ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఆది పర్వ
చైత్రరథ పర్వ
అధ్యాయ 160
సార
తన్నన్ను తాపత్య ఎందు కరెదుదర కారణవన్ను అర్జునను కేళలు గంధర్వను పురువంశజ సంవరణను సూర్యపుత్రి తపతియన్ను మోహిసిదుదర కురితు హేళిదుదు (1-41).
01160001 అర్జున ఉవాచ।
01160001a తాపత్య ఇతి యద్వాక్యముక్తవానసి మామిహ।
01160001c తదహం జ్ఞాతుమిచ్ఛామి తాపత్యార్థవినిశ్చయం।।
అర్జునను హేళిదను: “నీను ననగె తాపత్య ఎన్నువ మాతినింద సంబోధిసిద్దీయల్ల. ఆ తాపత్యద అర్థవన్ను తిళియలు బయసుత్తేనె.
01160002a తపతీ నామ కా చైషా తాపత్యా యత్కృతే వయం।
01160002c కౌంతేయా హి వయం సాధో తత్త్వమిచ్ఛామి వేదితుం।।
నావు హేగె కౌంతేయరెందు కరెదుకొళ్ళల్పట్టిద్దేవో హాగె తాపత్య ఎందు కరెదెయల్ల ఆ తపతియు యారు మత్తు అవర మక్కళు యారు ఎందు తిళియలు బయసుత్తేనె.””
01160003 వైశంపాయన ఉవాచ।
01160003a ఏవముక్తః స గంధర్వః కుంతీపుత్రం ధనంజయం।
01160003c విశ్రుతాం త్రిషు లోకేషు శ్రావయామాస వై కథాం।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “కుంతీపుత్ర ధనంజయన ఈ మాతుగళన్ను కేళిద గంధర్వను త్రిలోకవిశ్రుత కథెయన్ను హేళలు తొడగిదను.
01160004 గంధర్వ ఉవాచ।
01160004a హంత తే కథయిష్యామి కథామేతాం మనోరమాం।
01160004c యథావదఖిలాం పార్థ ధర్మ్యాం ధర్మభృతాం వర।।
గంధర్వను హేళిదను: “ధర్మభృతరల్లి శ్రేష్ఠ పార్థ! అఖిల ధర్మగళిందొడగూడిద ఆ మనోరమ కథెయన్ను నడెదంతె హేళుత్తేనె.
01160005a ఉక్తవానస్మి యేన త్వాం తాపత్య ఇతి యద్వచః।
01160005c తత్తేఽహం కథయిష్యామి శృణుష్వైకమనా మమ।।
నిన్నన్ను ఏకె తాపత్య ఎందు కరెదె ఎన్నువుదన్ను హేళుత్తేనె. ఏకాగ్రచిత్తనాగి నన్నన్ను కేళు.
01160006a య ఏష దివి ధిష్ణ్యేన నాకం వ్యాప్నోతి తేజసా।
01160006c ఏతస్య తపతీ నామ బభూవాసదృశీ సుతా।।
దివియల్లిద్దుకొండు నాకదవరెగూ తన్న తేజస్సినింద బెళగిసువవనిగె తపతీ ఎంబ హెసరిన అసదృశి మగళిద్దళు.
01160007a వివస్వతో వై కౌంతేయ సావిత్ర్యవరజా విభో।
01160007c విశ్రుతా త్రిషు లోకేషు తపతీ తపసా యుతా।।
కౌంతేయ! సావిత్రియింద వివస్వతనల్లి హుట్టిద ఈ తపతియు మూరూ లోకగళల్లి తపస్సినింద యుక్తళాగి విశ్రుతళాగిద్దళు.
