પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આદિ પર્વ
સંભવ પર્વ
અધ્યાય 64
સાર
દુઃષંતનુ કણ્વાશ્રમવન્નુ કંડુ પ્રવેશિસિદુદુ (1-25). આશ્રમ વર્ણનॆ (26-42).
01064001 વૈશંપાયન ઉવાચ।
01064001a તતો મૃગસહસ્રાણિ હત્વા વિપુલવાહનઃ।
01064001c રાજા મૃગપ્રસંગેન વનમન્યદ્વિવેશ હ।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “સહસ્રારુ મૃગગળન્નુ બેટॆયાડિદ આ વિપુલવાહન રાજનુ બેટॆયાડુત્તા ઇન્નॊંદુ વનવન્નુ પ્રવેશિસિદનુ.
01064002a એક એવોત્તમબલઃ ક્ષુત્પિપાસાસમન્વિતઃ।
01064002c સ વનસ્યાન્તમાસાદ્ય મહદીરિણમાસદત્।।
હસિવુ બાયારિકॆગળિંદ બળલિદ આ ઉત્તમ બલશાલિયુ ऒબ્બને વનદ અંચિનલ્લિદ્દ ऒંદુ મૈદાન પ્રદેશવન્નુ સેરિદનુ.
01064003a તચ્ચાપ્યતીત્ય નૃપતિરુત્તમાશ્રમસમ્યુતં।
01064003c મનઃપ્રહ્લાદજનનં દૃષ્ટિકાંતમતીવ ચ।
01064003e શીતમારુતસંયુક્તં જગામાન્યન્મહદ્વનં।।
અદન્નુ દાટિદ નૃપતિયુ ઉત્તમ આશ્રમગળિંદ કૂડિદ, અતીવ સુંદરવાગિદ્દુ મનસ્સિગॆ સંતોષવન્નુંટુમાડુવ, તંગાળિ બીસુત્તિદ્દ ઇન્નॊંદુ મહા વનવન્નુ પ્રવેશિસિદનુ.
01064004a પુષ્પિતૈઃ પાદપૈઃ કીર્ણમતીવ સુખશાદ્વલં।
01064004c વિપુલં મધુરારાવૈર્નાદિતં વિહગૈસ્તથા।।
હૂતુંબિદ મરગળુ મત્તુ વિશાલ સમૃદ્ધ હુલ્લિન હાસિગॆયન્નુ હॊંદિદ્દ અલ્લિ પક્ષિગળ મધુર કલરવગળુ પ્રતિધ્વનિસુત્તિદ્દવુ.
01064005a પ્રવૃદ્ધવિટપૈર્વૃક્ષૈઃ સુખચ્ચાયૈઃ સમાવૃતં।
01064005c ષટ્પદાઘૂર્ણિતલતં લક્ષ્મ્યા પરમયા યુતં।।
અલ્લિ સુખછાયॆયન્નુ નીડુવ વિશાલ રॆંબॆગળન્નુ હॊંદિ પ્રવૃદ્ધવાગિ બॆળॆદિદ્દ વૃક્ષગળિદ્દવુ. સુંદર પॊદॆગળુ મત્તુ હૂવિન બળ્ળિગળન્નુ દુંબિગળુ સુત્તુવરॆદિદ્દવુ.
01064006a નાપુષ્પઃ પાદપઃ કશ્ચિન્નાફલો નાપિ કંટકી।
01064006c ષટ્પદૈર્વાપ્યનાકીર્ણસ્તસ્મિન્વૈ કાનનેઽભવત્।।
આ કાનનદલ્લિ હૂ-ફલગળિલ્લદ મરવે ઇરલિલ્લ, મુળ્ળુગળિંદ કૂડિદ પॊદॆયે ઇરલિલ્લ, મત્તુ દુંબિગળુ મુત્તિકॊંડિરદ યાવ ગિડવૂ ઇરલિલ્લ.
