ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఆది పర్వ
సంభవ పర్వ
అధ్యాయ 94
సార
శంతనువిన రాజ్యభార వర్ణనె (1-20). గంగెయు సకల విద్యాపారంగతనన్నాగిసిద దేవవ్రతనన్ను శంతనువిగె ఒప్పిసిదుదు (21-40). శంతనువు సత్యవతియన్ను కండు వివాహక్కె కేళలు, అవళ తందె దాశను హాకిద నిబంధనెగళన్ను నిరాకరిసి శంతనువు దుఃఖదల్లి ముళుగిదుదు (41-53). దేవవ్రతను తందెయ దుఃఖక్కె కారణవన్ను కేళి తిళిదుకొండు, దాశన బళిబందు ఘోర ప్రతిజ్ఞెగళన్ను మాడి భీష్మనెనిసికొళ్ళువుదు (54-90). సత్యవతి-శాంతను వివాహ, భీష్మనిగె స్వచ్ఛంద మరణద వర (91-94).
01094001 వైశంపాయన ఉవాచ।
01094001a స ఏవం శంతనుర్ధీమాన్దేవరాజర్షిసత్కృతః।
01094001c ధర్మాత్మా సర్వలోకేషు సత్యవాగితి విశ్రుతః।।
వైశంపాయన ఉవాచ: “దేవరాజర్షిసత్కృత దీమాన్ ధర్మాత్మ శంతనువు సర్వలోకగళల్లి సత్యవాదియెందు విశ్రుతనాదను.
01094002a దమో దానం క్షమా బుద్ధిర్హ్రీర్ధృతిస్తేజ ఉత్తమం।
01094002c నిత్యాన్యాసన్మహాసత్త్వే శంతనౌ పురుషర్షభే।।
దమ, దాన, క్షమె, బుద్ధి, ధృతి, తేజస్సు ముంతాద ఉత్తమ మహాసత్వగళు పురుషర్షభ శంతనువినల్లి నిత్యవూ వాసిసిద్దవు.
01094003a ఏవం స గుణసంపన్నో ధర్మార్థకుశలో నృపః।
01094003c ఆసీద్భరతవంశస్య గోప్తా సాధుజనస్య చ।।
ఈ రీతి గుణసంపన్ననాద, ధర్మార్థకుశలనాద నృపను భరతవంశద మత్తు సాధుజనర నాయకనాగిద్దను.
01094004a కంబుగ్రీవః పృథువ్యంసో మత్తవారణవిక్రమః।
01094004c ధర్మ ఏవ పరః కామాదర్థాచ్చేతి వ్యవస్థితః।।
01094005a ఏతాన్యాసన్మహాసత్త్వే శంతనౌ భరతర్షభ।
01094005c న చాస్య సదృశః కశ్చిత్ క్షత్రియో ధర్మతోఽభవత్।।
శంఖదంత కుత్తిగె, విస్తారవాద హెగలు, మదిసిద ఆనెయ పరాక్రమ, కామ మత్తు అర్థక్కింతలూ ధర్మవే శ్రేష్ఠవెంబ నిలువు, ఈ ఎల్ల మహాసత్వగళన్నొళగొండ భరతర్షభ ధర్మి శంతనువిన సదృశ బేరొబ్బ క్షత్రియను ఎల్లియూ ఇరలిల్ల.
01094006a వర్తమానం హి ధర్మే స్వే సర్వధర్మవిదాం వరం।
01094006c తం మహీపా మహీపాలం రాజరాజ్యేఽభ్యషేచయన్।।
స్వయం ధర్మదల్లి నడెయుత్తిద్దు సర్వధర్మవిద్వాంసరల్లి శ్రేష్ఠనెందెనిసికొండ ఆ మహీపాలనన్ను భూమియ రాజరెల్లరూ రాజ రాజనెందు అభీషేకిసిద్దరు.
01094007a వీతశోకభయాబాధాః సుఖస్వప్నవిబోధనాః।
01094007c ప్రతి భారతగోప్తారం సమపద్యంత భూమిపాః।।
ఆ భారతనన్ను నాయకనన్నాగి పడెద భూమిపరెల్లరూ వీతశోకభయాబాధరాగి, సుఖస్వప్నదొందిగె ఏళుత్తిద్దరు.
01094008a శంతనుప్రముఖైర్గుప్తే లోకే నృపతిభిస్తదా।
01094008c నియమాత్సర్వవర్ణానాం బ్రహ్మోత్తరమవర్తత।।
లోకద నృపతియరెల్లరిగూ శంతనువు ప్రముఖనాగిద్దాగ సర్వ వర్ణగళన్నూ హిడితదల్లిట్టిద్ద బ్రాహ్మణత్వవు ఉన్నత స్థానవన్ను పడెదిత్తు.
01094009a బ్రహ్మ పర్యచరత్క్షత్రం విశః క్షత్రమనువ్రతాః।
01094009c బ్రహ్మక్షత్రానురక్తాశ్చ శూద్రాః పర్యచరన్విశః।।
క్షత్రియరు బ్రాహ్మణర పరిచారకరాగిద్దరు, వైశ్యరు క్షత్రియరన్ను అనుసరిసుత్తిద్దరు మత్తు బ్రాహ్మణ, క్షత్రియ మత్తు వైశ్యరన్ను శూద్రరు పరిచరిసుత్తిద్దరు.
01094010a స హాస్తినపురే రమ్యే కురూణాం పుటభేదనే।
01094010c వసన్సాగరపర్యంతామన్వశాద్వై వసుంధరాం।।
కురుగళ కేంద్రబిందు రమ్య హస్తినాపురదల్లి వాసిసుత్తా, అవను సాగరపర్యంత ఇడీ భూమియన్ను ఆళిదను.
