પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
આદિ પર્વ
આસ્તીક પર્વ
અધ્યાય 39
સાર
તક્ષકનુ કાશ્યપનન્નુ હિંદॆ કળુહિસિદુદુ (1-20). તક્ષકનુ પરિક્ષિતનન્નુ કચ્ચિ કॊંદુદુ (21-33).01039001 તક્ષક ઉવાચ।
01039001a દષ્ટં યદિ મયેહ ત્વં શક્તઃ કિં ચિચ્ચિકિત્સિતું।
01039001c તતો વૃક્ષં મયા દષ્ટમિમં જીવય કાશ્યપ।।
તક્ષકનુ હેળિદનુ: “કાશ્યપ! નન્નિંદ કચ્ચલ્પટ્ટ યારન્નૂ નીનુ ગુણપડિસબલ્લॆયॆંદાદરॆ નાનુ કચ્ચુવ ઈ વૃક્ષવન્નુ પુનર્જીવગॊળિસુ.
01039002a પરં મંત્રબલં યત્તે તદ્દર્શય યતસ્વ ચ।
01039002c ન્યગ્રોધમેનં ધક્ષ્યામિ પશ્યતસ્તે દ્વિજોત્તમ।।
દ્વિજોત્તમ! નિન્ન કણ્ણમુંદॆયે ઈ આલદ મરવન્નુ સુટ્ટુ ભસ્મમાડુત્તેનॆ. આગ નિન્ન વિશેષ મંત્રબલવન્નુ તોરિસુ.”
01039003 કાશ્યપ ઉવાચ।
01039003a દશ નાગેંદ્ર વૃક્ષં ત્વં યમેનમભિમન્યસે।
01039003c અહમેનં ત્વયા દષ્ટં જીવયિષ્યે ભુજંગમ।।
કાશ્યપનુ હેળિદનુ: “નાગેંદ્ર! નિનગॆ ઇષ્ટવાદરॆ ઈ વૃક્ષવન્નુ કચ્ચુ. ભુજંગમ! નીનુ નોડુત્તિદ્દ હાગॆયે અદન્નુ નાનુ બદુકિસુત્તેનॆ.””
01039004 સૂત ઉવાચ।
01039004a એવમુક્તઃ સ નાગેંદ્રઃ કાશ્યપેન મહાત્મના।
01039004c અદશદ્વૃક્ષમભ્યેત્ય ન્યગ્રોધં પન્નગોત્તમઃ।।
સૂતનુ હેળિદનુ: “મહાત્મ કાશ્યપનિંદ હીગॆ હેળલ્પટ્ટ નાગેંદ્ર પન્નગોત્તમનુ અલ્લિદ્દ ન્યગ્રોધ વૃક્ષવન્નુ કચ્ચિદનુ.
01039005a સ વૃક્ષસ્તેન દષ્ટઃ સન્સદ્ય એવ મહાદ્યુતે।
01039005c આશીવિષવિષોપેતઃ પ્રજજ્વાલ સમંતતઃ।।
આ મહાદ્યુતિયિંદ કચ્ચલ્પટ્ટ વૃક્ષવુ વિષવન્નુંડુ ऎલ્લા કડॆયિંદલૂ સુટ્ટુ ઉરિયતॊડગિતુ.
01039006a તં દગ્ધ્વા સ નગં નાગઃ કાશ્યપં પુનરબ્રવીત્।
01039006c કુરુ યત્નં દ્વિજશ્રેષ્ઠ જીવયૈનં વનસ્પતિં।।
આ મરવન્નુ સુટ્ટુહાકિદ નાગનુ કાશ્યપનિગॆ પુનઃ હેળિદનુ: “દ્વિજશ્રેષ્ઠ! ઈ વનસ્પતિયન્નુ જીવગॊળિસલુ નિન્ન પ્રયત્ન માડુ.”
01039007a ભસ્મીભૂતં તતો વૃક્ષં પન્નગેંદ્રસ્ય તેજસા।
01039007c ભસ્મ સર્વં સમાહૃત્ય કાશ્યપો વાક્યમબ્રવીત્।।
પન્નગેંદ્રન તેજસ્સિનિંદ ભસ્મીભૂત આ વૃક્ષદ ऎલ્લ ભસ્મવન્નુ તॆગॆદુકॊંડુ કાશ્યપનુ ઈ વાક્યગળન્નુ હેળિદનુ:
01039008a વિદ્યાબલં પન્નગેંદ્ર પશ્ય મેઽસ્મિન્વનસ્પતૌ।
01039008c અહં સંજીવયામ્યેનં પશ્યતસ્તે ભુજંગમ।।
“પન્નગેંદ્ર! નોડુ! નન્ન વિદ્યાબલદિંદ ઈ વનસ્પતિયન્નુ ઈગ સજીવગॊળિસુત્તેનॆ. નોડુત્તિરુ ભુજંગમ!”