01064007a વિહગૈર્નાદિતં પુષ્પૈરલંકૃતમતીવ ચ।
01064007c સર્વર્તુકુસુમૈર્વૃક્ષૈરતીવ સુખશાદ્વલં।
01064007e મનોરમં મહેષ્વાસો વિવેશ વનમુત્તમં।।
પક્ષિગળ નાદદિંદ તુંબિદ્દ, બહળષ્ટુ પુષ્પગળિંદ અલંકૃતવાગિદ્દ, સર્વઋતુગળલ્લિ કંડુબરુવ સુમવૃક્ષગળ સુખ નॆરળિનિંદ મનોરમ આ ઉત્તમ વનવન્નુ મહેષ્વાસનુ પ્રવેશિસિદનુ.
01064008a મારુતાગલિતાસ્તત્ર દ્રુમાઃ કુસુમશાલિનઃ।
01064008c પુષ્પવૃષ્ટિં વિચિત્રાં સ્મ વ્યસૃજંસ્તે પુનઃ પુનઃ।।
ગાળિયિંદ અલુગાડુત્તિદ્દ કુસુમદ્રુમગળિંદ પુનઃ પુનઃ પુષ્પવૃષ્ટિયાગુત્તિત્તુ.
01064009a દિવસ્પૃશોઽથ સંઘુષ્ટાઃ પક્ષિભિર્મધુરસ્વરૈઃ।
01064009c વિરેજુઃ પાદપાસ્તત્ર વિચિત્રકુસુમાંબરાઃ।।
01064010a તેષાં તત્ર પ્રવાલેષુ પુષ્પભારાવનામિષુ।
01064010c રુવંતિ રાવં વિહગાઃ ષટ્પદૈઃ સહિતા મૃદુ।।
સ્વર્ગવન્નુ મુટ્ટુત્તિવॆયો ऎન્નુવષ્ટુ ऎત્તર બॆળॆદિદ્દ પક્ષિગળ મધુર સ્વરગળિંદ વિરાજિસુત્તિદ્દ અલ્લિય મરગળ રॆંબॆગળુ વિચિત્ર કુસુમગળન્નુ હॊત્તુ આ પુષ્પગળ ભારદિંદલો ऎંબંતॆ કॆળગॆ ચાચિ સુત્તુવરॆદ પક્ષિ-દુંબિગળ નાદસમૂહદલ્લિ મુદિતવાગિદ્દવુ.
01064011a તત્ર પ્રદેશાંશ્ચ બહૂન્કુસુમોત્કરમંડિતાન્।
01064011c લતાગૃહપરિક્ષિપ્તાન્ મનસઃ પ્રીતિવર્ધનાન્।
01064011e સંપશ્યન્સ મહાતેજા બભૂવ મુદિતસ્તદા।।
આ પ્રદેશદલ્લિ હૂવિન ગॊંચલુગળન્નુ હॊંદિદ્દ હલવારુ બળ્ળિગળિદ્દવુ. મનસ્સિન સંતોષવન્નુ હॆચ્ચિસુવ લતાગૃહગળિદ્દવુ. ઇદન્નॆલ્લા નોડિદ મહાતેજસ્વિયુ આનંદિતનાદનુ.
01064012a પરસ્પરાશ્લિષ્ટશાખૈઃ પાદપૈઃ કુસુમાચિતૈઃ।
01064012c અશોભત વનં તત્તૈર્મહેંદ્રધ્વજસન્નિભૈઃ।।
તમ્મ તમ્મ કુસુમાચ્છાદિત રॆંબॆગળિંદ પરસ્પર અપ્પિકॊંડંતિદ્દ વૃક્ષગળિંદ કૂડિદ આ વનવુ અનેક સુંદર કામનબિલ્લુગળંતॆ શોભિસુત્તિત્તુ.
01064013a સુખશીતઃ સુગંધી ચ પુષ્પરેણુવહોઽનિલઃ।
01064013c પરિક્રામન્વને વૃક્ષાનુપૈતીવ રિરંસયા।।
હૂવુગળ પરાગવન્નુ હॊત્ત સુગંધિત સુખશીતલ ગાળિયુ અલ્લિય મરગળॊંદિગॆ આટવાડુત્તિદॆયો ऎન્નુવંતॆ વનદ સુત્તલૂ બીસુત્તિત્તુ.