01094011a స దేవరాజసదృశో ధర్మజ్ఞః సత్యవాగృజుః।
01094011c దానధర్మతపోయోగాత్ శ్రియా పరమయా యుతః।।
ధర్మజ్ఞనూ, సత్యవాగ్మియూ, ఋజువూ ఆగిద్ద అవను దేవరాజసదృశనాగిద్దను. అవన దాన-ధర్మ-తపోయోగగళింద అత్యుత్తమ సంపత్తూ అవనద్దాగిత్తు.
01094012a అరాగద్వేషసంయుక్తః సోమవత్ప్రియదర్శనః।
01094012c తేజసా సూర్యసంకాశో వాయువేగసమో జవే।
01094012e అంతకప్రతిమః కోపే క్షమయా పృథివీసమః।।
రాగద్వేషగళిల్లద, చంద్రనంతె ప్రియదర్శననాద, తేజస్సినల్లి సూర్యసంకాశనాద, వాయువేగసమనాద, అవను కోపదల్లి యమన సమనాగిద్దను మత్తు క్షమెయల్లి పృథ్వియ సమనాగిద్దను.
01094013a వధః పశువరాహాణాం తథైవ మృగపక్షిణాం।
01094013c శంతనౌ పృథివీపాలే నావర్తత వృథా నృప।।
శంతనువు పృథివీపాలనాగిద్దాగ యావుదే పశువాగలీ వరాహవాగలీ, మృగపక్షిగళాగలీ వృథా సాయుత్తిరలిల్ల.
01094014a ధర్మబ్రహ్మోత్తరే రాజ్యే శంతనుర్వినయాత్మవాన్।
01094014c సమం శశాస భూతాని కామరాగవివర్జితః।।
ధర్మ మత్తు బ్రాహ్మణత్వక్కె ప్రాముఖ్యతెయిద్ద రాజ్యదల్లి శంతనువు సర్వ జీవిగళన్ను కామరాగవివర్జితనాగి తన్న సమానరెందు తిళిదు ఆళిదను.
01094015a దేవర్షిపితృయజ్ఞార్థమారభ్యంత తదా క్రియాః।
01094015c న చాధర్మేణ కేషాం చిత్ప్రాణినామభవద్వధః।।
అవన కాలదల్లి దేవర్షి, పితృగళ యజ్ఞవు సమయక్కె సరియాగి నడెయుత్తిద్దవు. ఉసిరాడువ యావ ప్రాణిగళూ అధర్మదింద సాయుత్తిరలిల్ల.
01094016a అసుఖానామనాథానాం తిర్యగ్యోనిషు వర్తతాం।
01094016c స ఏవ రాజా భూతానాం సర్వేషామభవత్పితా।।
అసుఖిగళిగె, అనాథరిగె, మత్తు ప్రాణియోనియల్లి జసిసిద ఎల్లవక్కూ ఎల్ల జీవిగళిగూ రాజనే తందెయంతిద్దను.
01094017a తస్మిన్కురుపతిశ్రేష్ఠే రాజరాజేశ్వరే సతి।
01094017c శ్రితా వాగభవత్సత్యం దానధర్మాశ్రితం మనః।।
ఆ కురుపతిశ్రేష్ఠ రాజరాజేశ్వరన కాలదల్లి మాతు సత్యక్కే హొందికొండిత్తు మత్తు మనస్సు దాన-ధర్మగళల్లి నెలసిత్తు.
01094018a స సమాః షోడశాష్టౌ చ చతస్రోఽష్టౌ తథాపరాః।
01094018c రతిమప్రాప్నువన్ స్త్రీషు బభూవ వనగోచరః।।
అవను ఒబ్బొబ్బరల్లి ఎంటువర్షగళంతె ౩౨ వర్షగళు స్త్రీయరల్లి రతిసుఖవన్ను హొంది వనవన్ను తెరళిదను.
01094019a తథారూపస్తథాచారస్తథావృత్తస్తథాశ్రుతః।
01094019c గాంగేయస్తస్య పుత్రోఽభూన్నామ్నా దేవవ్రతో వసుః।।
01094020a సర్వాస్త్రేషు స నిష్ణాతః పార్థివేష్వితరేషు చ।
01094020c మహాబలో మహాసత్త్వో మహావీర్యో మహారథః।।
అవన మగ గాంగేయ, దేవవ్రతనెంబ హెసరు పడెద వసువు రూప, ఆచార, శ్రేష్ఠతె, మత్తు విద్యెగళల్లి అవనంతెయే ఇద్దను. సర్వాస్త్ర నిష్ణాతనాగి ఇతర ఎల్ల పార్థివరిగింథ మహాబలశాలియూ, మహాసత్వనూ, మహావీరనూ, మహారథియూ ఆగిద్దను.
01094021a స కదా చిన్మృగం విద్ధ్వా గంగామనుసరన్నదీం।
01094021c భాగీరథీమల్పజలాం శంతనుర్దృష్టవాన్నృపః।।
ఒమ్మె ఒందు జింకెయన్ను హొడెదు అదన్ను అనుసరిసుత్తా గంగానదీతీరదల్లి హోగుత్తిరువాగ నృప శాంతనువు భాగిరథియల్లిన నీరు తుంబా కడిమెయాదద్దన్ను గమనిసిదను.
01094022a తాం దృష్ట్వా చింతయామాస శంతనుః పురుషర్షభః।
01094022c స్యందతే కిం న్వియం నాద్య సరిచ్ఛ్రేష్ఠా యథా పురా।।
అదన్ను నోడి పురుషర్షభ శంతనువు “యావ కారణదిందాగి నదిగళల్లెల్ల శ్రేష్ఠ నదియు మొదలిన హాగె హరియుత్తిల్ల?” ఎందు చింతిసిదను.
