પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આરણ્યક પર્વ
અરણ્યક પર્વ
અધ્યાય 3
સાર
વિપ્રરન્નુ પॊરॆયલુ એનુમાડલॆંદુ પુરોહિતનન્નુ કેળલુ ધૌમ્યન સલહॆયંતॆ યુધિષ્ઠિરનુ સૂર્યન કુરિતુ તપવન્નાચરિસિદુદુ (1-17). સૂર્યાષ્ટોત્તરશતનામાવળિ (18-33).
03003001 વૈશંપાયન ઉવાચ।
03003001a શૌનકેનૈવમુક્તસ્તુ કુંતીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
03003001c પુરોહિતમુપાગમ્ય ભ્રાતૃમધ્યેઽબ્રવીદિદં।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “શૌનકનુ ઈ રીતિ હેળલુ કુંતીપુત્ર યુધિષ્ઠિરનુ પુરોહિતન બળિ હોગિ સહોદરર મધ્યॆ ઈ રીતિ હેળિદનુ:
03003002a પ્રસ્થિતં માનુયાંતીમે બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
03003002c ન ચાસ્મિ પાલને શક્તો બહુદુઃખસમન્વિતઃ।।
“વેદપારંગતરાદ ઈ બ્રાહ્મણરુ હॊરડુવાગ નન્નન્નુ અનુસરિસિ બંદિદ્દારॆ. આદરॆ નાનુ અવરન્નુ પાલિસલુ શક્તનાગિલ્લ ऎંદુ બહળ દુઃખ સમન્વિતનાગિદ્દેનॆ.
03003003a પરિત્યક્તું ન શક્નોમિ દાનશક્તિશ્ચ નાસ્તિ મે।
03003003c કથમત્ર મયા કાર્યં ભગવાંસ્તદ્બ્રવીતુ મે।।
અવરન્નુ ત્યજિસલૂ શક્તનિલ્લ મત્તુ અવરિગॆ કॊડલૂ શક્તનિલ્લ. ઇંથહ પરિસ્થિતિયલ્લિ નાનુ એનુ માડબેકુ? ભગવન્! અદન્નુ નનગॆ હેળુ.”
03003004a મુહૂર્તમિવ સ ધ્યાત્વા ધર્મેણાન્વિષ્ય તાં ગતિં।
03003004c યુધિષ્ઠિરમુવાચેદં ધૌમ્યો ધર્મભૃતાં વરઃ।।
ધર્મભૃતરલ્લિ શ્રેષ્ઠ ધૌમ્યનુ ધર્મમાર્ગવન્નુ હુડુકુત્તા ऒંદુ ક્ષણ યોચિસિ યુધિષ્ઠિરનિગॆ હેળિદનુ:
03003005a પુરા સૃષ્ટાનિ ભૂતાનિ પીડ્યંતે ક્ષુધયા ભૃશં।
03003005c તતોઽનુકંપયા તેષાં સવિતા સ્વપિતા ઇવ।।
“હિંદॆ સૃષ્ટિય સમયદલ્લિ પ્રાણિગળુ અત્યંત હસિવॆયલ્લિદ્દાગ અવર મેલિન અનુકંપદિંદ સવિતનુ અવરન્નુ તંદॆયંતॆ પાલિસિદનુ.
03003006a ગત્વોત્તરાયણં તેજોરસાનુદ્ધૃત્ય રશ્મિભિઃ।
03003006c દક્ષિણાયનમાવૃત્તો મહીં નિવિશતે રવિઃ।।
રવિયુ ઉત્તરાયણદલ્લિ હોગિ તન્ન કિરણગળિંદ તેજોરસવન્નુ તॆગॆદુ દક્ષિણાયનક્કॆ હિંદિરુગિ ભૂમિય મેલॆ બિત્તિદનુ.