01064014a એવંગુણસમાયુક્તં દદર્શ સ વનં નૃપઃ।
01064014c નદીકચ્ચોદ્ભવં કાંતમુચ્ચ્રિતધ્વજસન્નિભં।।
ઈ રીતિ ગુણસમાયુક્ત આ વનવુ નદિયॊંદર તીરદલ્લિ ઇંદ્રન ગૌરવાર્થ નॆટ્ટિદ્દ ધ્વજદંતિદॆ ऎન્નુવુદન્નુ નૃપનુ ગમનિસિદનુ.
01064015a પ્રેક્ષમાણો વનં તત્તુ સુપ્રહૃષ્ટવિહંગમં।
01064015c આશ્રમપ્રવરં રમ્યં દદર્શ ચ મનોરમં।।
આ વનદલ્લિ સદા સંતસદિંદ ચિલિપિલિગુડુત્તિદ્દ પક્ષિગળન્નુ મત્તુ મનોરમ રમ્ય આશ્રમસંકુલવન્નુ કંડનુ.
01064016a નાનાવૃક્ષસમાકીર્ણં સંપ્રજ્વલિતપાવકં।
01064016c યતિભિર્વાલખિલ્યૈશ્ચ વૃતં મુનિગણાન્વિતં।।
અદુ નાના વૃક્ષગળિંદ સુત્તુવરॆદિત્તુ મત્તુ મધ્યદલ્લિ પુણ્ય પાવકવુ ઉરિયુત્તિત્તુ. વાલખિલ્યધારિ યતિ મત્તુ મુનિગણગળિંદ કૂડિત્તુ.
01064017a અગ્ન્યાગારૈશ્ચ બહુભિઃ પુષ્પસંસ્તરસંસ્તૃતં।
01064017c મહાકચ્ચૈર્બૃહદ્ભિશ્ચ વિભ્રાજિતમતીવ ચ।।
બહળ અગ્ન્યાગારગળિદ્દવુ, નॆલદ મેલॆ મરગળિંદ કॆળગॆ બિદ્દ પુષ્પગળ દરિયે હાસિત્તુ. મહા રॆંબॆગળન્નુ હॊંદિદ્દ સુંદર મરગળિંદ અતીવ સુંદરવાગિ કાણુત્તિત્તુ.
01064018a માલિનીમભિતો રાજન્નદીં પુણ્યાં સુખોદકાં।
01064018c નૈકપક્ષિગણાકીર્ણાં તપોવનમનોરમાં।।
01064018e તત્ર વ્યાલમૃગાન્સૌમ્યાન્પશ્યન્પ્રીતિમવાપ સઃ।।
રાજન્! સુખોદકવન્નુ હॊંદિદ્દ પુણ્યકર માલિની નદિયુ અલ્લિ હરિયુત્તિત્તુ.
01064019a તં ચાપ્યતિરથઃ શ્રીમાનાશ્રમં પ્રત્યપદ્યત।
01064019c દેવલોકપ્રતીકાશં સર્વતઃ સુમનોહરં।।
હીગॆયે આ શ્રીમાન્ અતિરથનુ સર્વતવૂ સુમનોહરવાગિદ્દ દેવલોકદંતિદ્દ અશ્રમવન્નુ પ્રવેશિસિદનુ.
01064020a નદીમાશ્રમસંશ્લિષ્ટાં પુણ્યતોયાં દદર્શ સઃ।
01064020c સર્વપ્રાણભૃતાં તત્ર જનનીમિવ વિષ્ટિતાં।।
અલ્લિરુવ સર્વ પ્રાણિગળિગૂ જનનિયંતॆ હરિયુત્તિરુવ પુણ્ય નદિય દંડॆય મેલॆ નિંતિદ્દ આ આશ્રમવન્નુ નોડિદનુ.