01094023a తతో నిమిత్తమన్విచ్ఛన్దదర్శ స మహామనాః।
01094023c కుమారం రూపసంపన్నం బృహంతం చారుదర్శనం।।
01094024a దివ్యమస్త్రం వికుర్వాణం యథా దేవం పురందరం।
01094024c కృత్స్నాం గంగాం సమావృత్య శరైస్తీక్ష్ణైరవస్థితం।।
ఇదర కారణవేనిరబహుదెందు హుడుకుత్తిద్ద ఆ మహామనను అతిగాత్రి, రూపసంపన్న, నోడలు సుందరనాద కుమారనోర్వను దివ్య బిల్లన్ను హిడిదు దేవ పురందరనంతె తీక్ష్ణ శరగళింద ఇడీ గంగెయన్నే తడెహిడిదిద్దుదన్ను కండను.
01094025a తాం శరైరావృతాం దృష్ట్వా నదీం గంగాం తదంతికే।
01094025c అభవద్విస్మితో రాజా కర్మ దృష్ట్వాతిమానుషం।।
బాణగళింద ఆవృతగొండు తడెహిడియల్పట్ట గంగానదియన్ను మత్తు ఆ అతి మానుష కర్మవన్ను కండ రాజను విస్మితనాదను.
01094026a జాతమాత్రం పురా దృష్టం తం పుత్రం శంతనుస్తదా।
01094026c నోపలేభే స్మృతిం ధీమానభిజ్ఞాతుం తమాత్మజం।।
హిందె హుట్టిదాగ మాత్ర నోడిద్ద తన్న పుత్రనన్ను ధీమంత శంతనువు తన్నదే పుత్రనెందు నెనపిసి గురుతిసలు అశక్యనాదను.
01094027a స తు తం పితరం దృష్ట్వా మోహయామాస మాయయా।
01094027c సమ్మోహ్య తు తతః క్షిప్రం తత్రైవాంతరధీయత।।
ఆదరె అవన మగను తన్న తందెయన్ను కండు మాయెయింద అవనన్ను మోహిసి సంమోహననన్నాగి మాడి తక్షణవే అల్లింద అంతర్ధాననాదను.
01094028a తదద్భుతం తదా దృష్ట్వా తత్ర రాజా స శంతనుః।
01094028c శంకమానః సుతం గంగామబ్రవీద్దర్శయేతి హ।।
ఆ అద్భుతవన్ను కండ రాజ శంతనువు అనుమానగొండు “మగనన్ను తోరిసు!”ఎందు గంగెగె హేళిదను.
01094029a దర్శయామాస తం గంగా బిభ్రతీ రూపముత్తమం।
01094029c గృహీత్వా దక్షిణే పాణౌ తం కుమారమలంకృతం।।
ఉత్తమ రూపదింద హొళెయుత్తా అలంకృత కుమారన కైగళన్ను తన్న బలగైయల్లి హిడిదు గంగెయు కాణిసికొండళు.
01094030a అలంకృతామాభరణైరరజోంబరధారిణీం।
01094030c దృష్టపూర్వామపి సతీం నాభ్యజానాత్స శంతనుః।।
ఆభరణగళింద అలంకృతళాద, ధూళే ఇల్లద వస్త్రగళన్ను ధరిసిద సతియన్ను హిందె నోడిద్దరూ సహ శంతనువిగె గురుతిసలాగలిల్ల.
01094031 గంగోవాచ।
01094031a యం పుత్రమష్టమం రాజంస్త్వం పురా మయ్యజాయిథాః।
01094031c స తేఽయం పురుషవ్యాఘ్ర నయస్వైనం గృహాంతికం।।
గంగెయు హేళిదళు: “పురుషవ్యాఘ్ర రాజన్! నన్నల్లి హిందె జనిసిద నిన్న అష్టమ పుత్రనన్ను నిన్న మనెగె కరెదుకొండు హోగు.
01094032a వేదానధిజగే సాంగాన్వసిష్ఠాదేవ వీర్యవాన్।
01094032c కృతాస్త్రః పరమేష్వాసో దేవరాజసమో యుధి।।
ఇవను వసిష్ఠనింద శాఖెగళ సహిత వేదగళన్ను కలితిద్దానె మత్తు యుద్ధదల్లి దేవరాజనిగె సమనాద కృతాస్త్రనూ పరమేష్వాసనూ ఆగిద్దానె.
01094033a సురాణాం సమ్మతో నిత్యమసురాణాం చ భారత।
01094033c ఉశనా వేద యచ్ఛాస్త్రమయం తద్వేద సర్వశః।।
భారత! సుర-అసురరింద నిత్యవూ గౌరవిసల్పట్ట ఉశాననల్లిద్ద సర్వ వేద శాస్త్రగళూ ఇవనల్లివె.
01094034a తథైవాంగిరసః పుత్రః సురాసురనమస్కృతః।
01094034c యద్వేద శాస్త్రం తచ్చాపి కృత్స్నమస్మిన్ప్రతిష్ఠితం।
01094034e తవ పుత్రే మహాబాహౌ సాంగోపాంగం మహాత్మని।।
మహాబాహువూ మహాత్మనూ ఆద నిన్న ఈ పుత్రనల్లి సురాసురనమస్కృత ఆంగిరస పుత్రను తిళిదిరువ వేద శాస్త్రగళెల్లవూ సహ ఇవె.
