016 amr̥tamaṁthanaḥ

pravēśa

।। ōṁ ōṁ namō nārāyaṇāya।। śrī vēdavyāsāya namaḥ ।।

śrī kr̥ṣṇadvaipāyana vēdavyāsa viracita

śrī mahābhārata

ādi parva

āstīka parva

adhyāya 16

sāra

anaṁtanu maṁdaravannu kittu samudramathanakke kaḍegōlannāgisalu koṭṭiddudu (1-10). kūrmavu maṁdaravannu hottikoṁḍidudu, dēvāsurariṁda samudra mathana (11-15). samudramathanadiṁduṁṭāda allōla kallōlagaḷu (15-25). baḷalida dēvategaḷige nārāyaṇanu śaktiyannu nīḍuvudu (26-30). samudradiṁda nānā jīva-vastugaḷa utpatti (31-37). amr̥tada utpatti, nārāyaṇana mōhinī rūpa (38-40).

01016001 sūta uvāca।
01016001a tatō'bhraśikharākārairgiriśr̥ṁgairalaṁkr̥taṁ।
01016001c maṁdaraṁ parvatavaraṁ latājālasamāvr̥taṁ।।

sūtanu hēḷidanu: “mōḍagaḷē śikharākāravāgiruva, giriśr̥ṁgagaḷiṁda alaṁkr̥ta, latājāla samāvr̥ta, parvataśrēṣṭhavē maṁdara1.

01016002a nānāvihagasaṁghuṣṭaṁ nānādaṁṣṭrisamākulaṁ।
01016002c kinnarairapsarōbhiśca dēvairapi ca sēvitaṁ।।

alli nānāpakṣigaḷa saṁkulagaḷu ninādagaiyuttave mattu nānā krūra mr̥gasaṁkulagaḷive. alli kinnara, apsara mattu dēvategaḷu viharisuttiruttāre.

01016003a ēkādaśa sahasrāṇi yōjanānāṁ samucchritaṁ।
01016003c adhō bhūmēḥ sahasrēṣu tāvatsvēva pratiṣṭhitaṁ।।

adu bhūmiyiṁda mēle hannoṁdu sāvira yōjana2 mattu keḷage hannoṁdu sāvira yōjana āḷadalli ide.

01016004a tamuddhartuṁ na śaktā vai sarvē dēvagaṇāstadā।
01016004c viṣṇumāsīnamabhyētya brahmāṇaṁ cēdamabruvan।।

adannu kīḷalu aśaktarāda sarva dēvagaṇagaḷū brahmanoṁdige āsīnanāgidda viṣṇuvina baḷi baṁdu hēḷidaru:

01016005a bhavaṁtāvatra kurutāṁ buddhiṁ naiḥśrēyasīṁ parāṁ।
01016005c maṁdarōddharaṇē yatnaḥ kriyatāṁ ca hitāya naḥ।।
01016006a tathēti cābravīdviṣṇurbrahmaṇā saha bhārgava।

“maṁdaravannu ettuva kuritu ēnādarū upāyavannu yōcisiri.” bhārgava! “hāgeyē āgali” eṁdu viṣṇu-brahmaru hēḷidaru.

01016006c tatō'naṁtaḥ samutthāya brahmaṇā paricōditaḥ।
01016006e nārāyaṇēna cāpyuktastasminkarmaṇi vīryavān।।

brahma mattu nārāyaṇariṁda paricōdita karmavīryavān anaṁta3nu adannu etti hiḍidanu.

01016007a atha parvatarājānaṁ tamanaṁtō mahābalaḥ।
01016007c ujjahāra balādbrahmansavanaṁ savanaukasaṁ।।

brāhmaṇa! ā mahābala anaṁtanu balavannu upayōgisi vana mattu vr̥kṣagaḷa sahita ā parvatarājanannu eḷedu kittanu.