01064021a સચક્રવાકપુલિનાં પુષ્પફેનપ્રવાહિનીં।
01064021c સકિન્નરગણાવાસાં વાનરર્ક્ષનિશેવિતાં।।
પુષ્પ-નॊરॆગળॊડનॆ પ્રવાહિસુત્તિદ્દ અદર દંડॆય મેલॆ ચક્રવાકગળુ આટવાડુત્તિદ્દવુ, તમ્મ ગણગળॊંદિગॆ કિન્નરરુ વાસિસુત્તિદ્દરુ મત્તુ વાનર-કરડિગળુ અલ્લિગॆ બરુત્તિદ્દવુ.
01064022a પુણ્યસ્વાધ્યાયસંઘુષ્ટાં પુલિનૈરુપશોભિતાં।
01064022c મત્તવારણશાર્દૂલભુજગેંદ્રનિશેવિતાં।।
સ્વાધ્યાય નિરત પુણ્યપુરુષરુ આ સુંદર દંડॆય મેલॆ વાસિસુત્તિદ્દરુ. મદિસિદ આનॆગળૂ, હુલિગળૂ, સર્પગળૂ અલ્લિગॆ બરુત્તિદ્દવુ.
01064023a નદીમાશ્રમસંબદ્ધાં દૃષ્ટ્વાશ્રમપદં તથા।
01064023c ચકારાભિપ્રવેશાય મતિં સ નૃપતિસ્તદા।।
નદિય દંડॆગે હॊંદિકॊંડિદ્દ આશ્રમપદવન્નુ નોડિદ નૃપતિયુ અદન્નુ પ્રવેશિસુવ મનસ્સુમાડિદનુ.
01064024a અલંકૃતં દ્વીપવત્યા માલિન્યા રમ્યતીરયા।
01064024c નરનારાયણસ્થાનં ગંગયેવોપશોભિતં।।
માલિની નદિયુ દ્વીપગળિંદ મત્તુ રમ્ય તીરગળિંદ અલંકૃતવાગિદ્દુ, ગંગા તીરદલ્લિદ્દ નરનારાયણર આશ્રમદંતॆ શોભિસુત્તિત્તુ.
01064024e મત્તબર્હિણસંઘુષ્ટં પ્રવિવેશ મહદ્વનં।।
01064025a તત્સ ચૈત્રરથપ્રખ્યં સમુપેત્ય નરેશ્વરઃ।
ચૈત્રરથન વનદંતિરુવ, મત્તુ નવિલુ સંકુલગળિંદ કૂડિદ આ મહાવનવન્નુ નરેશ્વરનુ પ્રવેશિસિદનુ.
01064025c અતીવ ગુણસંપન્નમનિર્દેશ્યં ચ વર્ચસા।।
01064025e મહર્ષિં કાશ્યપં દ્રષ્ટુમથ કણ્વં તપોધનં।।
અતીવ ગુણસંપન્ન અનિર્દેશ્ય વર્ચસ મહર્ષિ તપોધન કાશ્યપ કણ્વનન્નુ નોડલુ બયસિદનુ.
01064026a રથિનીં અશ્વસંબાધાં પદાતિગણસંકુલાં।
01064026c અવસ્થાપ્ય વનદ્વારિ સેનામિદમુવાચ સઃ।।
રથિગળન્નુ, અશ્વસવારિગળન્નુ મત્તુ પદાતિગણસંકુલગળ સેનॆયન્નુ વનદ દારિયલ્લિયે નિલ્લિસિ ઈ માતુગળન્નાડિદનુ:
01064027a મુનિં વિરજસં દ્રષ્ટું ગમિષ્યામિ તપોધનં।
01064027c કાશ્યપં સ્થીયતામત્ર યાવદાગમનં મમ।।
“નાનુ મુનિ વિરજસ તપોધન કાશ્યપનન્નુ કાણલુ હોગુત્તિદ્દેનॆ. નાનુ બરુવવરॆગॆ ઇલ્લિયે નિંતિરિ.”