01039009a તતઃ સ ભગવાન્વિદ્વાન્કાશ્યપો દ્વિજસત્તમઃ।
01039009c ભસ્મરાશીકૃતં વૃક્ષં વિદ્યયા સમજીવયત્।।
આગ આ ભગવાન્ વિદ્વાન્ દ્વિજસત્તમ કાશ્યપનુ ભસ્મદ રાશિયાગિદ્દ વૃક્ષવન્નુ તન્ન વિદ્યॆયિંદ સજીવગॊળિસિદનુ.
01039010a અંકુરં તં સ કૃતવાંસ્તતઃ પર્ણદ્વયાન્વિતં।
01039010c પલાશિનં શાખિનં ચ તથા વિટપિનં પુનઃ।।
મॊદલુ અવનુ અંકુરવન્નુ માડિદનુ, અદક્કॆ ऎરડુ ऎલॆગળન્નિત્તનુ, મત્તુ પલાશ રॆંબॆગળન્નિત્તુ પુનઃ અદન્નુ મॊદલિન મરદંતॆયે માડિદનુ.
01039011a તં દૃષ્ટ્વા જીવિતં વૃક્ષં કાશ્યપેન મહાત્મના।
01039011c ઉવાચ તક્ષકો બ્રહ્મન્નેતદત્યદ્ભુતં ત્વયિ।।
મહાત્મ કાશ્યપનિંદ જીવિતગॊંડ આ વૃક્ષવન્નુ નોડિદ તક્ષકનુ હેળિદનુ: “બ્રાહ્મણ! નિન્ન ઈ કૃતિયુ અત્યદ્ભુતવે સરિ.
01039012a વિપ્રેંદ્ર યદ્વિષં હન્યા મમ વા મદ્વિધસ્ય વા।
01039012c કં ત્વમર્થમભિપ્રેપ્સુર્યાસિ તત્ર તપોધન।।
વિપ્રેંદ્ર! નીનુ નન્ન ઈ વિષ અથવા બેરॆ યાવ વિષવન્નૂ નાશપડિસબલ્લॆ. તપોધન! નીનુ હોગુત્તિરુવલ્લિ ऎષ્ટુ સંપત્તન્નુ અપેક્ષિસુત્તિદ્દીયॆ?
01039013a યત્તેઽભિલષિતં પ્રાપ્તું ફલં તસ્માન્નૃપોત્તમાત્।
01039013c અહમેવ પ્રદાસ્યામિ તત્તે યદ્યપિ દુર્લભં।।
નૃપોત્તમનિંદ નીનુ બયસુવ પરિહારવન્નુ ऎષ્ટુ કષ્ટવાદરૂ નાને નિનગॆ કॊડુત્તેનॆ.
01039014a વિપ્રશાપાભિભૂતે ચ ક્ષીણાયુષિ નરાધિપે।
01039014c ઘટમાનસ્ય તે વિપ્ર સિદ્ધિઃ સંશયિતા ભવેત્।।
વિપ્ર! બ્રાહ્મણન શાપક્કॊળગાદ ક્ષીણાયુષિ આ નરાધિપનન્નુ ઉળિસુવ નિન્ન પ્રયત્ન યશસ્વિયાગુવુદુ સંશયવે.
01039015a તતો યશઃ પ્રદીપ્તં તે ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતં।
01039015c વિરષ્મિરિવ ઘર્માંશુરંતર્ધાનમિતો વ્રજેત્।।
અદરિંદ મૂરૂ લોકગળલ્લિ વિશૃત દેદીપ્યમાન નિન્ન ઈ યશસ્સુ સૂર્યનકિરણગળન્નુ કિત્તુકॊંડરॆ હેગો હાગॆ નંદિહોગુત્તદॆ.”
01039016 કાશ્યપ ઉવાચ।
01039016a ધનાર્થી યામ્યહં તત્ર તન્મે દિત્સ ભુજંગમ।
01039016c તતોઽહં વિનિવર્તિષ્યે ગૃહાયોરગસત્તમ।।
કાશ્યપનુ હેળિદનુ: “હણક્કોસ્કરવે નાનુ અલ્લિગॆ હોગુત્તિદ્દેનॆ. ભુજંગમ! ઉરગસત્તમ! નીનુ નનગॆ અદન્ને નીડુવॆયાદરॆ નિન્નિંદ અદન્નુ સ્વીકરિસિ મનॆગॆ હિંદિરુગુત્તેનॆ.”
