాగమనం కచ్చిద్భగవన్కురుజాంగలే।
03011009c కచ్చిత్కుశలినో వీరా భ్రాతరః పంచ పాండవాః।।
“భగవన్! కురుజంగలక్కె నిమ్మ ఆగమనవు సుఖకరవాగిత్తే? ఐవరు వీర పాండవ సహోదరరు కుశలరాగిరువరష్టే?
03011010a సమయే స్థాతుమిచ్చంతి కచ్చిచ్చ పురుషర్షభాః।
03011010c కచ్చిత్కురూణాం సౌభ్రాత్రమవ్యుచ్చిన్నం భవిష్యతి।।
ఆ పురుషర్షభరు ఒప్పందదంతె ఇరలు బయసుత్తారె తానే? కురుగళ ఒళ్ళెయ భ్రాతృత్వవు అవిచ్ఛిన్నవాగి ఉళిదుకొళ్ళుత్తదె తానే?”
03011011 మైత్రేయ ఉవాచ।
03011011a తీర్థయాత్రామనుక్రామన్ప్రాప్తోఽస్మి కురుజాంగలం।
03011011c యదృచ్చయా ధర్మరాజం దృష్టవాన్కామ్యకే వనే।।
మైత్రేయను హేళిదను: “తీర్థయాత్రెయన్ను మాడుత్తా అనుక్రమవాగి కురుజంగలవన్ను సేరిదెను. అల్లి కామ్యకవనదల్లి ధర్మరాజనన్ను నోడిదెను.
03011012a తం జటాజినసంవీతం తపోవననివాసినం।
03011012c సమాజగ్ముర్మహాత్మానం ద్రష్టుం మునిగణాః ప్రభో।।
ప్రభో! జటాజిన ధారిణి తపోవన వాసిని ఆ మహాత్మనన్ను నోడలు మునిగణగళు ఒట్టాగి బందు సేరిద్దవు.
03011013a తత్రాశ్రౌషం మహారాజ పుత్రాణాం తవ విభ్రమం।
03011013c అనయం ద్యూతరూపేణ మహాపాయముపస్థితం।।
మహారాజ! అల్లి నిన్న పుత్రర కపటతన, మత్తు అన్యాయవాగి ద్యూతరూపదల్లి బందొదగిద మహా అపాయద కురితు కేళిదెను.
03011014a తతోఽహం త్వామనుప్రాప్తః కౌరవాణామవేక్షయా।
03011014c సదా హ్యభ్యధికః స్నేహః ప్రీతిశ్చ త్వయి మే ప్రభో।।
ప్రభో! ఆగ కౌరవర కురితు యోచిసిద నాను నిన్నల్లిగె బందె. నిన్న మేలె ననగె సదా అధిక స్నేహ మత్తు ప్రీతియిదె.
03011015a నైతదౌపయికం రాజంస్త్వయి భీష్మే చ జీవతి।
03011015c యదన్యోన్యేన తే పుత్రా విరుధ్యంతే నరాధిప।।
రాజన్! నరాధిప! నీను మత్తు భీష్మరు జీవంతవాగిరువాగలే నిన్న పుత్రరు అన్యోన్యరన్ను విరోధిసువుదు సరియల్ల.
03011016a మేఢీభూతః స్వయం రాజన్నిగ్రహే ప్రగ్రహే భవాన్।
03011016c కిమర్థమనయం ఘోరముత్పతంతముపేక్షసే।।
రాజన్! స్వయం నీనే ప్రగ్రహ నిగ్రహగళ మధ్యదల్లిద్దీయె. ఆదరూ నీను ఏకె బెళెదిరువ ఈ ఘోర అన్యాయవన్ను ఉపేక్షిసుత్తిద్దీయె?