01094035a ఋషిః పరైరనాధృష్యో జామదగ్న్యః ప్రతాపవాన్।
01094035c యదస్త్రం వేద రామశ్చ తదప్యస్మిన్ప్రతిష్ఠితం।।
యారిందలూ అపరాజితనాగదే ఇద్ద ప్రతాపవాన్ జమదగ్నియ మగ ఋషి రామనిగె తిళిదిద్ద ఎల్ల అస్త్రగళూ ఇవనల్లివె.
01094036a మహేష్వాసమిమం రాజన్రాజధర్మార్థకోవిదం।
01094036c మయా దత్తం నిజం పుత్రం వీరం వీర గృహాన్నయ।।
రాజన్! రాజధర్మార్థకోవిద ఈ మహేష్వాసను నాను నినగిత్త నిజ పుత్ర. వీర! ఈ వీరనన్ను మనెగె కరెదుకొండు హోగు.””
01094037 వైశంపాయన ఉవాచ।
01094037a తయైవం సమనుజ్ఞాతః పుత్రమాదాయ శంతనుః।
01094037c భ్రాజమానం యథాదిత్యమాయయౌ స్వపురం ప్రతి।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “ఈ రీతి అవళింద అనుజ్ఞెయన్ను పడెద శంతనువు ఆదిత్యనంతె బెళగుత్తిరువ పుత్రనన్ను కరెదుకొండు తన్న నగరవన్ను సేరిదను.
01094038a పౌరవః స్వపురం గత్వా పురందరపురోపమం।
01094038c సర్వకామసమృద్ధార్థం మేనే ఆత్మానమాత్మనా।
01094038e పౌరవేషు తతః పుత్రం యౌవరాజ్యేఽభ్యషేచయత్।।
01094039a పౌరవాంశంతనోః పుత్రః పితరం చ మహాయశాః।
01094039c రాష్ట్రం చ రంజయామాస వృత్తేన భరతర్షభ।।
పురందరపురదంతిద్ద తన్న నగరవన్ను సేరిద పౌరవను సర్వకామగళూ పూరైసిదవెందు తన్నల్లియే యోచిసిదను. నంతర తన్న పుత్రనిగె పౌరవర యువరాజనన్నాగి అభిషేకవన్ను నెరవేరిసిదను. భరతర్షభ! ఆ పౌరవ శంతనువిన మహాయశస్వి పుత్రను తన్న తందె, రాష్ట్ర మత్తు పురజనరెల్లరన్నూ రంజిసిదను.
01094040a స తథా సహ పుత్రేణ రమమాణో మహీపతిః।
01094040c వర్తయామాస వర్షాణి చత్వార్యమితవిక్రమః।।
హీగె అమితవిక్రమి మహీపతియు తన్న పుత్రనొందిగె సంతోషదింద నాల్కు వర్షగళన్ను కళెదను.
01094041a స కదా చిద్వనం యాతో యమునామభితో నదీం।
01094041c మహీపతిరనిర్దేశ్యమాజిఘ్రద్గంధముత్తమం।।
ఒమ్మె మహీపతియు యమునానదియ బళియ వనక్కె హోదాగ ఒందు అనిర్దిష్ట ఉత్తమ సుగంధవన్ను ఆఘ్రాణిసిదను.
01094042a తస్య ప్రభవమన్విచ్ఛన్విచచార సమంతతః।
01094042c స దదర్శ తదా కన్యాం దాశానాం దేవరూపిణీం।।
అదర మూలవన్ను అరసుత్తా ఎల్లెడెయూ అలెదాడి దేవరూపిణి దాశ కన్యెయోర్వళన్ను కండను.
01094043a తామపృచ్ఛత్స దృష్ట్వైవ కన్యామసితలోచనాం।
01094043c కస్య త్వమసి కా చాసి కిం చ భీరు చికీర్షసి।।
ఆ అసితలోచనె కన్యెయన్ను నోడిదాక్షణవే అవళల్లి కేళిదను: “భీరు! నీను యారవళు మత్తు నీను ఇల్లి ఏను మాడుత్తిరువె?”
01094044a సాబ్రవీద్దాశకన్యాస్మి ధర్మార్థం వాహయే తరీం।
01094044c పితుర్నియోగాద్భద్రం తే దాశరాజ్ఞో మహాత్మనః।।
అవళు హేళిదళు: “నాను ఓర్వ దాశకన్యె. నన్న తందె మహాత్మ దాశరాజన ఆదేశదంతె ధర్మార్థ దోణియన్ను నడెసుత్తిద్దేనె. నినగె మంగళవాగలి.”
01094045a రూపమాధుర్యగంధైస్తాం సంయుక్తాం దేవరూపిణీం।
01094045c సమీక్ష్య రాజా దాశేయీం కామయామాస శంతనుః।।
రూప, మాధుర్య, మత్తు సుగంధ సంయుక్తె ఆ దేవరూపిణి దాశేయియన్ను నోడిద రాజ శంతనువు అవళన్ను బయసిదను.
01094046a స గత్వా పితరం తస్యా వరయామాస తాం తదా।
01094046c పర్యపృచ్ఛత్తతస్తస్యాః పితరం చాత్మకారణాత్।।
అవళ తందెయల్లిగె హోగి అవళన్ను తనగాగి అవళ తందెయింద కేళిదను.
01094047a స చ తం ప్రత్యువాచేదం దాశరాజో మహీపతిం।
01094047c జాతమాత్రైవ మే దేయా వరాయ వరవర్ణినీ।
01094047e హృది కామస్తు మే కశ్చిత్తం నిబోధ జనేశ్వర।।
ఆగ దాశరాజను మహీపతిగె హేళిదను: “జనేశ్వర! ఇవళు హుట్టిదాగలే ఈ వరవర్ణినియన్ను వరనోర్వనిగె కొడలే బేకు ఎన్నువుదన్ను తిళిదిద్దె. ఆదరె ఆగలే నన్న హృదయదల్లి యారిగూ హేళద ఆసెయొందిత్తు. అదన్ను కేళు.