03003007a ક્ષેત્રભૂતે તતસ્તસ્મિન્નોષધીરોષધીપતિઃ।
03003007c દિવસ્તેજઃ સમુદ્ધૃત્ય જનયામાસ વારિણા।।
અવનુ ઈ રીતિ ક્ષેત્રનાદાગ ઔષધિગળ અધિપતિયુ તન્ન શીતલ કિરણગળિંદ સૂર્યન કિરણગળલ્લિદ્દ રસગળન્નુ મોડગળન્નાગિ પરિવર્તિસિ, ભૂમિય મેલॆ મળॆગરॆદનુ.
03003008a નિષિક્તશ્ચંદ્રતેજોભિઃ સૂયતે ભૂગતો રવિઃ।
03003008c ઓષધ્યઃ ષડ્રસા મેધ્યાસ્તદન્નં પ્રાણિનાં ભુવિ।।
ચંદ્રન તેજસ્સિનિંદ ऒદ્દॆયાદ ભૂગત રવિયુ ષડ્રસ ઔષધિગળાગિ મત્તુ ભૂમિયલ્લિ પ્રાણિગળ આહારવાગિ બॆળॆદનુ.
03003009a એવં ભાનુમયં હ્યન્નં ભૂતાનાં પ્રાણધારણં।
03003009c પિતૈષ સર્વભૂતાનાં તસ્માત્તં શરણં વ્રજ।।
ઈ રીતિ ભૂતગળ પ્રાણધારક ઈ અન્નવુ ભાનુમયવુ. અવને સર્વભૂતગળિગॆ પિત. આદુદરિંદ અવનિગે શરણુ હોગુ.
03003010a રાજાનો હિ મહાત્માનો યોનિકર્મવિશોધિતાઃ।
03003010c ઉદ્ધરંતિ પ્રજાઃ સર્વાસ્તપ આસ્થાય પુષ્કલં।।
હુટ્ટુ મત્તુ કર્મગળિંદ શુદ્ધરાદ મહાત્મ રાજરુ પુષ્કલ તપસ્સન્નુ માડિયે સર્વ પ્રજॆગળન્નૂ ઉદ્ધરિસુત્તારॆ.
03003011a ભીમેન કાર્તવીર્યેણ વૈન્યેન નહુષેણ ચ।
03003011c તપોયોગસમાધિસ્થૈરુદ્ધૃતા હ્યાપદઃ પ્રજાઃ।।
ભીમ, કાર્તવીર્ય, વૈન્ય, મત્તુ નહુષરૂ કૂડ તપસ્સુ, યોગ મત્તુ સમાધિગળલ્લિદ્દુકॊંડુ પ્રજॆગળિગॊદગિદ આપત્તન્નુ નિવારિસિદરુ.
03003012a તથા ત્વમપિ ધર્માત્મન્કર્મણા ચ વિશોધિતઃ।
03003012c તપ આસ્થાય ધર્મેણ દ્વિજાતીન્ભર ભારત।।
ધર્માત્મ! ભારત! અવરંતॆ કર્મગળિંદ શુદ્ધનાદ નીનૂ કૂડ તપસ્સન્નુ માડિ ઈ દ્વિજરન્નુ પરિપાલિસુ.”
03003013a એવમુક્તસ્તુ ધૌમ્યેન તત્કાલસદૃશં વચઃ।
03003013c ધર્મરાજો વિશુદ્ધાત્મા તપ આતિષ્ઠદુત્તમં।।
ધૌમ્યનુ હીગॆ સમયક્કॆ સરિયાદ માતુગળન્નુ હેળલુ વિશુદ્ધાત્મ ધર્મરાજનુ ઉત્તમ તપસ્સિનલ્લિ નિરતનાદનુ.