01160008a న దేవీ నాసురీ చైవ న యక్షీ న చ రాక్షసీ।
01160008c నాప్సరా న చ గంధర్వీ తథారూపేణ కా చన।।
యారే దేవియాగలీ, అసురియాగలీ, యక్షియాగలీ, రాక్షసియాగలీ, అప్సరెయాగలీ, గంధర్వియాగలీ అవళష్టు రూపవంతళాగిరలిల్ల.
01160009a సువిభక్తానవద్యాంగీ స్వసితాయతలోచనా।
01160009c స్వాచారా చైవ సాధ్వీ చ సువేషా చైవ భామినీ।।
ఆ భామినియు సువిభక్తళాగిద్దళు (అవళ దేహవు అళతెయల్లి ఒళ్ళెయదాగిద్దిత్తు), అనవద్యాంగియాగిద్దళు, కప్పాద అగల కణ్ణుగళుళ్ళవళాగిద్దళు, ఒళ్ళెయ నడతెయుళ్ళవళాగిద్దళు, సాధ్వియాగిద్దళు మత్తు సుందర వేష భూషణగళన్ను ధరిసుత్తిద్దళు.
01160010a న తస్యాః సదృశం కం చిత్త్రిషు లోకేషు భారత।
01160010c భర్తారం సవితా మేనే రూపశీలకులశ్రుతైః।।
భారత! సవితువు రూప, శీల, కుల మత్తు కలికె యావుదరల్లియూ అవళ సదృశరాదవను ఈ మూరూ లోకగళల్లి యారూ ఇల్ల ఎంబ అభిప్రాయక్కె బందిద్దను.
01160011a సంప్రాప్తయౌవనాం పశ్యన్దేయాం దుహితరం తు తాం।
01160011c నోపలేభే తతః శాంతిం సంప్రదానం విచింతయన్।।
అవళు యౌవనవన్ను హొందలు మగళన్ను కొడబేకు ఎన్నువుదన్ను నోడిద అవను అవళ మదువెయ కురితు యోచిసుత్తా చింతెగొళగాదను.
01160012a అర్థర్క్షపుత్రః కౌంతేయ కురూణాం ఋషభో బలీ।
01160012c సూర్యమారాధయామాస నృపః సంవరణః సదా।।
01160013a అర్ఘ్యమాల్యోపహారైశ్చ శశ్వచ్చ నృపతిర్యతః।
01160013c నియమైరుపవాసైశ్చ తపోభిర్వివిధైరపి।।
కౌంతేయ! ఆగ అర్క్షపుత్ర కురు‌ఋషభ బలశాలి రాజ సంవరణను సదా అర్ఘ్య మాలె ఉపహారగళింద, ఉపవాస వ్రతగళింద మత్తు వివిధ తపస్సుగళింద నియమబద్ధనాగి సూర్యారాధనెయల్లి తొడగిద్దను.
01160014a శుశ్రూషురనహంవాదీ శుచిః పౌరవనందనః।
01160014c అంశుమంతం సముద్యంతం పూజయామాస భక్తిమాన్।।
ఆ పౌరవనందనను వినయదింద, అహంకారవిల్లదె శుచిర్భూతనాగి భక్తియింద ఆ అంశుమంతనన్ను పూజిసుత్తిద్దను.
01160015a తతః కృతజ్ఞం ధర్మజ్ఞం రూపేణాసదృశం భువి।
01160015c తపత్యాః సదృశం మేనే సూర్యః సంవరణం పతిం।।
ఆగ కృతజ్ఞనూ, ధర్మజ్ఞనూ, భుమియల్లియే రూపదల్లి అసదృశనూ ఆద సంవరణను తపతిగె సదృశ పతియెందు సూర్యను అభిప్రాయపట్టను.
01160016a దాతుమైచ్ఛత్తతః కన్యాం తస్మై సంవరణాయ తాం।
01160016c నృపోత్తమాయ కౌరవ్య విశ్రుతాభిజనాయ వై।।
కౌరవ్య! ఆగ అవను తన్న కన్యెయన్ను విశ్రుత అభిజన నృపోత్తమ సంవరణనిగె కొడలు ఇచ్ఛిసిదను.