01016008a tatastēna surāḥ sārdhaṁ samudramupatasthirē।
01016008c tamūcuramr̥tārthāya nirmathiṣyāmahē jalaṁ।।

naṁtara surarellarū samudrataṭadalli sēri hēḷidaru: “samudra! amr̥takkāgi ninnannu mathisalu nāvella illi sēriddēve.”

01016009a apāṁpatirathōvāca mamāpyaṁśō bhavēttataḥ।
01016009c sōḍāsmi vipulaṁ mardaṁ maṁdarabhramaṇāditi।।

āga apāṁpati4yu uttarisidanu: “adaralli oṁdu bhāgavannu nanagū koḍi. maṁdaravu kaḍeyuvudariṁda uṁṭāguva vipula allōla kallōlavannu nānu taḍeyaballe.”

01016010a ūcuśca kūrmarājānamakūpāraṁ surāsurāḥ।
01016010c girēradiṣṭānamasya bhavānbhavitumarhati।।

surāsurarellarū kūrmarāja akūpāra5nallige hōgi “ninna benna mēle ī parvatavannu etti hiḍidukoḷḷabēku” eṁdu kēḷikoṁḍaru.

01016011a kūrmēṇa tu tathētyuktvā pr̥ṣṭamasya samarpitaṁ।
01016011c tasya śailasya cāgraṁ vai yaṁtrēṇēṁdrō'bhyapīḍayat।।

“hāgeyē āgali” eṁdu ā āmeyu hēḷalu adara benna mēle iṁdranu oṁdu yaṁtrada sahāyadiṁda ā parvatavannu etti nillisidanu.

01016012a maṁthānaṁ maṁdaraṁ kr̥tvā tathā nētraṁ ca vāsukiṁ।
01016012c dēvā mathitumārabdhāḥ samudraṁ nidhimaṁbhasāṁ।
01016012e amr̥tārthinastatō brahmansahitā daityadānavāḥ।।

brāhmaṇa! maṁdaravannu kaḍagōlannāgi mattu vāsukiyannu haggavannāgi māḍikoṁḍu dēvategaḷu daitya dānavaroḍagūḍi nīrē nidhiyāgidda samudravannu amr̥takkōskara kaḍeyatoḍagidaru.

01016013a ēkamaṁtamupāśliṣṭā nāgarājñō mahāsurāḥ।
01016013c vibudhāḥ sahitāḥ sarvē yataḥ pucchaṁ tataḥ sthitāḥ।।

oṁdukaḍe nāgarājana heḍeyannu mahā asuraru hiḍidu innoṁdeḍe adara bālavannu sarva dēvategaḷu hiḍidu niṁtiddaru.

01016014a anaṁtō bhagavāndēvō yatō nārāyaṇastataḥ।
01016014c śira udyamya nāgasya punaḥ punaravākṣipat।।

bhagavān anaṁtanu nārāyaṇa dēvaniddalliyē niṁtu ibbarū nāga vāsukiya śiravannu punaḥ punaḥ mēletti keḷagiḷisuttiddaru.

01016015a vāsukēratha nāgasya sahasākṣipyataḥ suraiḥ।
01016015c sadhūmāḥ sārciṣō vātā niṣpēturasakr̥nmukhāt।।

surariṁda jōrāgi eḷedāḍalpaṭṭa nāga vāsukiya bāyiyiṁda dhūma mattu jvāleyiṁdoḍagūḍida haveyu horahommitu.

01016016a tē dhūmasaṁghāḥ saṁbhūtā mēghasaṁghāḥ savidyutaḥ।
01016016c abhyavarṣansuragaṇān śramasaṁtāpakarśitān।।

ā haveyu viṁciniṁdoḍagūḍida mēghagaḷāgi, śramasaṁtāpadiṁda baḷalida suragaṇagaḷa mēle maḷeyannu surisitu.

01016017a tasmācca girikūṭāgrātpracyutāḥ puṣpavr̥ṣṭayaḥ।
01016017c surāsuragaṇānmālyaiḥ sarvataḥ samavākiran।।

ā girikūṭada kaṇivegaḷalliruva maragaḷiṁda uduruttidda puṣpa mālegaḷu sarāsuragaṇagaḷellara āyāsavannu pariharisidavu.