01094048a యదీమాం ధర్మపత్నీం త్వం మత్తః ప్రార్థయసేఽనఘ।
01094048c సత్యవాగసి సత్యేన సమయం కురు మే తతః।।
అనఘ! ఒందువేళె నీను ఇవళన్ను నిన్న ధర్మపత్నియాగి కేళుత్తిరువెయాదరె సత్యవంతనాగి నన్నల్లి నిజవాద ఒప్పందవొందన్ను మాడికో.
01094049a సమయేన ప్రదద్యాం తే కన్యామహమిమాం నృప।
01094049c న హి మే త్వత్సమః కశ్చిద్వరో జాతు భవిష్యతి।।
నృప! ఒప్పందవాదరె ఈ కన్యెయన్ను నినగె కొడుత్తేనె. ననగె నిన్నంథ వరను ఎందూ దొరెయలిక్కిల్ల.”
01094050 శంతనురువాచ।
01094050a శ్రుత్వా తవ వరం దాశ వ్యవస్యేయమహం న వా।
01094050c దాతవ్యం చేత్ప్రదాస్యామి న త్వదేయం కథం చన।।
శంతనువు హేళిదను: “దాశ! నీను కేళువ వరవన్ను కేళిద నంతరవే అదర పరవాగి అథవా విరుద్ధవాగి నిశ్చయిసుత్తేనె. కొడువంథహుదాదరె కొడుత్తేనె. కొడువంథహుదల్లదిద్దరె ఖండితవాగియూ కొడువుదిల్ల.”
01094051 దాశ ఉవాచ।
01094051a అస్యాం జాయేత యః పుత్రః స రాజా పృథివీపతిః।
01094051c త్వదూర్ధ్వమభిషేక్తవ్యో నాన్యః కశ్చన పార్థివ।।
దాశను హేళిదను: “పృథివీపతి పార్థివ! ఇవళల్లి యారు పుత్రనాగి హుట్టుత్తానో అవనన్నే నిన్న నంతరద రాజనన్నాగి అభిషేకిసబేకు. బేరె యారూ ఎందూ రాజనాగబారదు.””
01094052 వైశంపాయన ఉవాచ।
01094052a నాకామయత తం దాతుం వరం దాశాయ శంతనుః।
01094052c శరీరజేన తీవ్రేణ దహ్యమానోఽపి భారత।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “భారత! శరీరజ్వరదింద తీవ్రవాగి సుడుత్తిద్దరూ శంతనువు దాశనిగె ఆ వరవన్ను కొడలు ఇష్టపడలిల్ల.
01094053a స చింతయన్నేవ తదా దాశకన్యాం మహీపతిః।
01094053c ప్రత్యయాద్ధాస్తినపురం శోకోపహతచేతనః।।
దాశకన్యెయ కురితే యోచిసుత్తా శోకదింద హతచేతననాగి మహీపతియు హస్తినాపురక్కె హిందిరుగిదను.
01094054a తతః కదా చిత్ శోచంతం శంతనుం ధ్యానమాస్థితం।
01094054c పుత్రో దేవవ్రతోఽభ్యేత్య పితరం వాక్యమబ్రవీత్।।
ఒమ్మె పుత్ర దేవవ్రతను చింతె-శోకగళింద యోచనా మగ్ననాగిద్ద శంతనువిన బళిబందు తందెయన్నుద్దేశిసి హేళిదను:
01094055a సర్వతో భవతః క్షేమం విధేయాః సర్వపార్థివాః।
01094055c తత్కిమర్థమిహాభీక్ష్ణం పరిశోచసి దుఃఖితః।
01094055e ధ్యాయన్నివ చ కిం రాజన్నాభిభాషసి కిం చన।।
“ఎల్ల కడెయిందలూ నీను క్షేమదిందిద్దీయె. సర్వ పార్థివరూ నినగె విధేయరాగిద్దారె. హీగిరువాగ యావ కారణదింద నీను ఈ రీతి తుంబా నోవినిందిరువంతె దుఃఖితనాగి చింతిసుత్తిరువె? రాజన్! ఏనూ మాతనాడదే యావుదర ధ్యానదల్లి తొడగిద్దీయె?”
01094056a ఏవముక్తః స పుత్రేణ శంతనుః ప్రత్యభాషత।
01094056c అసంశయం ధ్యానపరం యథా మాత్థ తథాస్మ్యుత।।
ఈ రీతి కేళిద పుత్రనిగె శంతనువు ఉత్తరిసిదను: “నీను హేళిద హాగె నిస్సంశయవాగియూ నాను ఏనన్నో యోచిసుత్తిద్దేనె.
01094057a అపత్యం నస్త్వమేవైకః కులే మహతి భారత।
01094057c అనిత్యతా చ మర్త్యానామతః శోచామి పుత్రక।।
భారత! ఈ మహాకులదల్లి నీనొబ్బనే నన్న మగ. పుత్రక! నమ్మంథహ మర్త్యర అనిత్యతెయ కురితు శోకిసుత్తిద్దేనె.