03011017a దస్యూనామివ యద్వృత్తం సభాయాం కురునందన।
03011017c తేన న భ్రాజసే రాజంస్తాపసానాం సమాగమే।।
కురునందన! నిన్న సభెయల్లి నడెదుదు దస్యుగళ వర్తనెయంతిత్తు! రాజన్! తాపసిగళ సమాగమదల్లి అదు నిన్న కీర్తియన్ను హెచ్చిసువుదిల్ల!””
03011018 వైశంపాయన ఉవాచ।
03011018a తతో వ్యావృత్య రాజానం దుర్యోధనమమర్షణం।
03011018c ఉవాచ శ్లక్ష్ణయా వాచా మైత్రేయో భగవానృషిః।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “ఆగ భగవాన్ ఋషి మైత్రేయను రాజ అమర్షణ దుర్యోధనన కడె తిరుగి ఈ మృదు మాతుగళన్నాడిదను:
03011019a దుర్యోధన మహాబాహో నిబోధ వదతాం వర।
03011019c వచనం మే మహాప్రాజ్ఞ బ్రువతో యద్ధితం తవ।।
“మాతనాడువవరల్లి శ్రేష్ఠ! మహాబాహు దుర్యోధన! నిన్నదే ఒళితాగి హేళువ నన్న ఈ తిళువళికెయ మాతుగళన్ను కేళు.
03011020a మా ద్రుహః పాండవాన్రాజన్కురుష్వ హితమాత్మనః।
03011020c పాండవానాం కురూణాం చ లోకస్య చ నరర్షభ।।
రాజన్! పాండవరన్ను ద్వేషిసబేడ. నరర్షభ! నిన్న, పాండవర, కౌరవర మత్తు లోకక్కే ఏను హితవో అదన్ను మాడు!
03011021a తే హి సర్వే నరవ్యాఘ్రాః శూరా విక్రాంతయోధినః।
03011021c సర్వే నాగాయుతప్రాణా వజ్రసంహననా దృఢాః।।
అవరెల్ల నరవ్యాఘ్రరూ శూరరు, విక్రాంత యోద్ధరు. ఎల్లరూ ఆనెగళ బలవుళ్ళవరు మత్తు వజ్రదంతె దృఢరు.
03011022a సత్యవ్రతపరాః సర్వే సర్వే పురుషమానినః।
03011022c హంతారో దేవశత్రూణాం రక్షసాం కామరూపిణాం।
03011022e హిడింబబకముఖ్యానాం కిర్మీరస్య చ రక్షసః।।
03011023a ఇతః ప్రచ్యవతాం రాత్రౌ యః స తేషాం మహాత్మనాం।
03011023c ఆవృత్య మార్గం రౌద్రాత్మా తస్థౌ గిరిరివాచలః।।
03011024a తం భీమః సమరశ్లాఘీ బలేన బలినాం వరః।
03011024c జఘాన పశుమారేణ వ్యాఘ్రః క్షుద్రమృగం యథా।।
అవరెల్లరూ సత్యవ్రత పరాయణరు. ఎల్లరూ అభిమాని పురుషరు. దేవశత్రుగళాద కామరూపిణి రాక్షరన్ను -ముఖ్యవాగి హిడింబ, బక మత్తు రాక్షస కిర్మీరరన్ను సంహరిసిదవరు. ఇవరల్లి కొనెయ రౌద్రాత్మను ఆ మహాత్మరన్ను రాత్రియల్లి మార్గదల్లి సుత్తువరెదు పర్వతదంతె అచలవాగి నింతిరలు సమరశ్లాఘీ బలిగళల్లియే శ్రేష్ఠ భీమను క్షుద్రమృగవన్ను వ్యాఘ్రవొందు కొల్లువంతె బలదింద సంహరిసిదను.
03011025a పశ్య దిగ్విజయే రాజన్యథా భీమేన పాతితః।
03011025c జరాసంధో మహేష్వాసో నాగాయుతబలో యుధి।।
రాజన్! నోడు! దిగ్విజయదల్లి భీమను హేగె జరాసంధనన్ను ఉరుళిసిదను. ఆ మహేష్వాస జరాసంధను యుద్ధదల్లి హత్తుసావిర ఆనెగళ బలవన్ను హొందిద్దను.