01016018a babhūvātra mahāghōṣō mahāmēgharavōpamaḥ।
01016018c udadhērmathyamānasya maṁdarēṇa surāsuraiḥ।।

surāsurariṁda kaḍeyalpaḍuttidda maṁdaradiṁda mahāmēghagharjaneyaṁthaha mahā ghōṣavu kēḷibaruttittu.

01016019a tatra nānājalacarā viniṣpiṣṭā mahādriṇā।
01016019c vilayaṁ samupājagmuḥ śataśō lavaṇāṁbhasi।।

allidda nānā jalacaragaḷu mahādriyiṁda puḍiyāgi nūrāru saṁkhyeyalli ā lavaṇāṁbhasi6yalli layavādavu.

01016020a vāruṇāni ca bhūtāni vividhāni mahīdharaḥ।
01016020c pātālatalavāsīni vilayaṁ samupānayat।।

varuṇa lōkada vividha jīvigaḷu mattu pātālatalavāsigaḷu ī gharṣaṇeyalli layavannu hoṁdidavu.

01016021a tasmiṁśca bhrāmyamāṇē'drau saṁghr̥ṣyaṁtaḥ parasparaṁ।
01016021c nyapatanpatagōpētāḥ parvatāgrānmahādrumāḥ।।

tiruguttiruva parvatada mēliruva mahādrumagaḷu7 paraspara saṁgharṣisi gūḍukaṭṭida pakṣigaḷoṁdige sāgarakke uruḷidavu.

01016022a tēṣāṁ saṁgharṣajaścāgnirarcirbhiḥ prajvalanmuhuḥ।
01016022c vidyudbhiriva nīlābhramāvr̥ṇōnmaṁdaraṁ giriṁ।।

avugaḷa saṁgharṣadiṁdāgi anēka beṁkigaḷa bhugileddu ā maṁdara giriyu miṁciniṁdoḍagūḍida kappu mōḍadaṁte kāṇuttittu.

01016023a dadāha kuṁjarāṁścaiva siṁhāṁścaiva viniḥsr̥tān।
01016023c vigatāsūni sarvāṇi sattvāni vividhāni ca।।

alli vāsisuttiruva vividha pakṣi-prāṇigaḷu, ānegaḷu mattu siṁhagaḷu ellavū adaralli suṭṭu hōdavu.

01016024a tamagnimamaraśrēṣṭhaḥ pradahaṁtaṁ tatastataḥ।
01016024c vāriṇā mēghajēnēṁdraḥ śamayāmāsa sarvataḥ।।

āga amaraśrēṣṭha iṁdranu bhārī maḷeyannu surisi uriyuttiruva agniyannu śāṁtagoḷisidanu.

01016025a tatō nānāvidhāstatra susruvuḥ sāgarāṁbhasi।
01016025c mahādrumāṇāṁ niryāsā bahavaścauṣadhīrasāḥ।।

ā mahādrumagaḷalliruva aṁṭu, srāva mattu auṣadhi rasagaḷu sāgarada nīrinoṁdige kalasi karagidavu.

01016026a tēṣāmamr̥tavīryāṇāṁ rasānāṁ payasaiva ca।
01016026c amaratvaṁ surā jagmuḥ kāṁcanasya ca niḥsravāt।।

amr̥tatvavannu paḍeda ā maragaḷa aṁṭu mattu kāṁcanada rasavannu kuḍidu suraru amaratvavannu paḍedaru.

01016027a atha tasya samudrasya tajjātamudakaṁ payaḥ।
01016027c rasōttamairvimiśraṁ ca tataḥ kṣīrādabhūd ghr̥taṁ।।

hālē nīrāgidda ā samudradiṁda uttama rasamiśrita tuppavu utvannavāyitu.