01094058a కథం చిత్తవ గాంగేయ విపత్తౌ నాస్తి నః కులం।
01094058c అసంశయం త్వమేవైకః శతాదపి వరః సుతః।।
01094059a న చాప్యహం వృథా భూయో దారాన్కర్తుమిహోత్సహే।
01094059c సంతానస్యావినాశాయ కామయే భద్రమస్తు తే।
01094059e అనపత్యతైకపుత్రత్వమిత్యాహుర్ధర్మవాదినః।।
గాంగేయ! నినగేనాదరూ విపత్తు బందరె ఈ కులవే ఇల్లవాగుత్తదె. నిస్సంశయవాగియూ నీనొబ్బనే నూరు పుత్రరిగింతలూ శ్రేష్ఠ. నానూ కూడ వృథా ఇన్నొబ్బళు పత్నియన్ను మాడికొళ్ళలు ఉత్సుకనాగిల్ల. ఆదరూ నాను సంతానవు వినాశవాగబారదెందు బయసుత్తేనె. నినగె మంగళవాగలి. ఒందే మగనన్ను హొందిరువుదు మత్తు మక్కళన్నే పడెయదిరువుదు ఇవెరడూ ఒందే ఎందు ధర్మవాదిగళు హేళుత్తారె.
01094060a అగ్నిహోత్రం త్రయో వేదా యజ్ఞాశ్చ సహదక్షిణాః।
01094060c సర్వాణ్యేతాన్యపత్యస్య కలాం నార్హంతి షోడశీం।।
అగ్నిహోత్ర, మూరు వేదగళు, మత్తు దక్షిణెయుక్త యజ్ఞ ఇవుగళెల్లవన్నూ సేరిసిదరూ మగన హదినారర ఒందంశద యోగ్యతెయన్ను పడెయువుదిల్ల.
01094061a ఏవమేవ మనుష్యేషు స్యాచ్చ సర్వప్రజాస్వపి।
01094061c యదపత్యం మహాప్రాజ్ఞ తత్ర మే నాస్తి సంశయః।
01094061e ఏషా త్రయీ పురాణానాముత్తమానాం చ శాశ్వతీ।।
మహాప్రాజ్ఞ! పుత్రనన్ను హొందువుదు సర్వ ప్రజెగళల్లిద్దంతె మనుష్యనల్లియూ కూడ ఇదె ఎన్నువుదరల్లి ననగె స్వల్పవూ సంశయవిల్ల. ఇదు పురాణగళల్లిరువ అనుత్తమ శాశ్వత విచార.
01094062a త్వం చ శూరః సదామర్షీ శస్త్రనిత్యశ్చ భారత।
01094062c నాన్యత్ర శస్త్రాత్తస్మాత్తే నిధనం విద్యతేఽనఘ।।
భారత! నీనాదరూ శూర, సదామర్షి మత్తు శస్త్రనిత్య. అనఘ! శస్త్రద హొరతు బేరె యావుదరిందలూ నినగె సావాగలారదు.
01094063a సోఽస్మి సంశయమాపన్నస్త్వయి శాంతే కథం భవేత్।
01094063c ఇతి తే కారణం తాత దుఃఖస్యోక్తమశేషతః।।
నినగేనాదరూ ఆపత్తాగబహుదెంబ సంశవిద్దాగ నాను హేగె తానె శాంతనాగిరలి? మగూ ఇదే నన్న దుఃఖద సంపూర్ణ కారణ.”
01094064a తతస్తత్కారణం జ్ఞాత్వా కృత్స్నం చైవమశేషతః।
01094064c దేవవ్రతో మహాబుద్ధిః ప్రయయావనుచింతయన్।।
ఇదే సంపూర్ణకారణవెందు తిళిద మహాబుద్ధి దేవవ్రతను పునరాలోచనెయన్ను మాడుత్తా హిందిరుగిదను.
01094065a అభ్యగచ్ఛత్తదైవాశు వృద్ధామాత్యం పితుర్హితం।
01094065c తమపృచ్ఛత్తదాభ్యేత్య పితుస్తత్ శోకకారణం।।
తక్షణవే తన్న తందెయ హితైషి వృద్ధ అమాత్యనోర్వన బళిబందు అవనల్లి తందెయ శోకక్కె కారణవన్ను కేళిదను.
01094066a తస్మై స కురుముఖ్యాయ యథావత్పరిపృచ్ఛతే।
01094066c వరం శశంస కన్యాం తాముద్దిశ్య భరతర్షభ।।
భరతర్షభ! ఈ రీతి కేళిదాగ అవను కురుముఖ్యనిగె కన్యెయు కేళిద వరద కురితు ఎల్లవన్నూ హేళిదను.
01094067a తతో దేవవ్రతో వృద్ధైః క్షత్రియైః సహితస్తదా।
01094067c అభిగమ్య దాశరాజానం కన్యాం వవ్రే పితుః స్వయం।।
నంతర దేవవ్రతను ఆ వృద్ధ కత్రియన జొతెగూడి దాశరాజనల్లిగె హోగి తానే తన్న తందెగె ఆ కన్యెయన్ను కేళిదను.
01094068a తం దాశః ప్రతిజగ్రాహ విధివత్ప్రతిపూజ్య చ।
01094068c అబ్రవీచ్చైనమాసీనం రాజసంసది భారత।।
భారత! దాశను అవనన్ను స్వాగతిసి విధివత్తాగి పూజిసి, రాజసంసదియల్లి కుళితిద్దాగ హేళిదను:
01094069a త్వమేవ నాథః పర్యాప్తః శంతనోః పురుషర్షభ।
01094069c పుత్రః పుత్రవతాం శ్రేష్ఠః కిం ను వక్ష్యామి తే వచః।।
“పురుషర్షభ! నీను శంతనువిగె పర్యాప్త నాథ. పుత్రవంతరల్లి శ్రేష్ఠనాదవన పుత్ర. నిన్న మాతన్ను నాను హేగె విరోధిసలి?
01094070a కో హి సంబంధకం శ్లాఘ్యమీప్సితం యౌనమీదృశం।
01094070c అతిక్రామన్న తప్యేత సాక్షాదపి శతక్రతుః।।
యారుతానే సాక్షాత్ శతక్రతువినంతిరువ, శ్లాఘనీయ, బయసిద్ద కులదొందిగె సంబంధవన్ను అతిక్రమిసి పశ్చాత్తాప హొందువుదిల్ల?