03011026a సంబంధీ వాసుదేవశ్చ యేషాం శ్యాలశ్చ పార్షతః।
03011026c కస్తాన్యుధి సమాసీత జరామరణవాన్నరః।।
యార సంబంధియు వాసుదేవనో మత్తు బావను పార్షతనో అవరన్ను ముప్పు మత్తు సావిగె అధీననాద యావ నరను తానే యుద్ధదల్లి ఎదురిసియాను?
03011027a తస్య తే శమ ఏవాస్తు పాండవైర్భరతర్షభ।
03011027c కురు మే వచనం రాజన్మా మృత్యువశమన్వగాః।।
భరతర్షభ! నిన్న మత్తు పాండవర మధ్యె శాంతియిరబేకు. రాజన్! నాను హేళిదంతె మాడు. ఇల్లదిద్దరె మృత్యువశనాగుత్తీయె.”
03011028a ఏవం తు బ్రువతస్తస్య మైత్రేయస్య విశాం పతే।
03011028c ఊరుం గజకరాకారం కరేణాభిజఘాన సః।।
విశాంపతే! హీగె మైత్రేయను హేళుత్తిరలు అవను ఆనెయ సొండిలినంతిద్ద తన్న తొడెయన్ను తట్టిదను.
03011029a దుర్యోధనః స్మితం కృత్వా చరణేనాలిఖన్మహీం।
03011029c న కిం చిదుక్త్వా దుర్మేధాస్తస్థౌ కిం చిదవాఙ్ముఖః।।
నగువంతె మాడి ఆ దుర్మతి దుర్యోధనను ఏనన్నూ హేళదే తలెయన్ను తగ్గిసి తన్న కాల బెరళినింద నెలద మేలె బరెయతొడగిదను.
03011030a తమశుశ్రూషమాణం తు విలిఖంతం వసుంధరాం।
03011030c దృష్ట్వా దుర్యోధనం రాజన్మైత్రేయం కోప ఆవిశత్।।
రాజన్! హేళిద్దుదన్ను కేళదే దుర్యోధనను నెలద మేలె బరెయుత్తిరువుదన్ను నోడి మైత్రేయను కోపావిష్టనాదను.
03011031a స కోపవశమాపన్నో మైత్రేయో మునిసత్తమః।
03011031c విధినా సంప్రయుక్తశ్చ శాపాయాస్య మనో దధే।।
కోపావిష్టనాద ఆ మునిసత్తమ మైత్రేయను విధియ సెళెతక్కె సిక్కి అవనన్ను శపిసలు నిర్ధరిసిదను.
03011032a తతః స వార్యుపస్పృశ్య కోపసంరక్తలోచనః।
03011032c మైత్రేయో ధార్తరాష్ట్రం తమశపద్దుష్టచేతసం।।
ఆగ కోపదింద అవన కణ్ణుగళు కెంపాగలు, నీరన్ను ముట్టి మైత్రేయను ఆ దుష్టచేతస ధార్తరాష్ట్రనన్ను శపిసిదను:
03011033a యస్మాత్త్వం మామనాదృత్య నేమాం వాచం చికీర్షసి।
03011033c తస్మాదస్యాభిమానస్య సద్యః ఫలమవాప్నుహి।।
“నన్నన్ను అనాదరిసి నన్న మాతుగళంతె నడెదుకొళ్ళదే ఇద్దుదక్కె నీను సద్యవే నిన్న అభిమానద ఫలవన్ను హొందుత్తీయె!