03003014a પુષ્પોપહારૈર્બલિભિરર્ચયિત્વા દિવાકરં।
03003014c યોગમાસ્થાય ધર્માત્મા વાયુભક્ષો જિતેંદ્રિયઃ।
03003014e ગાંગેયં વાર્યુપસ્પૃષ્ય પ્રાણાયામેન તસ્થિવાન્।।
આ ધર્માત્મ જિતેંદ્રિયનુ ગાળિયન્નુ માત્ર સેવિસુત્ત યોગસ્થનાગિ પુષ્પ, ઉપહાર મત્તુ બલિગળિંદ દિવાકરનન્નુ અર્ચિસિ ગંગાનદિય નીરન્નુ મુટ્ટિ પ્રાણાયામદલ્લિ નિરતનાદનુ1.”
03003015 જનમેજય ઉવાચ।
03003015a કથં કુરૂણામૃષભઃ સ તુ રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
03003015c વિપ્રાર્થમારાધિતવાન્સૂર્યમદ્ભુતવિક્રમં।।
જનમેજયનુ હેળિદનુ: “કુરુવૃષભ રાજા યુધિષ્ઠિરનુ વિપ્રરિગોસ્કરવાગિ હેગॆ અદ્ભુતવિક્રમિ સૂર્યનન્નુ આરાધિસિદનુ?”
03003016 વૈશંપાયન ઉવાચ।
03003016a શૃણુષ્વાવહિતો રાજં શુચિર્ભૂત્વા સમાહિતઃ।
03003016c ક્ષણં ચ કુરુ રાજેંદ્ર સર્વં વક્ષ્યામ્યશેષતઃ।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “રાજન્! રાજેંદ્ર! મનસ્સિટ્ટુ કેળુ. શુચિયાગિ સમાહિતનાગિ સ્વલ્પ સમયવન્નુ તॆગॆદુકॊંડુ કેળુ. ऎલ્લવન્નૂ બિડદે હેળુત્તેનॆ.
03003017a ધૌમ્યેન તુ યથ પ્રોક્તં પાર્થાય સુમહાત્મને।
03003017c નામ્નામષ્ટશતં પુણ્યં તચ્છૃણુષ્વ મહામતે।।
મહામતે! સુમહાત્મ પાર્થનિગॆ ધૌમ્યનુ હેળિકॊટ્ટ પુણ્યકર નૂરાऎંટુ નામગળન્નુ કેળુ.
03003018a સૂર્યોઽર્યમા ભગસ્ત્વષ્ટા પૂષાર્કઃ સવિતા રવિઃ।
03003018c ગભસ્તિમાનજઃ કાલો મૃત્યુર્ધાતા પ્રભાકરઃ।।
03003019a પૃથિવ્યાપશ્ચ તેજશ્ચ ખં વાયુશ્ચ પરાયણં।
03003019c સॆમો બૃહસ્પતિઃ શુક્રો બુધોઽંગારક એવ ચ।।
03003020a ઇંદ્રો વિવસ્વાન્દીપ્તાંશુઃ શુચિઃ શૌરિઃ શનૈશ્ચરઃ।
03003020c બ્રહ્મા વિષ્ણુશ્ચ રુદ્રશ્ચ સ્કંદો વૈશ્રવણો યમઃ।।
03003021a વૈદ્યુતો જાઠરશ્ચાગ્નિરૈંધનસ્તેજસાં પતિઃ।
03003021c ધર્મધ્વજો વેદકર્તા વેદાંગો વેદવાહનઃ।।
03003022a કૃતં ત્રેતા દ્વાપરશ્ચ કલિઃ સર્વામરાશ્રયઃ।
03003022c કલા કાષ્ઠા મુહૂર્તાશ્ચ પક્ષા માસા ઋતુસ્તથા।।
03003023a સંવત્સરકરોઽશ્વત્થઃ કાલચક્રો વિભાવસુઃ।
