પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આદિ પર્વ
સંભવ પર્વ
અધ્યાય 65
સાર
દુઃષંતનન્નુ શકુંતલॆયુ સ્વાગતિસિ સત્કરિસિદુદુ (1-15). શકુંતલॆયુ દુઃષંતનિગॆ તન્ન જન્મવૃત્તાંતવન્નુ પ્રારંભિસુવુદુ (16-20). વિશ્વામિત્રન તપસ્સિગॆ હॆદરિ ઇંદ્રનુ મેનકॆય સહાય કોરુવુદુ (21-42).
01065001 વૈશંપાયન ઉવાચ।
01065001a તતો ગચ્છન્મહાબાહુરેકોઽમાત્યાન્વિસૃજ્ય તાન્।
01065001c નાપશ્યદાશ્રમે તસ્મિંસ્તમૃષિં સંશિતવ્રતં।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “આશ્રમદલ્લિ સંશિતવ્રત ઋષિયન્નુ કાણદે આ મહાબાહુવુ તન્ન અમાત્યરન્નॆલ્લ હિંદॆયે બિટ્ટુ ऒબ્બને હોદનુ.
01065002a સોઽપશ્યમાનસ્તમૃષિં શૂન્યં દૃષ્ટ્વા તમાશ્રમં।
01065002c ઉવાચ ક ઇહેત્યુચ્ચૈર્વનં સન્નાદયન્નિવ।।
આ ઋષિય આશ્રમદલ્લિ યારન્નૂ કાણદે “ઇલ્લિ યારાદરૂ ઇદ્દીરા?” ऎંદુ વનદલ્લॆલ્લા પ્રતિધ્વનિસુવંતॆ જોરાગિ કૂગિ કેળિદનુ.
01065003a શ્રુત્વાથ તસ્ય તં શબ્ધં કન્યા શ્રીરિવ રૂપિણી।
01065003c નિશ્ચક્રામાશ્રમાત્તસ્માત્તાપસીવેષધારિણી।।
અવન આ માતુગળન્નુ કેળિ રૂપદલ્લિ શ્રીયંતિરુવ તપસ્વિ વસ્ત્રધારિણિ કન્યॆયોર્વળુ આ આશ્રમદિંદ હॊરબંદળુ.
01065004a સા તં દૃષ્ટ્વૈવ રાજાનં દુઃષંતમસિતેક્ષણા।
01065004c સ્વાગતં ત ઇતિ ક્ષિપ્રમુવાચ પ્રતિપૂજ્ય ચ।।
તન્ન કપ્પુ કણ્ણુગળિંદ રાજ દુઃષંતનન્નુ નોડિદાક્ષણવે સ્વાગતવॆંદુ હેળિ અવનન્નુ પ્રતિપૂજિસિદળુ.
01065005a આસનેનાર્ચયિત્વા ચ પાદ્યેનાર્ઘ્યેણ ચૈવ હિ।
01065005c પપ્રચ્છાનામયં રાજન્કુશલં ચ નરાધિપં।।
ગૌરવાન્વિત આસનવન્નિત્તુ, પાદગળિગॆ અર્ઘ્યવન્નિત્તુ, આ અનામય નરાધિપ રાજન કુશલવન્નુ કેળિદળુ.
01065006a યથાવદર્ચયિત્વા સા પૃષ્ટ્વા ચાનામયં તદા।
01065006c ઉવાચ સ્મયમાનેવ કિં કાર્યં ક્રિયતામિતિ।।
ઈ રીતિ યથાવત્તાગિ અર્ચિસિ અવનુ સુખાસીનનાગિદ્દુદન્નુ નોડિ “યાવ કાર્યવન્નુ ऎસગબેકુ?” ऎંદુ કેળિદળુ.