03011034a త్వదభిద్రోహసంయుక్తం యుద్ధముత్పత్స్యతే మహత్।
03011034c యత్ర భీమో గదాపాతైస్తవోరుం భేత్స్యతే బలీ।।
నిన్న విద్రోహదింద నడెయువ మహా యుద్ధదల్లి బలి భీమను తన్న గదాప్రహారదింద నిన్న తొడెయన్ను ఒడెయుత్తానె!”
03011035a ఇత్యేవముక్తే వచనే ధృతరాష్ట్రో మహీపతిః।
03011035c ప్రసాదయామాస మునిం నైతదేవం భవేదితి।।
ఈ మాతన్ను ఆడుత్తిద్దంతెయే మహీపతి ధృతరాష్ట్రను “ఈ రీతి ఆగదంతె మాడు!” ఇందు ఆ మునియన్ను బేడికొండను.
03011036 మైత్రేయ ఉవాచ।
03011036a శమం యాస్యతి చేత్పుత్రస్తవ రాజన్యథా తథా।
03011036c శాపో న భవితా తాత విపరీతే భవిష్యతి।।
మైత్రేయను హేళిదను: “రాజన్! నిన్న మగను శాంతియన్ను కేళికొండరె శాపదంతె నడెయువుదిల్ల. మగూ! ఇదక్కె విపరీతవాగి నడెదుకొండరె శాపదంతెయే నడెయుత్తదె!””
03011037 వైశంపాయన ఉవాచ।
03011037a స విలక్షస్తు రాజేంద్ర దుర్యోధనపితా తదా।
03011037c మైత్రేయం ప్రాహ కిర్మీరః కథం భీమేన పాతితః।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “రాజేంద్ర! అదన్ను విలక్షణె మాడి దుర్యోధనన తందెయు మైత్రేయనన్ను కేళిదను: “భీమసేనను కిర్మీరనన్ను హేగె ఉరుళిసిదను?”
03011038 మైత్రేయ ఉవాచ।
03011038a నాహం వక్ష్యామ్యసూయా తే న తే శుశ్రూషతే సుతః।
03011038c ఏష తే విదురః సర్వమాఖ్యాస్యతి గతే మయి।।
మైత్రేయను హేళిదను: “అసూయెగొండిరువ నినగాగలీ అవిధేయనాగిరువ నిన్న ఈ మగనిగాగలీ నాను ఇదన్ను హేళువుదిల్ల! నాను హొరటు హోద నంతర ఎల్లవన్నూ విదురను నినగె హేళుత్తానె.””
03011039 వైశంపాయన ఉవాచ।
03011039a ఇత్యేవముక్త్వా మైత్రేయః ప్రాతిష్ఠత యథాగతం।
03011039c కిర్మీరవధసంవిగ్నో బహిర్దుర్యోధనోఽగమత్।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “ఇదన్ను హేళి మైత్రేయను ఎద్దుకొండు ఎల్లింద బందిద్దనో అల్లిగె హొరటుహోదను. కిర్మీరన వధెయింద చింతితనాద దుర్యోధనను హొరగె హొరటుహోదను.
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే ఆరణ్యకపర్వణి అరణ్యకపర్వణి మైత్రేయశాపే ఏకాదశోఽధ్యాయః।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి వనపర్వదల్లి అరణ్యకపర్వదల్లి మైత్రేయశాప ఎన్నువ హన్నొందనెయు అధ్యాయవు.
ఇతి శ్రీ మహాభారతే ఆరణ్యకపర్వణి అరణ్యకపర్వః।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి ఆరణ్యక పర్వదల్లి అరణ్యకపర్వవు.
ఇదూవరెగిన ఒట్టు మహాపర్వగళు-2/18, ఉపపర్వగళు-29/100, అధ్యాయగళు-308/1995, శ్లోకగళు-9908/73784.
-
మైత్రేయను వ్యాసమహర్షియ తందె పరాశర మునియ శిష్య. పరాశరను మైత్రేయనిగె విష్ణుపురాణవన్ను హేళిద్దను. ↩︎