01016028a tatō brahmāṇamāsīnaṁ dēvā varadamabruvan।
01016028c śrāṁtāḥ sma subhr̥śaṁ brahmannōdbhavatyamr̥taṁ ca tat।।

āga dēvategaḷellarū varavannīyuva brahmanu upasthitaniddallige baṁdu hēḷidaru: “brahma! nāvu ayāsadiṁda baḷaliddēve. innū amr̥tavu doreyalilla.

01016029a r̥tē nārāyaṇaṁ dēvaṁ daityā nāgōttamāstathā।
01016029c cirārabdhamidaṁ cāpi sāgarasyāpi maṁthanaṁ।।

nārāyaṇa dēvanannu biṭṭu bēre yāva daitya-nāgōttamariṁdalū ī sāgara maṁthanavannu muṁduvaresalu sādhyavāguttilla.”

01016030a tatō nārāyaṇaṁ dēvaṁ brahmā vacanamabravīt।
01016030c vidhatsvaiṣāṁ balaṁ viṣṇō bhavānatra parāyaṇaṁ।।

āga brahmanu nārāyaṇa dēvanalli kēḷikoṁḍanu: “viṣṇu! ninna parāyaṇarāda ivarige balavannu karuṇisu.”

01016031 viṣṇuruvāca।
01016031a balaṁ dadāmi sarvēṣāṁ karmaitadyē samāsthitāḥ।
01016031c kṣōbhyatāṁ kalaśaḥ sarvairmaṁdaraḥ parivartyatāṁ।।

viṣṇuvu hēḷidanu: “ī karmadalli toḍagiruva sarvarigū balavannu koḍuttiddēne. maṁdaravannu muḷugisi sarvarū kaḍeyalu prāraṁbhisi.””

01016032 sūta uvāca।
01016032a nārāyaṇavacaḥ śrutvā balinastē mahōdadhēḥ।
01016032c tatpayaḥ sahitā bhūyaścakrirē bhr̥śamākulaṁ।।

sūtanu hēḷidanu: “nārāyaṇana mātugaḷannu kēḷi hosa śaktiyannu paḍeda avaru parvatavannu baḷasi punaḥ kaḍeyalu prāraṁbhisidaru.

01016033a tataḥ śatasahasrāṁśuḥ samāna iva sāgarāt।
01016033c prasannabhāḥ samutpannaḥ sōmaḥ śītāṁśurujjvalaḥ।।

naṁtara, śatasahasrāṁśu samāna, prasanna prakharavannu hoṁdida, beḷaguttidda śītāṁśu sōma8nu sāgaradiṁda utpannanādanu.

01016034a śrīranaṁtaramutpannā ghr̥tāt pāṁḍuravāsinī।
01016034c surā dēvī samutpannā turagaḥ pāṁḍurastathā।।

naṁtara ghr̥tadiṁda pāṁḍuravāsinī śrī9yu utpannaḷādaḷu. naṁtara surādēvi mattu śvētaturaga10gaḷu utpannarādaru.

01016035a kaustubhaśca maṇirdivya utpannō'mr̥tasaṁbhavaḥ।
01016035c marīcivikacaḥ śrīmānnārāyaṇarōgataḥ।।

śrīmannārāyaṇana edeyamēle virājisuva divya kaustubha maṇiyū kūḍa amr̥tadoṁdige utpannavāyitu.

01016036a 11śrīḥ surā caiva sōmaśca turagaśca manōjavaḥ। 01016036c yatō dēvāstatō jagmurādityapathamāśritāḥ।।

ādityana nirdēśanadaṁte śrī, surā, sōma mattu turagagaḷu manōvēgadalli dēvategaḷa baḷi sēridaru.

01016037a dhanvaṁtaristatō dēvō vapuṣmānudatiṣṭhata।
01016037c śvētaṁ kamaṁḍaluṁ bibhradamr̥taṁ yatra tiṣṭhati।।

anaṁtara, dēva dhanvaṁtariyu amr̥tadiṁda tuṁbida śvēta kamaṁḍaluvannu hiḍidu eddu niṁtanu.