01065007a તામબ્રવીત્તતો રાજા કન્યાં મધુરભાષિણીં।
01065007c દૃષ્ટ્વા સર્વાનવદ્યાંગીં યથાવત્પ્રતિપૂજિતઃ।।
યથાવત્તાગિ પ્રતિપૂજિત રાજનુ આ સર્વાનવદ્યાંગિ મધુરભાષિણિયન્નુ નોડિ હેળિદનુ:
01065008a આગતોઽહં મહાભાગમૃષિં કણ્વમુપાસિતું।
01065008c ક્વ ગતો ભગવાન્ભદ્રે તન્મમાચક્ષ્વ શોભને।।
“મહાભાગ કણ્વ ઋષિય ઉપાસનॆગॆંદુ નાનુ બંદિદ્દેનॆ. ભદ્રॆ! શોભનॆ! ભગવાનરુ ऎલ્લિ હોગિદ્દારॆ ऎંદુ હેળુ.”
01065009 શકુંતલોવાચ 01065009a ગતઃ પિતા મે ભગવાન્ફલાન્યાહર્તુમાશ્રમાત્।
01065009c મુહૂર્તં સંપ્રતીક્ષસ્વ દ્રક્ષ્યસ્યેનમિહાગતં।।
શકુંતલॆયુ હેળિદળુ: “નન્ન તંદॆ ભગવાનનુ ફલગળન્નુ તરલુ આશ્રમદિંદ હોગિદ્દાનॆ. સ્વલ્પ સમય કાયબેકુ. અવનુ હિંદિરુગિદ કૂડલે અવનન્નુ કાણબહુદુ.””
01065010 વૈશંપાયન ઉવાચ 01065010a અપશ્યમાનસ્તમૃષિં તયા ચોક્તસ્તથા નૃપઃ।
01065010c તાં ચ દૃષ્ટ્વા વરારોહાં શ્રીમતીં ચારુહાસિનીં।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “ઈગ ઋષિયન્નુ નોડલિક્કાગુવુદિલ્લવॆંદુ હેળિદ આ ચારુહાસિનિ, શ્રીમતિ વરારોહॆયન્નુ નૃપનુ નોડિદનુ.
01065011a વિભ્રાજમાનાં વપુષા તપસા ચ દમેન ચ।
01065011c રૂપયૌવનસંપન્નામિત્યુવાચ મહીપતિઃ।।
રૂપ, તપસ્સુ મત્તુ દમગળિંદ વિભ્રાજિસુત્તિરુવ, આ રૂપયૌવન સંપન્નॆયન્નુ ઉદ્દેશિસિ મહીપતિયુ હેળિદનુ:
01065012a કાસિ કસ્યાસિ સુશ્રોણિ કિમર્થં ચાગતા વનં।
01065012c એવંરૂપગુણોપેતા કુતસ્ત્વમસિ શોભને।।
“સુશ્રોણિ! નીનુ યારુ મત્તુ યાર મગળુ? ઈ વનક્કॆ યાવ કારણક્કાગિ આગમિસિરુવॆ? શોભનॆ! ઈ રીતિ રૂપ ગુણયુક્તॆ નીનુ ऎલ્લિંદ બંદિરુવॆ?
01065013a દર્શનાદેવ હિ શુભે ત્વયા મેઽપહૃતં મનઃ।
01065013c ઇચ્છામિ ત્વામહં જ્ઞાતું તન્મમાચક્ષ્વ શોભને।।
શુભે! મॊદલનॆય નોટદલ્લિયે નીનુ નન્ન મનવન્નુ અપહરિસિરુવॆ. નિન્નન્નુ તિળિયલુ બયસુત્તેનॆ. શોભનॆ! ऎલ્લવન્નૂ હેળુ.”
01065014a એવમુક્તા તદા કન્યા તેન રાજ્ઞા તદાશ્રમે।
01065014c ઉવાચ હસતી વાક્યમિદં સુમધુરાક્ષરં।।
આ અશ્રમદલ્લિ ઈ રીતિ રાજનુ કેળલાગિ આ કન્યॆયુ મુગુળ્નગુત્તા સુમધુરાક્ષરગળલ્લિ હેળિદળુ:
01065015a કણ્વષ્યાહં ભગવતો દુઃષંત દુહિતા મતા।
01065015c તપસ્વિનો ધૃતિમતો ધર્મજ્ઞસ્ય યશસ્વિનઃ।।
“દુઃષંત! નાનુ તપસ્વિ, ધૃતિમતિ, ધર્મજ્ઞ યશસ્વિ ભગવાન્ કણ્વન મગળુ.”