01039017 તક્ષક ઉવાચ।
01039017a યાવદ્ધનં પ્રાર્થયસે તસ્માદ્રાજ્ઞસ્તતોઽધિકં।
01039017c અહં તેઽદ્ય પ્રદાસ્યામિ નિવર્તસ્વ દ્વિજોત્તમ।।
તક્ષકનુ હેળિદનુ: “રાજનિંદ ऎષ્ટુ ધનવન્નુ કેળબયસુત્તીયો અદક્કૂ અધિક ધનવન્નુ નાનુ નિનગॆ કॊડુત્તેનॆ. દ્વિજોત્તમ! હિંદિરુગુ.””
01039018 સૂત ઉવાચ।
01039018a તક્ષકસ્ય વચઃ શ્રુત્વા કાશ્યપો દ્વિજસત્તમઃ।
01039018c પ્રદધ્યૌ સુમહાતેજા રાજાનં પ્રતિ બુદ્ધિમાન્।।
01039019a દિવ્યજ્ઞાનઃ સ તેજસ્વી જ્ઞાત્વા તં નૃપતિં તદા।
01039019c ક્ષીણાયુષં પાંડવેયમપાવર્તત કાશ્યપઃ।
01039019e લબ્ધ્વા વિત્તં મુનિવરસ્તક્ષકાદ્યાવદીપ્સિતં।।
સૂતનુ હેળિદનુ: “તક્ષકન માતુગળન્નુ કેળિદ મહાતેજસ્વિ બુદ્ધિવંત તેજસ્વિ દ્વિજસત્તમ કાશ્યપનુ રાજન કુરિતુ યોચિસિ તન્ન દિવ્યજ્ઞાનદિંદ પાંડવ કુલદલ્લિ જનિસિદ આ નૃપતિયુ ક્ષીણાયુષિયॆંદુ તિળિદનુ. આગ આ મુનિવરનુ તક્ષકનિંદ તનગિષ્ટવાદષ્ટુ વિત્તવન્નુ પડॆદુ હિંદિરુગિદનુ.
01039020a નિવૃત્તે કાશ્યપે તસ્મિન્સમયેન મહાત્મનિ।
01039020c જગામ તક્ષકસ્તૂર્ણં નગરં નાગસાહ્વયં।।
ऒપ્પંદદંતॆ આ મહાત્મ કાશ્યપનુ અલ્લિંદ મરળલુ, તક્ષકનુ અવસરદલ્લિ નાગસાહ્વય નગરક્કॆ બંદનુ.
01039021a અથ શુશ્રાવ ગચ્છન્સ તક્ષકો જગતીપતિં।
01039021c મંત્રાગદૈર્વિષહરૈ રક્ષ્યમાણં પ્રયત્નતઃ।।
હોગુત્તિરુવાગ તક્ષકનુ આ જગત્પતિયુ વિષહર મંત્રૌષધિગળિંદ બહુ જાગરૂકનાગિ રક્ષિસલ્પટ્ટિદ્દાનॆ ऎંદુ કેળિદનુ.
01039022a સ ચિંતયામાસ તદા માયાયોગેન પાર્થિવઃ।
01039022c મયા વંચયિતવ્યોઽસૌ ક ઉપાયો ભવેદિતિ।।
આગ અવનુ “રાજનન્નુ માયાયોગદિંદ વંચિસબેકુ. અદર ઉપાયવાદરૂ એનુ?” ऎંદુ ચિંતિસતॊડગિદનુ.
01039023a તતસ્તાપસરૂપેણ પ્રાહિણોત્સ ભુજંગમાન્।
01039023c ફલપત્રોદકં ગૃહ્ય રાજ્ઞે નાગોઽથ તક્ષકઃ।।
આગ નાગ તક્ષકનુ કॆલવુ સર્પગળન્નુ તાપસર રૂપદલ્લિ રાજનિગॆ ફલ પત્ર ઉદકગળન્નુ કॊટ્ટુ કળુહિસિદનુ.
01039024 તક્ષક ઉવાચ।
01039024a ગચ્છધ્વં યૂયમવ્યગ્રા રાજાનં કાર્યવત્તયા।
01039024c ફલપત્રોદકં નામ પ્રતિગ્રાહયિતું નૃપં।।
તક્ષકનુ હેળિદનુ: “રાજનલ્લિ ऒંદુ મુખ્ય કાર્યવિદॆયॆંદુ નીવॆલ્લરૂ અવનલ્લિ હોગિ રાજનુ ફલપત્રોદકગળન્નુ સ્વીકરિસુવંતॆ ऒત્તાયિસિ.””
01039025 સૂત ઉવાચ।
01039025a તે તક્ષકસમાદિષ્ટાસ્તથા ચક્રુર્ભુજંગમાઃ।
01039025c ઉપનિન્યુસ્તથા રાજ્ઞે દર્ભાનાપઃ ફલાનિ ચ।।
સૂતનુ હેળિદનુ: “તક્ષકન માતિનંતॆ આ સર્પગળુ રાજનિગॆ દર્ભॆ, નીરુ મત્તુ ફલગળન્નુ હિડિદુ હॊરટવુ.