01094071a అపత్యం చైతదార్యస్య యో యుష్మాకం సమో గుణైః।
01094071c యస్య శుక్రాత్సత్యవతీ ప్రాదుర్భూతా యశస్వినీ।।
గుణగళల్లి నిమ్మంథహ ఆర్యన మగళివళు. అవన వీర్యదింద ఈ యశస్వినీ సత్యవతియు జనిసిదళు.
01094072a తేన మే బహుశస్తాత పితా తే పరికీర్తితః।
01094072c అర్హః సత్యవతీం వోదుం సర్వరాజసు భారత।।
భారత! మగు! అవను ననగె అనేక బారి సర్వరాజరుగళల్లి “అవనే సత్యవతియన్ను వివాహవాగలు అర్హ!” ఎందు నిన్న తందెయన్ను ప్రశంసిసుత్తిద్దను.
01094073a అసితో హ్యపి దేవర్షిః ప్రత్యాఖ్యాతః పురా మయా।
01094073c సత్యవత్యా భృశం హ్యర్థీ స ఆసీదృషిసత్తమః।।
హిందె ఋషిసత్తమ దేవర్షి అసితనూ కూడ సత్యవతియన్ను తుంబా కేళికొండు బందిద్ద. ఆదరె అవనన్నూ నాను తిరస్కరిసిద్దె.
01094074a కన్యాపితృత్వాత్కిం చిత్తు వక్ష్యామి భరతర్షభ।
01094074c బలవత్సపత్నతామత్ర దోషం పశ్యామి కేవలం।।
భరతర్షభ! కన్యెయ తందెయాగి నాను నిన్నల్లి కెలవన్ను హేళబేకు. బలవన్! ఇల్లి నాను కేవల సపత్నత్వద (దాయవాదిత్వద అథవా స్పర్ధెయ) దోషవన్ను మాత్ర కాణుత్తిద్దేనె.
01094075a యస్య హి త్వం సపత్నః స్యా గంధర్వస్యాసురస్య వా।
01094075c న స జాతు సుఖం జీవేత్త్వయి క్రుద్ధే పరంతప।।
పరంతప! నినగె ఎదురాదవను గంధర్వ అసుర యారే ఇరలి, నీను సిట్టాదెయెందరె అవను ఎందూ సుఖదిందిరలు సాధ్యవిల్ల.
01094076a ఏతావానత్ర దోషో హి నాన్యః కశ్చన పార్థివ।
01094076c ఏతజ్జానీహి భద్రం తే దానాదానే పరంతప।।
పార్థివ! ఇష్టే దోషవు ననగె తోరుత్తిదె. బేరె ఏనూ ఇల్ల. పరంతప! కొడువుదు తెగెదుకొళ్ళువుదరల్లి నినగె మంగళవాగలి.”
01094077a ఏవముక్తస్తు గాంగేయస్తద్యుక్తం ప్రత్యభాషత।
01094077c శృణ్వతాం భూమిపాలానాం పితురర్థాయ భారత।।
భారత! ఈ మాతుగళిగె గాంగేయను తన్న తందెగోస్కరవాగి, భూమిపాలరెల్లరూ కేళుత్తిదంతె, యథోక్త ఉత్తరవన్నిత్తను:
01094078a ఇదం మే మతమాదత్స్వ సత్యం సత్యవతాం వర।
01094078c నైవ జాతో న వాజాత ఈదృశం వక్తుముత్సహేత్।।
“సత్యవంతరల్లి శ్రేష్ఠ! నన్న మనస్సిన ఈ సత్యవన్ను కేళు. ఇదే రీతి ఉత్సాహదింద హేళువ ఇన్నొబ్బను హుట్టిల్ల ముందె హుట్టువుదూ ఇల్ల.
01094079a ఏవమేతత్కరిష్యామి యథా త్వమనుభాషసే।
01094079c యోఽస్యాం జనిష్యతే పుత్రః స నో రాజా భవిష్యతి।।
నీను హేళువ హాగెయే మాడుత్తేనె. ఇవళల్లి హుట్టిద పుత్రనే రాజనాగుత్తానె.”
01094080a ఇత్యుక్తః పునరేవాథ తం దాశః ప్రత్యభాషత।
01094080c చికీర్షుర్దుష్కరం కర్మ రాజ్యార్థే భరతర్షభ।।
01094081a త్వమేవ నాథః పర్యాప్తః శంతనోరమితద్యుతేః।
01094081c కన్యాయాశ్చైవ ధర్మాత్మన్ప్రభుర్దానాయ చేశ్వరః।।
ఇదన్ను కేళిద దాశను పునః ఉత్తరిసిదను: “భరతర్షభ! రాజ్యక్కాగి దుష్కర కర్మవన్నే మాడిద్దీయె. అమితద్యుతి శంతనువిగె పర్యాప్త నాథనే నీను. ధర్మాత్మ! కన్యెయ ప్రభువూ మత్తు కొడువవన ఈశ్వరనూ నీనె.
01094082a ఇదం తు వచనం సౌమ్య కార్యం చైవ నిబోధ మే।
01094082c కౌమారికాణాం శీలేన వక్ష్యామ్యహమరిందమ।।
అరిందమ! మగళన్ను ప్రీతిసువవనంతె ఇన్నూ మాడబేకాదుదర కురితాద నన్న ఒందు మాతన్ను కేళు.