01064028a તદ્વનં નંદનપ્રખ્યમાસાદ્ય મનુજેશ્વરઃ।
01064028c ક્ષુત્પિપાસે જહૌ રાજા હર્ષં ચાવાપ પુષ્કલં।।
નંદનવનદંતિરુવ આ વનવન્નુ પ્રવેશિસુત્તિદ્દંતॆયે મનુજેશ્વર રાજનુ હસિવુ બયારિકॆગળન્નુ કળॆદુકॊંડુ અત્યંત હર્ષિતનાદનુ.
01064029a સામાત્યો રાજલિંગાનિ સોઽપનીય નરાધિપઃ।
01064029c પુરોહિતસહાયશ્ચ જગામાશ્રમમુત્તમં।
01064029e દિદૃક્ષુસ્તત્ર તં ઋષિં તપોરાશિમથાવ્યયં।।
રાજચિહ્નॆગળન્નુ કળચિટ્ટુ અમાત્યરુ મત્તુ પુરોહિતરॊંદિગॆ આ નરાધિપનુ ઉત્તમ ઋષિ તપો રાશિ અવ્યયનન્નુ નોડલુ હॊરટનુ.
01064030a બ્રહ્મલોકપ્રતીકાશમાશ્રમં સોઽભિવીક્ષ્ય ચ।
01064030c ષટ્પદોદ્ગીતસંઘુષ્ટં નાનાદ્વિજ ગણાયુતં।।
આ બ્રહ્મલોકપ્રતીકાશ આશ્રમવન્નુ નોડિદનુ. અલ્લિ નાના દ્વિજગણગળ મંત્રોચ્છારણॆયુ દુંબિગળ ઝેંકારદંતॆ કેળિબરુત્તિત્તુ.
01064031a ઋચો બહ્વૃચમુખ્યૈશ્ચ પ્રેર્યમાણાઃ પદક્રમૈઃ।
01064031c શુશ્રાવ મનુજવ્યાઘ્રો વિતતેષ્વિહ કર્મસુ।।
આશ્રમદ ऒંદॆડॆયિંદ સુસ્વરવાગિ કેળિબરુત્તિદ્દ બ્રાહ્મણ પ્રમુખર પદક્રમ પ્રકાર ઋક્કુગળન્નુ આ મનુજવ્યાઘ્રનુ આલિસિદનુ.
01064032a યજ્ઞવિદ્યાંગવિદ્ભિશ્ચ ક્રમદ્ભિશ્ચ ક્રમાનપિ।
01064032c અમિતાત્મભિઃ સુનિયતૈઃ શુશુભે સ તદાશ્રમઃ।।
યજ્ઞવિંદ્યાંગગળન્નુ મત્તુ ક્રમગળન્નુ તિળિદિદ્દ અમિતાત્મરિંદॊડગૂડિદ યજ્ઞમંટપગળુ આ અશ્રમદલ્લિ શોભિસુત્તિદ્દવુ.
01064033a અથર્વવેદપ્રવરાઃ પૂગયાજ્ઞિક સમ્મતાઃ।
01064033c સંહિતામીરયંતિ સ્મ પદક્રમયુતાં તુ તે।।
પદક્રમગળન્નનુસરિસિ અથર્વવેદપ્રવરરુ સંહિતॆગળન્નુ પઠિસુત્તિદ્દરુ.
01064034a શબ્દસંસ્કારસંયુક્તં બ્રુવદ્ભિશ્ચાપરૈર્દ્વિજૈઃ।
01064034c નાદિતઃ સ બભૌ શ્રીમાન્ બ્રહ્મલોક ઇવાશ્રમઃ।।
ઇન્નॊંદॆડॆ દ્વિજર શબ્ધસંસ્કારગળિંદॊડગૂડિદ મંત્રનાદવુ કેળિબરુત્તિદ્દુ આ શ્રીમંત આશ્રમવુ બ્રહ્મલોકદંતॆ તોરિબરુત્તિત્તુ.