01039026a તચ્ચ સર્વં સ રાજેંદ્રઃ પ્રતિજગ્રાહ વીર્યવાન્।
01039026c કૃત્વા ચ તેષાં કાર્યાણિ ગમ્યતામિત્યુવાચ તાન્।।
વીર્યવાન્ રાજેંદ્રનુ અવરુ તંદ સર્વવન્નૂ સ્વીકરિસિ અવર કॆલસવુ મુગિદ બળિક અવરિગॆ હિંદિરુગલુ હેળિદનુ.
01039027a ગતેષુ તેષુ નાગેષુ તાપસચ્છદ્મરૂપિષુ।
01039027c અમાત્યાન્સુહૃદશ્ચૈવ પ્રોવાચ સ નરાધિપઃ।।
તાપસર રૂપ તળॆદિદ્દ આ નાગગળુ હોદ બળિક તન્ન અમાત્યરુ મત્તુ સુહૃદયરિગॆ હેળિદનુ:
01039028a ભક્ષયંતુ ભવંતો વૈ સ્વાદૂનીમાનિ સર્વશઃ।
01039028c તાપસૈરુપનીતાનિ ફલાનિ સહિતા મયા।।
“તાપસરુ તંદિરુવ ઈ સ્વાધિષ્ટ ફલગળન્નુ નીવॆલ્લરૂ નન્ન જॊતॆ સેરિ સેવિસિરિ.”
01039029a તતો રાજા સસચિવઃ ફલાન્યાદાતુમૈચ્છત।
01039029c યદ્ગૃહીતં ફલં રાજ્ઞા તત્ર કૃમિરભૂદણુઃ।
01039029e હ્રસ્વકઃ કૃષ્ણનયનસ્તામ્રો વર્ણેન શૌનક।।
શૌનક! રાજનુ તન્ન સચિવરॊંદિગॆ હણ્ણુગળન્નુ તિન્નલુ બયસિદાગ, રાજનુ હિડિદ ફલદલ્લિ અણુવિનષ્ટુ ચિક્ક, કપ્પુ કણ્ણુગળ તામ્ર વર્ણદ ક્રિમિયॊંદુ કાણિસિકॊંડિતુ.
01039030a સ તં ગૃહ્ય નૃપશ્રેષ્ઠઃ સચિવાનિદમબ્રવીત્।
01039030c અસ્તમભ્યેતિ સવિતા વિષાદદ્ય ન મે ભયં।।
01039031a સત્યવાગસ્તુ સ મુનિઃ કૃમિકો માં દશત્વયં।
01039031c તક્ષકો નામ ભૂત્વા વૈ તથા પરિહૃતં ભવેત્।।
અદન્નુ હિડિદ નૃપશ્રેષ્ઠનુ તન્ન સચિવરન્નુદ્દેશિસિ હેળિદનુ: “સૂર્યાસ્તવાગુત્તિદॆ. ઇન્નુ નનગॆ વિષદ ભયવિલ્લ. આ મુનિય માતન્નુ સત્યવાગિસલોસુગ ઈ ક્રિમિયુ તક્ષકનાગિ નન્નન્નુ કચ્ચલિ. ઈ રીતિ સત્યવન્નુ સુળ્ળાગદંતॆ તડॆગટ્ટલિ!”
01039032a તે ચૈનમન્વવર્તંત મંત્રિણઃ કાલચોદિતાઃ।
01039032c એવમુક્ત્વા સ રાજેંદ્રો ગ્રીવાયાં સંનિવેશ્ય હ।
01039032e કૃમિકં પ્રાહસત્તૂર્ણં મુમૂર્ષુર્નષ્ટચેતનઃ।।
કાલચોદિત મંત્રિગળુ અવન ઈ માતન્નુ પ્રશંસિસિદરુ. હીગॆ હેળિદ રાજેંદ્રનુ જોરાગિ નગુત્તા આ ક્રિમિયન્નુ તન્ન કુત્તિગॆય મેલॆ ઇટ્ટાક્ષણવે તન્ન ચેતનવન્નુ કળॆદુકॊંડુ મૂર્છિતનાદનુ.
01039033a હસન્નેવ ચ ભોગેન તક્ષકેણાભિવેષ્ટિતઃ।
01039033c તસ્માત્ફલાદ્વિનિષ્ક્રમ્ય યત્તદ્રાજ્ઞે નિવેદિતં।।
રાજનુ નગુત્તિરુવાગ આ ફલદિંદ હॊરબંદ તક્ષકનુ અવનન્નુ સુત્તિહાકિકॊંડિદ્દનુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ તક્ષકદંશે એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ આદિપર્વદલ્લિ આસ્તીકપર્વદલ્લિ તક્ષકદંશ ऎન્નુવ મૂવત્તॊંભત્તનॆય અધ્યાયવુ.