01160017a యథా హి దివి దీప్తాంశుః ప్రభాసయతి తేజసా।
01160017c తథా భువి మహీపాలో దీప్త్యా సంవరణోఽభవత్।
దివియల్లి దీప్తాంశువు తన్న తేజస్సినింద హేగె బెళగుత్తానో హాగె భువియల్లి మహీపాల సంవరణను బెళగుత్తిద్దను.
01160018a యథార్చయంతి చాదిత్యముద్యంతం బ్రహ్మవాదినః।
01160018c తథా సంవరణం పార్థ బ్రాహ్మణావరజాః ప్రజాః।।
బ్రహ్మవాదిగళు హేగె ఉదయిసుత్తిరువ ఆదిత్యనన్ను అర్చిసుత్తారో హాగె పార్థ! బ్రాహ్మణరే మొదలాద ప్రజెగళు సంవరణనన్ను పూజిసుత్తిద్దరు.
01160019a స సోమమతి కాంతత్వాదాదిత్యమతి తేజసా।
01160019c బభూవ నృపతిః శ్రీమాన్సుహృదాం దుర్హృదామపి।।
ఆ శ్రీమాన్ నృపతియు తన్న సుహృదయరిగె కాంతియల్లి సోమనంతిద్దను మత్తు దుహృదయరిగె తేజస్సినల్లి ఆదిత్యనంతిద్దను.
01160020a ఏవంగుణస్య నృపతేస్తథావృత్తస్య కౌరవ।
01160020c తస్మై దాతుం మనశ్చక్రే తపతీం తపనః స్వయం।।
కౌరవ! ఈ రీతియ గుణ చారిత్ర్యవుళ్ళ నృపతిగె స్వయం తపననే తపతియన్ను కొడలు నిశ్చయిసిదను.
01160021a స కదా చిదథో రాజా శ్రీమానురుయశా భువి।
01160021c చచార మృగయాం పార్థ పర్వతోపవనే కిల।
పార్థ! హీగిరలు భూవియల్లియే అత్యంత ప్రసిద్ధ ఆ శ్రీమాన్ రాజను ఒమ్మె బేటెయాడలు పర్వతద ఉపవనవొందక్కె హోదను.
01160022a చరతో మృగయాం తస్య క్షుత్పిపాసాశ్రమాన్వితః।
01160022c మమార రాజ్ఞః కౌంతేయ గిరావప్రతిమో హయః।।
కౌంతేయ! బేటెయాడుత్తిరువాగ ఆ రాజన అప్రతిమ కుదురెయు హసివు, బాయారికె మత్తు ఆయాసగళింద బళలి అల్లియే బిద్దు సత్తుహోయితు.
01160023a స మృతాశ్వశ్చరన్పార్థ పద్భ్యామేవ గిరౌ నృపః।
01160023c దదర్శాసదృశీం లోకే కన్యామాయతలోచనాం।।
పార్థ! కుదురెయు సాయలు నృపను నడెదుకొండే ఆ గిరియమేలె హోదను. అల్లి అవను లోకదల్లియే అసదృషి ఆయతలోచనె కన్యెయోర్వళన్ను నోడిదను.
01160024a స ఏక ఏకామాసాద్య కన్యాం తామరిమర్దనః।
01160024c తస్థౌ నృపతిశార్దూలః పశ్యన్నవిచలేక్షణః।।
అల్లి అవను ఒబ్బనే ఇద్దను. అవళూ ఒబ్బళే ఇద్దళు. ఆ అరిమర్దన నృపతిశార్దూలను కన్యెయన్ను అవిచలేక్షణనాగి నోడతొడగిదను.