01016038a ētadatyadbhutaṁ dr̥ṣṭvā dānavānāṁ samutthitaḥ।
01016038c amr̥tārthē mahānnādō mamēdamiti jalpatāṁ।।

ī atyadbhutavannu nōḍi dānavaru amr̥takkāgi “idu nammadu” eṁdu mahā nādagaidaru.

01016039a 12tatō nārāyaṇō māyāmāsthitō mōhinīṁ prabhuḥ।
01016039c strīrūpamadbhutaṁ kr̥tvā dānavānabhisaṁśritaḥ।।

āga prabhu nārāyaṇanu māyeyiṁda adbhuta mōhinī strīrūpavannu dharisi dānavarannu maruḷumāḍidanu.

01016040a tatastadamr̥taṁ tasyai dadustē mūḍhacētasaḥ।
01016040c striyai dānavadaitēyāḥ sarvē tadgatamānasāḥ।।

mūḍhacētasa dānava detyarellarū avaḷalliyē manassanniṭṭukoṁḍu, amr̥tavannu ā strīya kaigaḷalliṭṭaru.”13

samāpti

iti śrī mahābhāratē ādiparvaṇi āstīkaparvaṇi amr̥tamaṁthanē ṣōḍaṣō'dhyāyaḥ।
idu śrī mahābhāratadalli ādiparvadalli āstīkaparvadalli amr̥tamaṁthanadalli hadināraneya adhyāyavu.

  1. mēru parvatada aidu śikharagaḷalli maṁdaraparvatavu pūrvadikkina śikhara. ↩︎

  2. yōjaneyu vēdakāladalli baḷasuttidda dūrada aḷate. oṁdu yōjaneyu 12-15 kilōmīṭarugaḷu ennabahudu (4 kōśagaḷu=1 yōjane; 1 kōśa=2-3.5 kilō mīṭar gaḷu). ↩︎

  3. anaṁtanige śēṣa, śēṣanāga mattu ādiśēṣa ennuva hesarugaḷū ive. ivanu kadru mattu kaśyapara maga, nāga. avanige sahasra heḍegaḷiddu, avana prati bāyiyiṁdalū viṣṇuvina nāmasmaraṇe māḍuttā tanna taleya mēle sūrya-graha-nakṣatragaḷiṁda kūḍida bhūmaṁḍalavannu hottiruvanu eṁdu purāṇagaḷu hēḷuttave. ādiśēṣanu tanna suraḷiyannu biccidāga kālavu muṁduvaredu sr̥ṣṭiyāguttadeyeṁdū punaḥ suraḷikoṁḍāga kāla mattu sr̥ṣṭigaḷu illavāguttadeyeṁdū hēḷuttāre. viṣṇuvu tanna yōganidreyalli śēṣana mēle malagiruttāne. śēṣa anaṁtana eraḍu avatāragaḷu prasiddhavāgive – rāmana tamma lakṣmaṇanāgi mattu kr̥ṣṇana aṇṇa balarāmanāgi. ↩︎

  4. samudrarāja . ↩︎

  5. purāṇagaḷa prakāra akūpāranu viṣṇuvina avatāra. ī āmeya mēle iḍī viśvavannē hottiruva diggajagaḷu ive. ↩︎

  6. samudra . ↩︎

  7. doḍda doḍḍa maragaḷu ↩︎

  8. caṁdra. samudramathana kāladalli huṭṭida caṁdranannu śivanu tanna śiradalli dharisidanu (viṣṇupurāṇa, aṁśa 1, adhyāya 9). ↩︎

  9. śrī athavā lakṣmiyu huṭṭidāga r̥ṣigaḷu “hiraṇyavarṇāṁ hariṇīṁ” ennuva hadinaidu maṁtragaḷiṁda kūḍida śrī sūktadiṁda avaḷannu stutisidaru (viṣṇupurāṇa, aṁśa 1, adhyāya 9). ↩︎