01065016 દુઃષંત ઉવાચ 01065016a ઊર્ધ્વરેતા મહાભાગો ભગવાઽલ્લોકપૂજિતઃ।
01065016c ચલેદ્ધિ વૃત્તાદ્ધર્મોઽપિ ન ચલેત્સંશિતવ્રતઃ।।
દુઃષંતનુ હેળિદનુ: “લોકપૂજિત મહાભાગ ભગવાનરુ બ્રહ્મચારિગળુ. ऒમ્મॆ ધર્મવે દારિતપ્પબહુદુ. આદરॆ સંશિતવ્રતરુ ऎંદૂ તપ્પુવુદિલ્લ.
01065017a કથં ત્વં તસ્ય દુહિતા સંભૂતા વરવર્ણિની।
01065017c સંશયો મે મહાનત્ર તં મે ચેત્તુમિહાર્હસિ।।
વરવર્ણિની! નીનુ હેગॆ અવર મગળાગલિક્કॆ સાધ્ય? નન્ન મનસ્સિનલ્લિરુવ ઈ સંશયવન્નુ નીનુ દૂરમાડબેકુ.” 01065018 શકુંતલોવાચ
01065018a યથાયમાગમો મહ્યં યથા ચેદમભૂત્પુરા।
01065018c શૃણુ રાજન્યથાતત્ત્વં યથાસ્મિ દુહિતા મુનેઃ।।
શકુંતલॆયુ હેળિદળુ: “નાનુ મુનિય મગળુ હેગॆ આદનॆંદુ નડॆદુદॆલ્લવન્નૂ નાનુ કેળિરુવ હાગॆ હેળુત્તેનॆ. રાજન્! સવિસ્તારવાગિ કેળુ.
01065019a ઋષિઃ કશ્ચિદિહાગમ્ય મમ જન્માભ્યચોદયત્।
01065019c તસ્મૈ પ્રોવાચ ભગવાન્યથા તચ્છૃણુ પાર્થિવ।।
પાર્થિવ! ऒમ્મॆ ઋષિયોર્વનુ બંદુ નન્ન જન્મદ કુરિતુ કેળિદ્દનુ. આગ નન્ન કુરિતુ અવનિગॆ ભગવાન્ ઋષિયુ હેળિદ્દુદન્નુ કેળુ.
01065020a તપ્યમાનઃ કિલ પુરા વિશ્વામિત્રો મહત્તપઃ।
01065020c સુભૃશં તાપયામાસ શક્રં સુરગણેશ્વરં।।
“હિંદॆ વિશ્વામિત્રનુ મહાતપસ્સન્નુ તપિસુત્તિદ્દનુ. ઇદુ સુરગણેશ્વર શક્રનન્નુ સુટ્ટુ કાડતॊડગિતુ.
01065021a તપસા દીપ્તવીર્યોઽયં સ્થાનાન્માં ચ્યાવયેદિતિ।
01065021c ભીતઃ પુરંદરસ્તસ્માન્મેનકામિદમબ્રવીત્।।
“ઈ દીપ્તવીરનુ તન્ન તપસ્સિનિંદ નન્નન્નુ નન્ન સ્થાનદિંદ તॆગॆદુહાકુવનુ!” ऎંદુ ભીતનાદ પુરંદરનુ મેનકॆયલ્લિ હેળિદનુ:
01065022a ગુણૈર્દિવ્યૈરપ્સરસાં મેનકે ત્વં વિશિષ્યસે।
01065022c શ્રેયો મે કુરુ કલ્યાણિ યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ તચ્છૃણુ।।
“મેનકે! ગુણ મત્તુ દેવત્વદલ્લિ ऎલ્લ અપ્સરॆયરॆયરલ્લિ નીનુ વિશેષવાગિરુવॆ. કલ્યાણિ! નનગॊંદુ ऒળ્ળॆય કાર્યવન્નુ માડિકॊડુ. નાનુ હેળુવુદન્નુ કેળુ.