01160025a స హి తాం తర్కయామాస రూపతో నృపతిః శ్రియం।
01160025c పునః సంతర్కయామాస రవేర్భ్రష్టామివ ప్రభాం।।
అవళ రూపదింద అవళు శ్రీయిరబహుదెందు నృపతియు తర్కిసిదను. పునః అవళు భూమియ మేలె బిద్దిరువ రవియ ప్రభెయే ఇరబహుదు ఎందు యోచిసిదను.
01160026a గిరిప్రస్థే తు సా యస్మిన్ స్థితా స్వసితలోచనా।
01160026c స సవృక్షక్షుపలతో హిరణ్మయ ఇవాభవత్।।
ఆ అసితలోచనెయు నింతిద్ద ఆ గిరిప్రదేశవు, అల్లిరువ వృక్ష క్షుప లతెగళ జొతెగె హిరణ్మయదంతె తోరుత్తిత్తు.
01160027a అవమేనే చ తాం దృష్ట్వా సర్వప్రాణభృతాం వపుః।
01160027c అవాప్తం చాత్మనో మేనే స రాజా చక్షుషః ఫలం।।
అవళన్ను నోడిద అవను సర్వ ప్రాణిగళ సౌందర్యవన్ను అవహేళన మాడిదను మత్తు ఆ రాజను తన్న కణ్ణుగళు తమ్మ ఉద్దేశగళ ఫలవన్ను హొందిదవు ఎందు తిళిదను.
01160028a జన్మప్రభృతి యత్కిం చిద్దృష్టవాన్స మహీపతిః।
01160028c రూపం న సదృశం తస్యాస్తర్కయామాస కిం చన।।
జన్మప్రభృతియాగి ఏనెల్ల నోడిద్దనో రూపదల్లి అవళ సదృశవాద బేరె ఏనన్నూ నోడలిల్ల ఎందు ఆ మహీపతియు తర్కిసిదను.
01160029a తయా బద్ధమనశ్చక్షుః పాశైర్గుణమయైస్తదా।
01160029c న చచాల తతో దేశాద్బుబుధే న చ కిం చన।।
అవళ గుణపాశగళింద అవన బుద్ధి, మనస్సు మత్తు కణ్ణుగళు బంధితవాగి అవను ఆ స్థళదింద చంచలిసలిల్ల మత్తు అల్లిరువ యావుదర పరిజ్ఞానవూ అవనిగిరలిల్ల.
01160030a అస్యా నూనం విశాలాక్ష్యాః సదేవాసురమానుషం।
01160030c లోకం నిర్మథ్య ధాత్రేదం రూపమావిష్కృతం కృతం।।
“దేవాసురమానుషర లోకవన్నెల్లా మథిసి ధాత్రియు ఈ విశాలాక్షియ రూపవన్ను ఆవిష్కృతగొళిసిరబేకు!”
01160031a ఏవం స తర్కయామాస రూపద్రవిణసంపదా।
01160031c కన్యామసదృశీం లోకే నృపః సంవరణస్తదా।।
ఈ రీతి రూపద్రవిణసంపన్నె లోకదల్లియే అసదృశి కన్యెయ కురితు నృప సంవరణను యోచిసిదను.
01160032a తాం చ దృష్ట్వైవ కల్యాణీం కల్యాణాభిజనో నృపః।
01160032c జగామ మనసా చింతాం కామమార్గణపీడితః।
కల్యాణాభిజన నృపను ఆ కల్యాణియన్ను నోడుత్తలే మనస్సు కామమార్గపీడితవాగి అవను చింతెగొళగాదను.