03003023c પુરુષઃ શાશ્વતો યોગી વ્યક્તાવ્યક્તઃ સનાતનઃ।।
03003024a લોકાધ્યક્ષઃ પ્રજાધ્યક્ષો વિશ્વકર્મા તમોનુદઃ।
03003024c વરુણઃ સાગરોઽંશુશ્ચ જીમૂતો જીવનોઽરિહા।।
03003025a ભૂતાશ્રયો ભૂતપતિઃ સર્વભૂતનિષેવિતઃ।
03003025c મણિઃ સુવર્ણો ભૂતાદિઃ કામદઃ સર્વતોમુખઃ।।
03003026a જયો વિશાલો વરદઃ શીઘ્રગઃ પ્રાણધારણઃ।
03003026c ધન્વંતરિર્ધૂમકેતુરાદિદેવોઽદિતેઃ સુતઃ।।
03003027a દ્વાદશાત્મારવિંદાક્ષઃ પિતા માતા પિતામહઃ।
03003027c સ્વર્ગદ્વારં પ્રજાદ્વારં મોક્ષદ્વારં ત્રિવિષ્ટપં।।
03003028a દેહકર્તા પ્રશાંતાત્મા વિશ્વાત્મા વિશ્વતોમુખઃ।
03003028c ચરાચરાત્મા સૂક્ષ્માત્મા મૈત્રેણ વપુષાન્વિતઃ।।
સૂર્ય, આર્યમા, ભગ, ત્વષ્ઠા, પૂષ, અર્ક, સવિતા, રવિ, ગભસ્તિમાન્, અજ, કાલ, મૃત્યુ, ધાતા, પ્રભાકર, પૃથ્વિ, આપસ્, તેજસ્, ખં, વાયુ, પરાયણ, સોમ, બૃહસ્પતિ, શુક્ર, બુધ, અંગારક, ઇંદ્ર, વિવસ્વાન્, દીપ્તાંશુ, શુચિ, શૌરિ, શનૈશ્ચર, બ્રહ્મ, વિષ્ણુ, રુદ્ર, સ્કંદ, વૈશ્રવણ, યમ, વૈદ્યુત, જઠર, અગ્નિ, ઇંધન, તેજસાંપતિ, ધર્મધ્વજ, વેદકર્તા, વેદાંગ, વેદવાહન, કૃત, ત્રેત, દ્વાપર, કલિ, સર્વામરાશ્રય, કલા, કાષ્ઠ, મુહૂર્ત, પક્ષ, માસ, ઋતુ, સંવત્સરકાર, અશ્વત્થ, કાલચક્ર, વિભાવસુ, પુરુષ, શાશ્વત, યોગિ, વ્યક્તાવ્યક્ત, સનાતન, લોકાધ્યક્ષ, પ્રજાધ્યક્ષ, વિશ્વકર્મ, તમોનુદ, વરુણ, સાગર, અંશુ, જીમૂત, જીવન, અરિહ, ભૂતાશ્રય, ભૂતપતિ, સર્વભૂતનિષેવિત, મણિ, સુવર્ણ, ભૂતાદિ, કામદ, સર્વતોમુખ, જય, વિશાલ, વરદ, શીઘ્રગ, પ્રાણધારણ, ધન્વંતરિ, ધૂમકેતુ, આદિદેવ, આદિત્ય, દ્વાદશાત્મ, અરવિંદાક્ષ, પિત, માતા, પિતામહ, સ્વર્ગદ્વાર, પ્રજાદ્વાર, મોક્ષદ્વાર, ત્રિવિષ્ઠપ, દેહકર્તાર, પ્રશાંતાત્મ, વિશ્વાત્મ, વિશ્વતોમુખ, ચરાચરાત્મ, સૂક્ષાત્મ, મૈત્રિ, વપુશાન્વિત.
03003029a એતદ્વૈ કીર્તનીયસ્ય સૂર્યસ્યૈવ મહાત્મનઃ।
03003029c નામ્નામષ્ટશતં પુણ્યં શક્રેણોક્તં મહાત્મના।।
ઇવુ મહાત્મ શક્રનુ મહાત્મ સૂર્યન કીર્તનॆ માડિદ પુણ્યકર નૂરાऎંટુ નામાવળિયુ.