01065023a અસાવાદિત્યસંકાશો વિશ્વામિત્રો મહાતપાઃ।
01065023c તપ્યમાનસ્તપો ઘોરં મમ કંપયતે મનઃ।।
આદિત્યસંકાશ મહાતપસ્વિ વિશ્વામિત્રનુ તપસ્સન્નુ માડુત્તિદ્દાનॆ. આ ઘોર તપસ્સિનિંદ નન્ન મનસ્સુ તત્તરિસિદॆ.
01065024a મેનકે તવ ભારોઽયં વિશ્વામિત્રઃ સુમધ્યમે।
01065024c સંશિતાત્મા સુદુર્ધર્ષ ઉગ્રે તપસિ વર્તતે।।
01065025a સ માં ન ચ્યાવયેત્સ્થાનાત્તં વૈ ગત્વા પ્રલોભય।
01065025c ચર તસ્ય તપોવિઘ્નં કુરુ મે પ્રિયમુત્તમં।।
સુમદ્યમે! મેનકે! નન્ન ઈ પદદિંદ નન્નન્નુ તॆગॆદુહાકબલ્લ ઉગ્ર તપસ્સિનલ્લિ નિરતનાદ સંશિતાત્મ વિશ્વામિત્રનલ્લિગॆ હોગિ અવનન્નુ આકર્ષિસિ અવન તપોવિઘ્નવન્નુ માડુવુદુ નિન્ન હॊણॆગારિકॆ. ઇદે નનગॆ ઉત્તમ સંતોષવન્નુ કॊડુવંથહુદુ.
01065026a રૂપયૌવનમાધુર્યચેષ્ટિતસ્મિતભાષિતૈઃ।
01065026c લોભયિત્વા વરારોહે તપસઃ સન્નિવર્તય।।
વરારોહે! રૂપ, યૌવન, માધુર્યતॆ, ચેષ્ટॆ, મુગુળ્નગॆ મત્તુ માતુગળિંદ અવનલ્લિ લોભવન્નુ હુટ્ટિસિ અવનન્નુ તપસ્સિનિંદ વંચિસુ.”
01065027 મેનકોવાચ 01065027a મહાતેજાઃ સ ભગવાન્સદૈવ ચ મહાતપાઃ।
01065027c કોપનશ્ચ તથા હ્યેનં જાનાતિ ભગવાનપિ।।
મેનકॆયુ હેળિદળુ: “ભગવન્! આ મહાતપસ્વિયુ મહાતેજસ્વિ, સદા કુપિતનાગિરુત્તાનॆ. ઇદન્નુ નીનુ કૂડ તિળિદિદ્દીયॆ.
01065028a તેજસસ્તપસશ્ચૈવ કોપસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
01065028c ત્વમપ્યુદ્વિજસે યસ્ય નોદ્વિજેયમહં કથં।।
આ મહાત્મન તેજસ્સુ, તપસ્સુ મત્તુ કોપવુ નિન્નન્નૂ કૂડ ઉદ્વિગ્નનન્નાગિ માડિદॆ. નાનાદરૂ હેગॆ અવનિગॆ ભયપડદિરલિ?
01065029a મહાભાગં વસિષ્ઠં યઃ પુત્રૈરિષ્ટૈર્વ્યયોજયત્।
01065029c ક્ષત્રે જાતશ્ચ યઃ પૂર્વમભવદ્બ્રાહ્મણો બલાત્।।
મહાભાગ વસિષ્ઠનૂ કૂડ ઇવનિંદ તન્ન પુત્રરન્નુ અકાલદલ્લિ કળॆદુકॊળ્ળબેકાયિતુ. ક્ષત્રિયનાગિ હુટ્ટિદરૂ તન્ન બલદિંદ બ્રાહ્મણનાગિદ્દાનॆ.