01094083a యత్త్వయా సత్యవత్యర్థే సత్యధర్మపరాయణ।
01094083c రాజమధ్యే ప్రతిజ్ఞాతమనురూపం తవైవ తత్।।
ఈ రాజర మధ్యదల్లి సత్యధర్మపరాయణనాద నీను సత్యవతిగాగి మాడిద ప్రతిజ్ఞెయు నినగె అనురూపవాగియే ఇదె.
01094084a నాన్యథా తన్మహాబాహో సంశయోఽత్ర న కశ్చన।
01094084c తవాపత్యం భవేద్యత్తు తత్ర నః సంశయో మహాన్।।
మహాబాహు! అదరంతెయే ఆగుత్తదె ఎన్నువుదరల్లి స్వల్పవూ సంశయవిల్ల. ఆదరె నిన్నల్లి ఆగువ మక్కళల్లి మహా సంశయవిదె.”
01094085a తస్య తన్మతమాజ్ఞాయ సత్యధర్మపరాయణః।
01094085c ప్రత్యజానాత్తదా రాజన్పితుః ప్రియచికీర్షయా।।
రాజన్! అవన మతవేనెందు తిళిద ఆ సత్యధర్మపరాయణను తన్న తందెగె ప్రియవాదుదన్ను మాడలోసుగ ఈ భరవసెయన్నిత్తను.
01094086 దేవవ్రత ఉవాచ।
01094086a దాశరాజ నిబోధేదం వచనం మే నృపోత్తమ।
01094086c శృణ్వతాం భూమిపాలానాం యద్బ్రవీమి పితుః కృతే।।
దేవవ్రతను హేళిదను: “నృపోత్తమ! దాశరాజ! నన్న తందెగోస్కర ఈ భూమిపాలరు కేళువంతె హేళువ ఈ మాతుగళన్ను ఆలిసు.
01094087a రాజ్యం తావత్పూర్వమేవ మయా త్యక్తం నరాధిప।
01094087c అపత్యహేతోరపి చ కరోమ్యేష వినిశ్చయం।।
నరాధిప! రాజ్యవన్ను నాను మొదలే పరిత్యజిసిద్దేనె. ఈగ నాను నన్న మక్కళ కురితూ నిశ్చయిసుత్తేనె.
01094088a అద్య ప్రభృతి మే దాశ బ్రహ్మచర్యం భవిష్యతి।
01094088c అపుత్రస్యాపి మే లోకా భవిష్యంత్యక్షయా దివి।।
దాశ! ఈ దినదింద నాను బ్రహ్మచారియాగియే ఇరుత్తేనె. మక్కళిల్లదిద్దరూ ననగె అక్షయ దేవలోకవు దొరెయుత్తదె.””
01094089 వైశంపాయన ఉవాచ।
01094089a తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా సంప్రహృష్టతనూరుహః।
01094089c దదానీత్యేవ తం దాశో ధర్మాత్మా ప్రత్యభాషత।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “అవన ఈ మాతుగళన్ను కేళి హర్షదింద నడుగుత్తిద్ద ధర్మాత్మ దాశను “కొడుత్తేనె!” ఎందు ఉత్తరిసిదను.
01094090a తతోఽంతరిక్షేఽప్సరసో దేవాః సర్షిగణాస్తథా।
01094090c అభ్యవర్షంత కుసుమైర్భీష్మోఽయమితి చాబ్రువన్।।
ఆగ అంతరిక్షదల్లి అప్సరెయరు, దేవతెగళు, ఋషిగణగళు “భీష్మ! భీష్మ!” ఎన్నుత్తా హూమళెయన్ను సురిసిదరు.
01094091a తతః స పితురర్థాయ తామువాచ యశస్వినీం।
01094091c అధిరోహ రథం మాతర్గచ్ఛావః స్వగృహానితి।।
అనంతర తన్న తందెగోస్కరళాద ఆ యశస్వినిగె హేళిదను: “మాతె! రథవన్నేరు! నమ్మ మనెగె హోగోణ.”
01094092a ఏవముక్త్వా తు భీష్మస్తాం రథమారోప్య భామినీం।
01094092c ఆగమ్య హాస్తినపురం శంతనోః సంన్యవేదయత్।।
హీగె హేళిద భీష్మను ఆ భామినియన్ను రథదల్లి కుళిసి హస్తినాపురక్కె బందు శంతనువిగె ఒప్పిసిదను.
01094093a తస్య తద్దుష్కరం కర్మ ప్రశశంసుర్నరాధిపాః।
01094093c సమేతాశ్చ పృథక్చైవ భీష్మోఽయమితి చాబ్రువన్।।
అవన ఈ దుష్కర కర్మవన్ను ప్రశంసిసుత్తా నరాధిపరు ఒట్టాగి ఒందే వాఖ్యదల్లి పునః పునః “ఇవను భీష్మ!” ఎందు ఉద్గరిసిదరు.
01094094a తద్దృష్ట్వా దుష్కరం కర్మ కృతం భీష్మేణ శంతనుః।
01094094c స్వచ్ఛందమరణం తస్మై దదౌ తుష్టః పితా స్వయం।।
భీష్మను మాడిద ఈ దుష్కర కృత్యవన్ను స్వయం నోడి సంతుష్టనాద తందె శంతనువు “నినగె స్వచ్ఛందమరణవిరలి!” ఎందు వరవన్నిత్తను.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే ఆదిపర్వణి సంభవపర్వణి సత్యవతీలాభోపాఖ్యానే చతుర్నవతితమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి ఆదిపర్వదల్లి సంభవ పర్వదల్లి సత్యవతీలాభోపాఖ్యానదల్లి తొంభత్త్నాల్కనెయ అధ్యాయవు.
[^]: సహితః ఎంబ పాఠాంతరవిదె (నీలకంఠ).