03003030a શક્રાચ્ચ નારદઃ પ્રાપ્તો ધૌમ્યશ્ચ તદનંતરં।
03003030c ધૌમ્યાદ્યુધિષ્ઠિરઃ પ્રાપ્ય સર્વાન્કામાનવાપ્તવાન્।।
શક્રનિંદ ઇદન્નુ નારદનુ પડॆદનુ મત્તુ નંતર ધૌમ્યનુ પડॆદનુ. ધૌમ્યનિંદ પડॆદ યુધિષ્ઠિરનુ સર્વ કામગળન્નૂ હॊંદિદનુ.
03003031a સુરપિતૃગણયક્ષસેવિતં હ્યસુરનિશાચરસિદ્ધવંદિતં।
03003031c વરકનકહુતાશનપ્રભં ત્વમપિ મનસ્યભિધેહિ ભાસ્કરં।।
સુર, પિતૃગણ મત્તુ યક્ષરિંદ સેવિત, અસુર, નિશાચર, સિદ્ધરિંદ વંદિત, શ્રેષ્ઠ કનક મત્તુ હુતાશનન પ્રભॆયુળ્ળ ભાસ્કરનન્નુ નીનૂ કૂડ મનસ્સિનલ્લિયે પ્રાર્થિસુ.
03003032a સૂર્યોદયે યસ્તુ સમાહિતઃ પઠેત્ સ પુત્રલાભં ધનરત્નસંચયાન્।
03003032c લભેત જાતિસ્મરતાં સદા નરઃ સ્મૃતિં ચ મેધાં ચ સ વિંદતે પરાં।।
સૂર્યોદયદલ્લિ એકાગ્રસ્થનાગિ યારુ ઇદન્નુ પઠિસુત્તારો અવરુ પુત્રલાભવન્નૂ, ધનરત્નસંચયવન્નૂ પડॆયુત્તારॆ. અંથહ નરનુ સદા હિંદિન જન્મદ જ્ઞાનવન્નૂ, સ્મૃતિયન્નૂ, બુદ્ધિયન્નૂ, મત્તુ શ્રેષ્ઠ જ્ઞાનવન્નૂ પડॆયુત્તાનॆ.
03003033a ઇમં સ્તવં દેવવરસ્ય યો નરઃ પ્રકીર્તયેચ્છુચિસુમનાઃ સમાહિતઃ।
03003033c સ મુચ્યતે શોકદવાગ્નિસાગરાલ્ લભેત કામાન્મનસા યથેપ્સિતાન્।।
યાવ નરનુ ઈ દેવવરન સ્તુતિયન્નુ શુચિમનસ્કનાગિ એકાગ્રચિત્તનાગિ હાડુત્તાનો અવનુ શોકદવાગ્નિસાગરવન્નુ દાટિ મનસ્સિનલ્લિ બયસિદ ઇચ્છॆયન્નુ પડॆયુત્તાનॆ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આરણ્યકપર્વણિ અરણ્યકપર્વણિ કામ્યકવનપ્રવેશે તૃતીયોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ આરણ્યકપર્વદલ્લિ અરણ્યકપર્વદલ્લિ કામ્યકવનપ્રવેશ ऎન્નુવ મૂરનॆય અધ્યાયવુ.
-
કુંભકોણદ પ્રતિયલ્લિ ઇલ્લિ યુધિષ્ઠિરનુ સૂર્યદેવનન્નુ આરાધિસિદ સ્તોત્રવિદॆ. સાધારણ અદે શ્લોકગળુ નીલકંઠીય પાઠદલ્લિ ઈ અધ્યાયદ કॊનॆયલ્લિ બરુત્તદॆ. ↩︎