01065030a શૌચાર્થં યો નદીં ચક્રે દુર્ગમાં બહુભિર્જલૈઃ।
01065030c યાં તાં પુણ્યતમાં લોકે કૌશિકીતિ વિદુર્જનાઃ।।
અવનુ શૌચાર્થવાગિ તુંબા નીરિરુવ મત્તુ આળવાદ ऒંદુ નદિયન્ને સૃષ્ટિસિદનુ. આ પુણ્ય નદિયુ ઈગલૂ લોકદલ્લિ કૌશિકિયॆંદુ કરॆયલ્પડુત્તિદॆ.
01065031a બભાર યત્રાસ્ય પુરા કાલે દુર્ગે મહાત્મનઃ।
01065031c દારાન્મતંગો ધર્માત્મા રાજર્ષિર્વ્યાધતાં ગતઃ।।
હિંદિન કાલદલ્લિ આ દુર્ગદલ્લિ મહાત્મ ધર્માત્મ રાજર્ષિ મતંગનુ તન્ન પત્નિયॊડનॆ વ્યાધનાગિ વાસિસુત્તિદ્દનુ.
01065032a અતીતકાલે દુર્ભિક્ષે યત્રૈત્ય પુનરાશ્રમં।
01065032c મુનિઃ પારેતિ નદ્યા વૈ નામ ચક્રે તદા પ્રભુઃ।।
દુર્ભિક્ષવુ મુગિદ નંતર પુનઃ આશ્રમક્કॆ મરળિ બંદુ આ મુનિ પ્રભુવુ આ નદિગॆ પાર ऎંબ હॆસરન્નિત્તનુ.
01065033a મતંગં યાજયાં ચક્રે યત્ર પ્રીતમનાઃ સ્વયં।
01065033c ત્વં ચ સોમં ભયાદ્યસ્ય ગતઃ પાતું શુરેશ્વર।।
સંતોષગॊંડ અવનુ મતંગન યજ્ઞવન્નુ નॆરવેરિસિકॊટ્ટનુ. સુરેશ્વર! ભયપટ્ટ નીનૂ કૂડ અલ્લિગॆ હોગિ સોમવન્નુ સ્વીકરિસિદॆ.
01065034a અતિ નક્ષત્રવંશાંશ્ચ ક્રુદ્ધો નક્ષત્રસંપદા।
01065034c પ્રતિ શ્રવણપૂર્વાણિ નક્ષત્રાણિ સસર્જ યઃ।।
કૃદ્ધનાદ ઇવનુ શ્રવણ મॊદલાદ નક્ષત્રગળન્નુ સૃષ્ટિસિ બેરॆયે ऒંદુ નક્ષત્ર વંશ, નક્ષત્રમંડલવન્નુ રચિસિદનુ.
01065035a એતાનિ યસ્ય કર્માણિ તસ્યાહં ભૃશમુદ્વિજે।
01065035c યથા માં ન દહેત્ક્રુદ્ધસ્તથાજ્ઞાપય માં વિભો।।
ઇંથહ કાર્યગળન્નॆલ્લ ऎસગિદ અવન બળિ હોગલુ નનગॆ ભય, ઉદ્વિગ્નતॆ ઉંટાગિદॆ. અવન કોપદિંદ સુટ્ટુહોગુવુદન્નુ તડॆયબલ્લંતહ એનાદરૂ ઉપાયવન્નુ હેળુ પ્રભુ!
01065036a તેજસા નિર્દહેલ્લોકાન્કંપયેદ્ધરણીં પદા।
01065036c સંક્ષિપેચ્ચ મહામેરું તૂર્ણમાવર્તયેત્તથા।।
અવનુ તન્ન તેજસ્સિનિંદ લોકગળન્નુ સુડબલ્લ. તન્ન પાદદિંદ ધરણિયન્નુ નડુગિસબલ્લ મત્તુ મહામેરુવન્નુ કિત્તુ બહળષ્ટુ દૂરદવરॆગॆ ऎસॆયબલ્લ.
01065037a તાદૃશં તપસા યુક્તં પ્રદીપ્તમિવ પાવકં।
01065037c કથમસ્મદ્વિધા બાલા જિતેંદ્રિયમભિસ્પૃશેત્।।
ઇંથહ તપસ્સિનિંદ પાવકનંતॆ ઉરિયુત્તિરુવ આ જિતેંદ્રિયનન્નુ નન્નંથહ બાલકિયુ હેગॆ તાનॆ મુટ્ટિયાળુ?