01064035a યજ્ઞસંસ્કારવિદ્ભિશ્ચ ક્રમશિક્ષા વિશારદૈઃ।
01064035c ન્યાયતત્ત્વાર્થવિજ્ઞાનસંપન્નૈર્વેદપારગૈઃ।।
અલ્લિ યજ્ઞસંસ્કારગળન્નુ તિળિદવરૂ, ક્રમશિક્ષા વિશારદરૂ, ન્યાય તત્વાર્થ વિજ્નાન સંપન્નરૂ, વેદ પારંગતરૂ ઇદ્દરુ.
01064036a નાનાવાક્યસમાહારસમવાયવિશારદૈઃ।
01064036c વિશેષકાર્યવિદ્ભિશ્ચ મોક્ષધર્મપરાયણૈઃ।।
અલ્લિ નાના વાક્ય સમાહાર સમવાય વિશારદરિદ્દરુ, વિશેષ કાર્યવિદ્વત્તરિદ્દરુ, મત્તુ મોક્ષધર્મ પરાયણરિદ્દરુ.
01064037a સ્થાપનાક્ષેપસિદ્ધાંતપરમાર્થજ્ઞતાં ગતૈઃ।
01064037c લોકાયતિકમુખ્યૈશ્ચ સમન્તાદનુનાદિતં।।
01064038a તત્ર તત્ર ચ વિપ્રેંદ્રાન્નિયતાન્સંશિતવ્રતાન્।
01064038c જપહોમપરાન્સિદ્ધાન્દદર્શ પરવીરહા।।
પરવીરહ વિપ્રેંદ્રનુ ऎલ્લॆડॆયલ્લિયૂ જપ હોમાદિગળલ્લિ નિરત નિયત સંશિતવ્રત સિદ્ધરન્નુ નોડિદનુ.
01064039a આસનાનિ વિચિત્રાણિ પુષ્પવંતિ મહીપતિઃ।
01064039c પ્રયત્નોપહિતાનિ સ્મ દૃષ્ટ્વા વિસ્મયમાગમત્।।
પુષ્પગળિંદ તુંબા જાગરૂકતॆયિંદ રચિસિદ્દ વિચિત્ર આસનગળન્નુ નોડિદ મહીપતિયુ વિસ્મિતનાદનુ.
01064040a દેવતાયતનાનાં ચ પૂજાં પ્રેક્ષ્ય કૃતાં દ્વિજૈઃ।
01064040c બ્રહ્મલોકસ્થમાત્માનં મેને સ નૃપસત્તમઃ।।
દ્વિજરિંદ નડॆયુત્તિદ્દ દેવતા પૂજॆગળન્નુ નોડિદ આ નૃપસત્તમનુ તાનુ બ્રહ્મલોકદલ્લિદ્દેનો ऎંદુ ભાવિસિદનુ.
01064041a સ કાશ્યપતપોગુપ્તમાશ્રમપ્રવરં શુભં।
01064041c નાતૃપ્યત્ પ્રેક્ષમાણો વૈ તપોધનગણૈર્યુતં।।
કાશ્યપન તપોબલદિંદ રક્ષિસલ્પટ્ટ, તપોધન ગણગળિંદ કૂડિદ્દ શુભ આશ્રમ સંકુલવન્નુ ऎષ્ટુ નોડિદરુ અવનિગॆ તૃપ્તિયાગલિલ્લ.
01064042a સ કાશ્યપસ્યાયતનં મહાવ્રતૈઃ વૃતં સમન્તાદૃષિભિસ્તપોધનૈઃ। 01064042c વિવેશ સામાત્યપુરોહિતોઽરિહા વિવિક્તં અત્યર્થમનોહરં શિવં।।
આ અરિમર્દનનુ તન્ન અમાત્ય મત્તુ પુરોહિતન સહિત મનોહર, મંગળકર, તપોધન ઋષિ મહાવ્રતરિંદ કૂડિદ્દ કાશ્યપન આ તપો આશ્રમવન્નુ પ્રવેશિસિદનુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ શકુંતલોપાખ્યાને ચતુષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ આદિપર્વદલ્લિ સંભવ પર્વદલ્લિ શકુંતલોપાખ્યાનદલ્લિ અરવત્નાલ્કનॆય અધ્યાયવુ.