01160033a దహ్యమానః స తీవ్రేణ నృపతిర్మన్మథాగ్నినా।
01160033c అప్రగల్భాం ప్రగల్భః స తామువాచ యశస్వినీం।।
మన్మథాగ్నియింద తీవ్రవాగి దహిసుత్తిద్ద ఆ నృపతియు అప్రగల్భరల్లి ప్రగల్భళాద యశస్వినియన్ను కురితు హేళిదను:
01160034a కాసి కస్యాసి రంభోరు కిమర్థం చేహ తిష్ఠసి।
01160034c కథం చ నిర్జనేఽరణ్యే చరస్యేకా శుచిస్మితే।।
“నీను యారు? నీను యారవళు? రంభోరు! ఇల్లి యావ కారణక్కాగి నింతిరువె? శుచిస్మితే! నిర్జన అరణ్యదల్లి ఒబ్బంటియాగి ఏకె తిరుగుత్తిరువె?
01160035a త్వం హి సర్వానవద్యాంగీ సర్వాభరణభూషితా।
01160035c విభూషణమివైతేషాం భూషణానామభీప్సితం।।
సర్వానవద్యాంగి! సర్వాభరణ భూషితెయాద నిన్న విభూషణగళెల్లవూ నిన్నన్నే భూషణవన్నాగి బయసుత్తిరువంతిదె.
01160036a న దేవీం నాసురీం చైవ న యక్షీం న చ రాక్షసీం।
01160036c న చ భోగవతీం మన్యే న గంధర్వీం న మానుషీం।।
నీను దేవి అథవా అసురి అథవా యక్షీ అథవా రాక్షసీ అథవా భోగవతీ అథవా గంధర్వి అథవా మానుషియెందు ననగె అన్నిసువుదిల్ల.
01160037a యా హి దృష్టా మయా కాశ్చిచ్ఛృతా వాపి వరాంగనాః।
01160037c న తాసాం సదృశీం మన్యే త్వామహం మత్తకాశిని।।
మత్తకాశినీ! ఇదూవరెగె నాను యావ వరాంగనెయరన్ను నోడిద్దెనో అథవా అవర కురితు కేళిద్దెనో అవరల్లి యారూ నిన్న సదృశరెందు నాను తిళియువుదిల్ల.”
01160038a ఏవం తాం స మహీపాలో బభాషే న తు సా తదా।
01160038c కామార్తం నిర్జనేఽరణ్యే ప్రత్యభాషత కిం చన।।
ఈ రీతి ఆ మహీపాలను అవళల్లి మాతనాడిదను. ఆదరె ఆ నిర్జన అరణ్యదల్లి అవళు కామార్తనిగె ఏనన్నూ ప్రత్యుత్తరిసలిల్ల.
01160039a తతో లాలప్యమానస్య పార్థివస్యాయతేక్షణా।
01160039c సౌదామినీవ సాభ్రేషు తత్రైవాంతరధీయత।।
ఆ పార్థివను ఈ రీతి లాలపిసుత్తిరలు ఆ ఆయతేక్షణెయు మోడగళల్లి మించినంతె అల్లియే అంతర్ధానళాదళు.
01160040a తామన్విచ్ఛన్స నృపతిః పరిచక్రామ తత్తదా।
01160040c వనం వనజపత్రాక్షీం భ్రమన్నున్మత్తవత్తదా।।
భ్రమెగొళగాదవనంతె ఆ నృపతియు ఆ వనజపత్రాక్షియన్ను వనదల్లెల్లా హుడుకాడతొడగిదను.
01160041a అపశ్యమానః స తు తాం బహు తత్ర విలప్య చ।
01160041c నిశ్చేష్టః కౌరవశ్రేష్ఠో ముహూర్తం స వ్యతిష్ఠత।।
అవళన్ను అల్లి కాణదిరలు ఆ కౌరవశ్రేష్ఠను విలపిసుత్తా స్వల్ప హొత్తు అల్లియే నింతుబిట్టను.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే ఆదిపర్వణి చైత్రరథపర్వణి తపత్యుపాఖ్యానే షష్ట్యధికశతతమోఽధ్యాయ:।।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి ఆదిపర్వదల్లి చైత్రపర్వదల్లి తపత్యుపాఖ్యానదల్లి నూరాఅరవత్తనెయ అధ్యాయవు.