01065038a હુતાશનમુખં દીપ્તં સૂર્યચંદ્રાક્ષિતારકં।
01065038c કાલજિહ્વં સુરશ્રેષ્ઠ કથમસ્મદ્વિધા સ્પૃશેત્।।
અવન બાયિયુ હુતાશનનંતॆ ઉરિયુત્તદॆ, અવન કણ્ણુગળુ સૂર્ય-ચંદ્રરંતॆ, મત્તુ અવન નાલગॆયુ યમનંતિવॆ. સુરશ્રેષ્ઠ! અંથવનન્નુ નાનુ હેગॆ સ્પર્ષિસલિ?
01065039a યમશ્ચ સોમશ્ચ મહર્ષયશ્ચ સાધ્યા વિશ્વે વાલખિલ્યાશ્ચ સર્વે। 01065039c એતેઽપિ યસ્યોદ્વિજંતે પ્રભાવાત્ કસ્માત્તસ્માન્માદૃશી નોદ્વિજેત।।
યમનૂ, સોમનૂ, મહર્ષિગળૂ, સાધ્યરૂ, વિશ્વેદેવતॆગળૂ, વાલખિલ્યરૂ સર્વરૂ અવન પ્રભાવદ કુરિતુ જાગરૂકરાગિરુત્તારॆ. નન્નંતહ હॆણ્ણુ હેગॆતાનॆ અવનિગॆ હॆદરુવુદિલ્લ?
01065040a ત્વયૈવમુક્તા ચ કથં સમીપં ઋષેર્ન ગચ્છેયમહં સુરેંદ્ર। 01065040c રક્ષાં તુ મે ચિંતય દેવરાજ યથા ત્વદર્થં રક્ષિતાહં ચરેયં।।
સુરેંદ્ર! નીનુ હેળિદ બળિક અવન બળિ હેગॆ નાનુ હોગદે ઇરલિ? આદરૂ નન્નનુ રક્ષિસુવ કુરિતુ એનાદરૂ યોચિસુ. દેવરાજ! નિનગોસ્કર નાનુ હેગॆ સુરક્ષિતવાગિ અવન બળિ હોગલિ?
01065041a કામં તુ મે મારુતસ્તત્ર વાસઃ પ્રક્રીડિતાયા વિવૃણોતુ દેવ। 01065041c ભવેચ્ચ મે મન્મથસ્તત્ર કાર્યે સહાયભૂતસ્તવ દેવપ્રસાદાત્।।
દેવ! નાનુ આડુત્તિરુવાગ મારુતનૂ અલ્લિ ઇદ્દુ નન્ન વસ્ત્રવન્નુ હારિસલિ. મન્મથનૂ અલ્લિદ્દુ નન્ન ઈ કાર્યદલ્લિ નિન્ન દેવપ્રસાદવॆંદુ સહાયવન્નુ નીડલિ.
01065042a વનાચ્ચ વાયુઃ સુરભિઃ પ્રવાયેત્તસ્મિન્કાલે તમૃષિં લોભયંત્યાઃ। 01065042c તથેત્યુક્ત્વા વિહિતે ચૈવ તસ્મિંન્ તતો યયૌ સાશ્રમં કૌશિકસ્ય।।
નાનુ ઋષિયલ્લિ આસॆયન્નુ હુટ્ટિસુવાગ વાયુવુ વનદિંદ સુરભિ સુગંધવન્નુ હॊત્તુ તરલિ.” ઇવॆલ્લવુગળ એર્પાડાયિતॆંદુ ખચિતપડિસિકॊંડુ અવળુ કૌશિકન આશ્રમક્કॆ બંદળુ.””
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ શકુંતલોપાખ્યાને પંચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ આદિપર્વદલ્લિ સંભવ પર્વદલ્લિ શકુંતલોપાખ્યાનદલ્લિ અરવત્તૈદનॆય અધ્યાયવુ.