  10. ucchaiśrava . ↩︎

  11. pārijātaśca tatraiva surabhiśca mahāmunē। jajñātē tau tadā brahmansarvakāmaphalapradau।। arthāt: mahāmunē! brahman! alliyē sarvakāmaphalagaḷannū nīḍuva pārijāta mattu surabhigaḷu huṭṭidavu eṁdu dakṣiṇātya pāṭha kuṁbhakōṇapratiyallide. ↩︎

  12. idakke modalu nīlakaṁṭhīyadalli ī ślōkagaḷive: śvētairdaṁtaiścaturbhistu mahākāyastataḥ paraṁ। airāvatō mahānāgō'bhavadvajrabhr̥tā dhr̥taḥ।। atinirmathanādēva kālakūṭastataḥ paraḥ। jagadāvr̥tya sahasā sadhūmē'gniriva jvalan।। trailōkyaṁ mōhitaṁ yasya gaṁdhamāghrāya tadviṣaṁ। prāgrasallōkarakṣārthaṁ brahmaṇō vacanāścivaḥ।। dadhāra bhagavānkaṁṭhē maṁtramūrtirmahēśvaraḥ। tadābrabhr̥ti tēvaṁtu nīlakaṁṭha iti śr̥taḥ।। ētattadadbhutaṁ dr̥ṣṭvā nirāśā dānavāḥ sthitāḥ। amr̥tārthē ca lakṣmyarthē mahāṁtaṁ vairamāśritāḥ।। arthāt: anaṁtara nālku biḷiya daṁtagaḷidda, mahākāya śrēṣṭha airāvataveṁba āneyu samudradiṁda huṭṭitu. adannu vajrapāṇi iṁdranu paḍedukoṁḍanu. dēva-dānavaru punaḥ punaḥ ativēgadiṁda kaḍeyuttalē iddudariṁda kālakūṭaveṁba viṣavu huṭṭitu. huṭṭidoḍaneyē adu hogeyiṁda kūḍida agniyaṁte prajvalisuttā sarvajagattannū kṣaṇamātradalli āvarisibiṭṭitu. adara vāsaneyannu āghrāṇisidudariṁdalē prapaṁcada ella prāṇigaḷū mūrchegoṁḍavu. oḍaneyē brahmanu lōkakalyāṇārthavāgi kālakūṭa viṣavannu prāśanamāḍuvaṁte paraśivanannu prārthisidanu. adaraṁte śivanu viṣavannu nuṁgibiṭṭanu. maṁtramūrti bhagavān mahēśvaranu kālakūṭaviṣavannu tanna kaṁṭhadalli dharisikoṁḍanu. adariṁdalē avanige nīlakaṁṭhaneṁba hesarāyitu. śivanu kuḍiyuvāga cellida viṣavannu nāgagaḷu nekkidudariṁda avu viṣamayavādavu (viṣṇupurāṇa, aṁśa 1, adhyāya 9). ā paramādbhutavannu nōḍi dānavaru nirāśehoṁdidaru. amr̥tavannū lakṣmiyannū paḍedukoḷḷabēkeṁdu avaru tuṁbā āśisiddaru. ↩︎

  13. idara naṁtara dākṣiṇātya kuṁbhakōṇada pratiyalli ī ślōkavide: sā tu nārāyaṇī māyādhārayaṁtī kamaṁḍaluṁ। āsyamānēṣu daityēṣu paṁktyā ca prati dānavaiḥ। dēvānapāyayaddēvī na daityāṁstē ca cukruṣuḥ।। arthāt: māyeya ā nārāyaṇiyu kamaṁḍaluvannu hiḍidu paṁktigaḷalli kuḷitidda daitya-dānava-dēvategaḷige amr̥tavannu baḍisalu toḍagidaḷu. ādare daityarige vaṁcisi avaḷu dēvategaḷige mātra amr̥tavannu nīḍidaḷu. āga daityaru kōlāhalavannuṁṭumāḍidaru. ↩︎